[:kz]
Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің мәжілісінде 29 мамырда Тұңғыш Президент -Елбасы «ЕАЭО-ға мүше елдер әлемдегі сауда-саттық соғысы жағдайында нарықты жаулап алудың жаңа стратегияларын әзірлеуі тиіс», — деп ұсынды.
«Мысалы, АҚШ пен Қытай арасындағы бүгінгі санкциялар — олар Қытайдан Америкаға, Америкадан Қытайға жеткізілетін тауарлардағы айырмашылыққа ие. Неліктен бұл тауарды зерттеп, өз орнын тауып, өнімдерімізді ұсынбаймыз. Бұған біз де пайдалы бола аламыз. Мен осы және басқа бастамаларды ескере отырып, 2025 жылға дейін жол картасын әзірлеуді ұсынамын», — деді Назарбаев.
Естеріңізге сала кетейік, Қазақстанның Тұңғыш Президенті ЕАЭО аумағында бірлескен әлемдік өндіріс құруды ұсынды. Ол «Эйрбас» концернінің мысалдарын келтірді, олардың кәсіпорындары әр түрлі ЕО елдерінде орналасқан. Назарбаевтың бастамасы — ЕАЭО елдерінде өндірілетін тауарларды «бөлісу».
«Тәуелсіздік дәуірінің» іргелі жұмысында Елбасы Еуразиялық бірлестікті құру бастамасына келгенін еске түсіреді: «1990-шы жылдардың екінші жартысында өңірлік ынтымақтастық жолдарын іздеу әрекеті Кеден одағын алға бастыру үшін өзара іс-әрекеттің жаңа деңгейі қажет екенін анық байқатты. Ол үшін шешімдері шектеліп қалмай, міндетті түрде орындалатын көпсалалы экономикалық ұйым қажет еді. Менің ұстанымымды 2000 жылдың наурыз айында сайланған Ресейдің жаңа президенті В. В. Путин қолдады. Осы жылдың мамыр айында Минскіде өткен кедендік «бестіктің» Мемлекетаралық кеңесінде Кеден одағын халықаралық ұйым ретінде қайта құру жөніндегі келісімге қол жеткізілді.
Ресейлік журналист Александр Гамов өз кітабында Шымбұлақтағы бір оқиғаны есіне алады. 2002 жылдың наурызында мен ТМД басшыларын бейресми саммитке шақырдым. Путин екеуміз біраз уақыт тауда шаңғы тептік. Шың басына шығу үшін көтергішке мініп, біраз жүру керек. Ресейлік журналист жол бойы Путин екеуміздің не жайлы сөйлескенімізді сұрады. Мен Кеден одағы туралы пікірлескенімізді айттым. Іле Алатауының тауларында ерекше атмосфера бар. Көп дүние осы жерде тоғысады. Жүзжылдық шыршалар иісі де, ежелгі қазақ тарихының ізі де, ғарыштық тыныштық та. Сондықтан болар, осындағы әңгіме ерекше сенімге құрылады. Ресей басшысы екеуміз сағаттарымызды тексеріп алдық. Жаңа құрылған ықпалдастық құрылымға ешкім ешкімді зорлап кіргізгелі жатқан жоқ. Әркімнің өз ықтиярымен болатын шаруа.
