[:kz]
Скрипаль оқиғасына байланысты мәселе сәл басыла бергенде, өткен жексенбіге қараған түні Сирияның Дамаск маңындағы Дума қаласында хлор толтырылған бомба жарылып, ондаған адам мерт болғаны туралы ақпарат сол сәтте бүкіл әлемді шарлап кетті
. Құрбан болғандардың дені балалар екен. Бұл қайғылы жағдайды Батыс елдері мен Сирия оппозициясы Башар Асад әскерінен көреді, сондай-ақ олар бұған Ресейдің де қатысы бар деп санайды.
Дайын болуға шақырып, доқ көрсетті
Бәрінен бұрын осыған қатысты АҚШ президенті Дональд Трамптың Ресейге бағыттап Пентагон тарапынан жасалуы мүмкін зымыран соққысына дайын болуға шақырып, доқ көрсетуі тым оғаштау болды. АҚШ президен- тінің әлеуметтік желіде жарияланған бұл жазбасы онсыз да ушығып тұрған Ресей мен Батыс арасындағы шиеленісті одан әрі асқындырып жіберді. Дегенмен Ресей президенті Владимир Путиннің өткен сәрсенбі күні Мәскеуде шетел елшілерінен сенім грамотасын қабылдау салтанатында сөйлеген сөзінде айтқан пікіріне қарағанда, ресейлік тарап қандайда бір «зымыран атқылауға» бармайтын сияқты. Геосаяси жағдайдың ушығып бара жатқанын, ол алаңдаушылық туғызбай қоймайтынын атап өткен В.Путин: «Бәрібір түбінде парасаттылық үстемдік құрады. Халықаралық қатынастар өзінің үйлесімді арнасына түседі және әлемдік жүйе бұрынғыдан да тұрақты әрі болжауға болатындай қалыпқа келеді деп үміттенеміз», деді. Осы «химиялық шабуыл» мәселесі сейсенбіде БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінде де сөз болды. Кеңес отырысында Ресей де, АҚШ та Сирияға қатысты өз алдарына жеке-жеке қарар жобасын ұсынған еді. Екі жоба да қабылданбады. Ең дұрысы осы болды. Себебі бұл «химиялық шабуыл» тыңғылықты зерттеуді, жан-жақты талдауды қажет етеді… Ал Д.Трамптың сес көрсетуінен соң Сирияның үкімет әскері дереу Хмеймимдегі Ресейдің әскери базасына көшірілді. Сондай-ақ Башар Асад әскерінің бас штабы да басқа жерге ауыстырылды. Көп кешікпей АҚШ Жерорта теңізінің шығысына, дәлірек айтқанда Сирия жағалауына әскери-теңіз күштерінің «Гарри С.Трумэн» деп аталатын ұшақтары бар кемелер тобын, бірнеше крейсері мен соғыс кемелерін аттандырды. Кейбір ақпараттар бо- йынша, топта АҚШ әскери-теңіз күштерінің 6,5 мың әскери қызметшісі бар. Бұдан бөлек «Томагавк» қанатты зымырандармен жабдықталған «Дональд Кук» эскадралық минатасығыш кемесі Жерорта теңізіне жетіп үлгерді. АҚШ билігі осыншама соғыс техникаларының Жерорта теңізінің шығысына қарай «жортуын» жоспарға сәйкес деп түсіндіруде. Сарапшылар егер қажеттілік туа қалса, дәл осы кемелер Сирияның әскери нысандарына соққы беретінін жоққа шығармайды. Ақ үй басшысы Д.Трамп 11 сәуірде Сирияға зымыран шабуылын жасау туралы нақты шешім 24-48 сағат аралығында қабылданатынын айтқан еді. Сондай-ақ ол шабуыл жасамас бұрын бірінші кезекте Лондон және Парижбен ақылдасатынын да ескертті. Бірақ британдық ақпарат құралдарының хабарлауынша, Ұлыбритания премьер-министрі Тереза Мэй әскери іс-қимылға қосылу үшін Д.Трамптан Сириядағы химиялық шабуыл жөнінде нақты деректерді талап еткен. Бірақ кейін премьер-министр АҚШ-тың ұсынысына қолдау білдірді. Бұған Франция да қосылды. Ал Ресей мен Сирия тараптары бұл айыптауларды теріске шығарып отыр. Қазіргі кезде ресейліктер өздерінің Сирия аумағындағы әуе қорғанысы күштерін, әскери барлау және шабуыл- даушы бөлімшелерін соғыс жағдайы режіміне келтірген. Сонымен қатар Ресей әскери-теңіз күштері Тартус портынан барлық кемелерін шығарғандығы жөнінде дерек бар. АҚШ бастаған Ұлыбритания мен Франция елдері беделді халықаралық ұйымдардың қарсылығына қарамастан, 14 сәуірде Дамаск уақыты бойынша таңғы төрттер шамасында Сирияға зымыранмен соққы берді. Бұл жағдай әлем жұртшылығын алаңдатып отыр.
