[:kz]
Норвегия 20 жылдан астам адам дамуы индексі бойынша әлемдік көшбасшы ретінде танылған Скандинавиядағы ең гүлденген мемлекет болып табылады. Ыстық араб мұнай елі сияқты, суық Норвегия салықтарды ептілікпен қайта бөледі және халықпен табысты бөліседі. Солтүстік елдің гүлденуінің негізі неде және қарапайым норвегиялықтардың өмірден ләззат алуына не мүмкіндік береді?
Қара алтын
Норвегияның экономикасын қалпына келтіру 1970 жылдары сипатталды және оның жер қойнауында мұнай мен газ қорларының ашылуымен байланысты болды. Норвегия көмірсутегі шикізатын ең ірі экспорттаушы 10 елдің қатарына кіреді. Табиғи газ және мұнай өнеркәсібі өнімдері барлық экспорттың 50% құрайды және ЖІӨ-нің 30 % дейін қамтамасыз етеді.
Бұл ретте өндірілген ресурстың басым бөлігі экспортталады. Су электр станциялары энергияға деген қажеттіліктің 65 %-ын өтейді. Норвегия Еуропаның экономикадағы ең ірі мемлекеттік секторымен танымал – 35 %. Ұзақ уақыт бойы ел алкоголь саудасы мен теміржолдан бастап ауыр өнеркәсіпке дейін барлық дерлік салаларды бақылауда ұстады, бірақ 1990-ші жылдары оларды жекешелендіріп алды.
Бұл елге пайдасын тигізді: 3 миллиард доллар алды және рентабельді емес кәсіпорындардан құтылды. Ал табысты компаниялар жеке инвестиция арқылы жаңғыртылып, көршілерімен бәсекеге түсе алды.
Норвегияда салық салудың күрделі шкаласы бар, онда табысқа біркелкі тікелей салықтардан басқа, табысқа тікелей тәуелді прогрессивті алымдар бар. Демек, бай көп төлесе, кедей аз төлейді.
Бұл ретте олар бірдей инфрақұрылым мен сапалы қызметтерді алады. Барлық әлеуметтік қолдау шараларымен жергілікті билік штатта еркін экономика құрды. Ел жаһандық және еуропалық нарыққа интеграцияланған, мұнда мыңдаған халықаралық компаниялар жұмыс істейді, өз кәсібіңізді ашу оңай және пара туралы қорқынышты армандамаңыз.
Норвегиялықтар жемқорлықтан толық арыла алды: ел әлемде ашықтық бойынша 7-ші орында. Бүгінде Норвегия адам дамуы индексінде 1-ші орында және оны 21 жыл бойы ұстап келеді. Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша Норвегия алғашқы 10 елдің қатарына кіреді.
Әлемдегі ең үлкен резервтік қор
Түрлі экономикалық қиындықтардың кепілі – Ұлттық резервтік қор. Бұл әлемдегі ең үлкен және 1 триллион АҚШ долларынан асады. Әрбір норвегиялық үшін 180 000 доллар немесе 86 790 000 теңге.
Бұл Норвегияға кешенді әлеуметтік саясат жүргізуге және азаматтарға лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Financial Times қордың жартысы мұнайдан түскен кірістерден, ал қалған жартысы инвестициялық кірістен құралғанын есептейді.
Норвегиялықтардың көпшілігі Apple және Nestle компанияларына инвестиция салған. Жалпы өнімділік жылына 3 % құрайды. Сонымен бірге, өз инвестицияларында қорды басқару моральдық-этикалық нормалар қағидаттарын басшылыққа алады. Қор қоршаған ортаны бұзатын немесе өнімі денсаулыққа зиян келтіретін шетелдік компаниялардың бағалы қағаздарын сатып алмайды.
Әрбір норвегиялық әлеуетті бай адам болғанымен, мемлекет жиналған қорды жұмсап, азаматтарға ақша бөлуге асықпайды. Жергілікті халық сән-салтанатқа шомылатын араб монархияларынан айырмашылығы, норвегиялықтар мұнай ақшасын болашақ ұрпақ үшін жинап, инвестициядан түскен пайданы ғана жұмсайды.
Қордан түсетін кіріс халықты тегін міндетті біліммен (Норвегияда әлемдегі студенттер үшін ең жоғары шығындар), заманауи қолжетімді медицинамен және жақсы қалалық және ауылдық инфрақұрылыммен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Ал қор толығуды тоқтатқанның өзінде ол тағы 80-100 жылға жетеді.
Қарапайым норвегиялықтардың қымбат көліктер жинағы жоқ және олардың шетелдік қымбат курорттарда демалуға шамасы жоқ. Дегенмен, әрбір азамат жұмысқа орналасқанға дейін немесе денсаулығын қалпына келтіргенше мемлекеттің оған көмектесетініне сенімді, сонымен қатар жоғары зейнетақы мен лайықты қарттыққа кепілдік береді.
Керімсал Жұбатқанов
[:]