Ықпалдастық тек экономикалық сипатта болады және кезең-кезеңімен жүзеге асырылады. Жаңа құрылымды қалыптастыру ТМД аясындағы өзге бірлестіктерге қайшы келмейді. Біздің әңгімеміздің қысқаша мазмұны осындай. Кейбір ұстанымдар нақтыланды. Бірақ істің мәні өзгеріссіз қалды. Күдік туғызатын қандай жайт бар және ол әлемдік
тәжірибеден несімен ерекшеленеді? Владимир Путин де дәл осындай жолды ұстанғанына бір емес, бірнеше рет көзім жетті. Ұлттық мүддені қорғау қашанда бірінші орында тұрады. Стратегиялық серіктестік саяси текетіреспен емес, іспен дәлелденуі керек. Маған осындай тәсіл ұнайды әрі оны толығымен заманауи құбылыс деп есептеймін. Осындай түсіністіктің арқасында біз әлемнің өзіміз жақ бөлігіндегі ықпалдастық үдерістерге бірлесе отырып серпін бере алдық. Владимир Путинсіз бұл мүмкін емес еді. 2000 жылдың 10 қазанында Астанада Ресей, Беларусь, Қырғызстан және Тәжікстан басшыларымен бірлесе отырып, Еуразиялық экономикалық одақ (ЕурАзЭО) құру туралы келісім жасастық.
Сол күні Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-да сөйлеген сөзінде В.В. Путин: «Бұл – Қазақстан Президентінің идеясы. Біз бұл туралы мамыр айында сөйлесіп, қазан айында жұмысты аяқтауға келіскен едік. Қалай айтсақ, солай істедік. Соңғы жылдары тізе қосып, жұмыла істеген жұмыстарымыздың ауқымдысы осы», – деді. Жаңа халықаралық одақты құрылтайшылар «Еуразиялық» деп атады. Бұл сонау 1994 жылы мен ұсынған жолға өңірлік ынтымақтастықтың да бетбұрыс жасағанын нақтылай түсті.
Осылайша, 1990-шы жылдардың екінші жартысындағы интеграциялық адасулар дәуірі аяқталды. Өзара іс-қимылдың жаңа кезеңі басталды. 2001 жылдың 31 мамырында ЕурАзЭО-ның Интеграциялық комитеті құрылды. ЕурАзЭО құрылған алғашқы күннен бастап, Қазақстан ұйымның міндеті мемлекеттердің ұлттық мүдделеріне, халықтың қажеттіліктеріне сай болуы үшін барын салды. 2005 жылдың қыркүйегінде Орталық Азия ынтымақтастығы саммитінде ОАЫ мен ЕурАзЭО-ны біріктіру туралы шешім қабылданды. 2006 жылдың қаңтарында Еуразиялық даму банкі құрылды. Жүйелі ұстанымдарымыздың арқасында, 2000 жылдардың екінші жартысында шынайы жұмыс істейтін Кеден одағын құру ЕурАзЭО қызметіндегі басым мақсатымыз болды.
Бұл оңай шаруа емес еді. Өйткені ЕурАзЭО-да интеграциялық үдерістердің жылдамдығы мен ерекшелігі мәселесінде келіспеушіліктер бар болатын. Дегенмен жол табылды. 2007 жылдың қазанында Душанбеде маңызы жағынан кезеңдік болып саналатын ТМД – ҰҚШҰ – ЕурАзЭО саммиті өтті. 2007 жылдың 6 қазанында президенттер В.В. Путин және А.Г. Лукашенкомен бірлесе отырып, құрамында тығыз ынтымақтастыққа дайын үш мемлекет – Қазақстан, Ресей, Беларусь бар – Кеден одағын құру туралы келісімге қол қойдық.
Бұл жағдайда да ЕурАзЭО өз қызметін белсенді түрде жалғастыра берді. 2007 жылдың қазанында ЕурАзЭО-ның Бас хатшысы болып қазақстандық дипломат Т. Мансұров тағайындалды. Ол осы лауазымда ЕурАзЭО өмір сүрген 2014 жылдың желтоқсанына дейін қызмет істеді. 2008–2009 жылдардағы қаржылық-экономикалық дағдарыс өңірлік үдерістерді бұрынғыдан да маңызды ете түсті. 2009 жылы Қазақстанның бастамасымен ЕурАзЭО-ның дағдарысқа қарсы қоры құрылды. Қазақстан, Ресей және Беларусьтің Кедендік одағы ресми жұмысын 2010 жылдың қаңтарынан бастады. 2011 жылдың шілдесінде кедендік бақылау сыртқы контурға көшіріліп, Кедендік кодекс күшіне енді. Мүше елдердің экономикасы біздің елдердің ортақ нарыққа ұмтылуына оңтайлы реакция берді – өзара сауда көлемі үш есе артты.
Келесі кезеңде Кедендік «үштік» мемлекеттері Біртұтас экономикалық кеңістік қалыптастыруға көшті. 2011 жылдың 18 қарашасында Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңесінің бірінші жиналысында Ресей және Беларусь басшыларымен бірлесіп, Еуразиялық экономикалық ықпалдастық жөніндегі декларацияға қол қойдық. 2012 жылдың 1
қаңтарынан бастап еркін тауар айналымын, қызмет көрсету, капитал және еңбек ресурстарымен қамтамасыз ететін ЕЭК қызмет ете бастайтыны анықталды. Біз Кеден одағы мен Біртұтас экономикалық кеңістік – Еуразиялық экономикалық одақтың құрылуына әкелетінін мәлімдедік. ЕурАзЭО/КО/БЭК ұйымдарының барлық сатыларында еуразиялық ықпалдастық мәселелеріндегі көшбасшылық Қазақстанға тиесілі екенін қатысушы елдер бірнеше рет атап өткен еді. Өйткені мен 1990 жылдардың бас кезінен-ақ еуразиялық экономикалық ықпалдастық жобасының өзара тиімді болатынын дәйектеген едім.
Мен экономикалық бірлестік құру үшін аса ауқымды жұмыс атқарылғанын түсіндім. Осының бәрі еліміздің бейбіт те бақытты болашағы үшін жасалған қам еді. Сонымен бірге, мен қазақстандықтарға экономикалық ынтымақтастықтың мән-мағынасын мейлінше анық түсіндіруге тырыстым. Біртұтас заңы бар, 170 миллион адамы бар өңірлік үлкен нарық Қазақстанның ұлттық экономикасының, бизнесқоғамдас тығының және индустриасының өсуіне қажетті барлық мүмкіндіктерге жол ашады. Біртұтас экономикалық кеңістік қазақстандық өндірушілер үшін Брестке және Владивостокқа дейінгі тауар нарығын кеңіте түсті. Осылайша еліміздің сыртқы экономикалық саясаты мүлде жаңа сапаға ие болды. Қазақстан әлемдік үдерістерге, өңірлік және жаһандық қауіпсіздікке пәрменді ықпал ете алатын геосаясаттың және халықаралық құқықтың толыққанды субъектісіне айналды
2016 жылдың қаңтарынан бастап, Қазақстанның ЕАЭО-дағы төрағалық қызметі басталды. Мен Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңесті басқардым. ЕАЭО-дағы 2016 жылғы қазақстандық төрағалықтың басымдығы үшінші елдермен және маңызды интеграциялық бірлестіктермен – ең алдымен, Еуропалық одақпен және Қытай Халық Республикасымен экономикалық қарым-қатынастардың тереңдеуі болды. Мен әрқашан да Еуразиялық экономикалық одақты – әлемдік экономикаға органикалық түрде кіріккен, Еуропа мен Азия арасындағы сенімді көпір, ашық қауымдастық деп таныдым. Сонымен бірге түрік экономикасының маңыздылығын ескере келе, Түркияны еуразиялық экономикалық интеграция үдерісіне тарту екіжақты пайдалы болуы мүмкін деп есептедім.
Бұл ұсынысты мен 2013 жылы Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің Минскіде өткен отырысында, Түркияның Кеден одағына қызығушылығы бар екенін хабарлағанда айтқан болатынмын. Түркия Республикасының қатысуы – еуразиялық интеграцияның сипатына қатысты көптеген сыртқы қауіптерді жоюға көмектескен болар еді. Бұл тақырыпқа мен Астанада ЕАЭО туралы Келісімшартқа қол қойғаннан кейін іле-шала тағы да қайта оралдым. 2014 жылдың маусым айында Түркітілдес мемлекеттер ынтымақтастығы кеңесінің ІV саммитінің қорытындыларын шығарған кезде мен ЕАЭО-ға басқа мемлекеттер үшін де ашық және Түркия – болашақта оның ассоциативті мүшесі бола алады дедім.
2016 жылы мамырда Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің отырысында мен ЕАЭО-ның Қытаймен, Үндістанмен, Израильмен, Сербиямен, Египетпен, Иранмен, Камбоджамен және басқа елдермен ынтымақтастыққа дайындық жұмыстары жүргізіліп жатқанын хабарладым. Еуропалық одақпен, ШЫҰ-мен, АСЕАН-мен сауда-экономикалық байланыстар мүмкіндігі қарастырылуда. Қазақстанның Еуразияшылдығы, сөздің кең мағынасында, біздің қалыптасқан мемлекеттің ерекше саяси-экономикалық артықшылығы болды. Нарық шекаралары Қытай мен Орталық Азияның, Қазақстанның Ресей және
Беларусь арқылы еуропалық нарыққа шығуына мүмкіндік жасайды. Мұндай геоэкономикалық жағдай біздің елімізге Шығыс пен Батыс ынтымақтастығында маңызды дәнекер болуға мүмкіндік береді. «Үлкен Еуразияға» – осынау қалыптасып келе жатқан экономикалық мегакеңістікке – Еуразия құрлығының дәл ортасындағы ел, беделді, сенімді және қажырлы Қазақстан әрқашан да қажет болады.
Менің пайымдауымша, ЕАЭО-ның және ЕО-ның ынтымақтастық әлеуеті ерекше маңызды. Дәл сондықтан да 2016 жылы сәуірде Брюссельде мен Еуразиялық экономикалық одақ пен Еуропалық одақ арасында тікелей диалог жүргізу керектігі туралы ұсыныс жасадым. Мен еуразиялық интеграциялық үдерістерге қатысты шынайы ақпараттардың әлемдік элитаға жетуі үшін әрбір мүмкіндікті пайдаланып отырдым. 2016 жылы наурызда Вашингтон қаласында АҚШ қайраткерлерімен кездескенде мен ЕАЭО-ға таза экономикалық бірлестік екенін түсіндірдім. Қандай да бір КСРО-ны қайта құру жөнінде әңгіме болып отырған жоқ және болмақ та емес. «Қырғи-қабақ соғыстың» қатып қалған ұғымдарынан арылу керек. Ол біздің болашаққа сеніммен қарауымызға кедергі келтіреді. Еуразиялық экономикалық одақ – бұл таза экономикалық жоба».
P.S. Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің Құрметті Төрағасы атағын Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті — Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевқа табыс етті, деп хабарлайды «Қазақпарат» тілшісі.
«Саяси түсіністікпен, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті — Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың стратегиялық көзқарасы, еуразиялық интеграция идеясы шындыққа айналды, ол кейінірек континенттің экономикалық және геосаяси ландшафттарын қайта құрды. Сондықтан, Еуразиялық экономикалық одақты қалыптастыруға тарихи қосқан үлесі ескеріліп, Президент Владимир Путин Нұрсұлтан Назарбаевқа Жоғарғы Еуразиялық экономикалық кеңестің құрметті төрағасы атағын беруді ұсынды», — деді Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің отырысын ашқан Президент Қасым-Жомарт Тоқаев.
«Қазақстан атынан бұл бастама үшін және барлық әріптестерімізге бірауыздан қолдау көрсету үшін Ресей Федерациясының Президентіне жеке ризашылығымды білдіргім келеді», — деді Қазақстан Президенті.
Еуразиялық экономикалық одақтың Жоғары кеңесінің шешімімен Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті — Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің Құрметті Төрағасы мәртебесіне ие болды.
[:]