Пентагонның ақпараттарына қарағанда, бұл жолғы әуе соққысы бұдан бір жылдай бұрынғы Сирияның Шайраттағы әскери базасына жасалған шабуылдардан екі еседей күшті болған. Бір жақсысы – адам шығыны туралы ақпарат жоқ. Рас, соққы беру туралы алдымен АҚШ президенті Дональд Трамп мәлімдеме жасады, одан кейін Франция президенті Эммануэль Макрон мен Ұлыбританияның премьер-министрі Тереза Мэй мәселеге қатысты пікірлерін білдірді. «Әңгіме азамат соғысына араласу немесе Б.Асад режімін ауыстыруға байланысты емес, деді Т.Мэй.
Сирияға берілген әуе соққылары химиялық қаруды қолданып, жазасыз қалуға болады деп санайтындардың барлығына берілген ескерту». Ал Франция президенті Э.Макрон «Сирия қызыл сызықтан өтіп кетті. Біз химиялық қару қолдануына шыдап отыра алмаймыз» деді. Германия канцлері Ангела Меркель де АҚШ, Ұлыбритания және Францияның Сирияға соққы беруін қолдайтыны туралы мәлімдеді. Сондай-ақ Жапония үкіметі және Түркия да химиялық шабуылға жауап ретінде Сирия нысандарына соққы жасалуын қолдайтынын білдірді. Ал Иран президенті Хасан Рухани Батыс елдерінің соққысы Таяу Шығыстағы тұрақсыздық пен терроризмді күшейтуге бағытталып отыр деп санайды.
Ресей президенті Владимир Путин бұл мәселеге «агрессия» деген баға берді. «Бұл БҰҰ қауіпсіздік кеңесінің жарғысын бұзу болып табылады. АҚШ өзінің осындай іс-қимылымен Сирия халқын гуманитарлық апатқа ұрындырып отыр», деген В.Путин БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің шұғыл отырысын шақырды. Сенбі күні өткен отырыста Ресей АҚШ-пен оның одақтастарының Сириядағы нысаналарға шабуылын айыптаған қарар ұсынғанымен, дауыс беру нәтижесінде ол қабылданбай қалды. Бірқатар мәліметтерге қарағанда, АҚШ, Ұлыбритания және Францияның қарулы күштері Сирия аумағына 100-ден астам қанатты зымырандары мен «Әуе-Жер» класындағы зымырандарын жіберген. АҚШ әскери күштерінің екі кемесі Қызыл теңізден және Жерорта теңізінен соққы берген. Қарулы операция 50 минутқа жуық уақытқа созылыпты. Елдің бірқатар инфрақұрылымдарына зақым келген. Осы жағдайға байланысты еліміздің БҰҰ Қауіпсіздік кеңесіндегі тұрақты өкілі Қайрат Омаров та мәлімдеме жасады. Ол Қазақстанның Сириядағы жағдайға алаңдаушылық білдіріп, халықаралық құқық пен заңды қатаң сақтауға шақыратынын мәлімдеді. «Қазақстан «әскери қимыл – Қауіпсіздік кеңесі мақұлдаған жағдайда ғана қолданылуы мүмкін соңғы шара» деген ұстанымды қолдайды. Бұл Кеңес кеше болған әскери соққыны мақұлдаған жоқ», деді ол.
Қара алтын бақ емес, сор болды
Сирия мұнай өндіруші елдердің қатарында болғанымен, оны саудалап, қыруар пайда тауып жүрді деп айта алмаймыз. Бұл ел Парсы шығанағындағы тарихи ескерткіштерге аса бай мемлекеттердің бірі саналатын… Осыдан біраз жыл бұрын әлемнің көптеген бұқаралық ақпарат құралдары Норвегия геологиялық барлау компаниясының Сирия аумағынан мұнай мен газдың мол қоры табылғаны жөнінде ақпарат таратты. Табылған он төрт мұнай бассейнінің төртеуі Сирияның Ливанмен шекарасында екен. Бұл кен орындары мұнай өндіруден тоғызыншы орында тұрған Кувейтпен деңгейлес қара алтын өндіру мүмкіндігіне жетеғабыл көрінеді. Сонымен қатар бұдан басқа тағы төрт кен орнындағы мұнай қоры Кипр, Ливан және Израиль елдеріндегі мұнай қорларымен бірдей екен. Міне, осы мол байлық игерілген жағдайда Сирияның тәулігіне 6-7 миллион баррель мұнай өндіруге әлеуеті жетеді. Бұл – мұнай өндіруден алдыңғы орында тұрған Сауд Арабиясы өндіретін қара алтынның жартысы. Норвег геологтары Сирия аумағынан, сондай-ақ ірі көлемде газ қорын да тапқан. Ел аумағынан табылған осы мұнай мен газдың мол қоры Сирия халқының бағы емес, соры болды. Өйткені кезінде Сирия Қатар елінің өз аумағы арқылы газ құбырын тартуына қарсы болды және өздерінде өндірілетін газды Еуропаға экспорттауды көздеді. Бұл АҚШ-ты одақтастары санайтын Сауд Арабиясы мен Қатарға ұнамайтыны сол кезде-ақ белгілі болған… Сирия Араб Республикасы стратегиялық жағынан алып қарағанда өте қолайлы аймаққа орналасқан. Себебі бұл мемлекет Еуропа, Азия және Африка құрлықтарының түйіскен тұсында жатыр. Осы құрлықтар елдерінен әрі-бері ағылған жүк тасымалы мен көлік қатынасының Сирия жерін басып өтпейтіні сирек. Мұндай стратегиялық маңызы ерекше ел мен жерге әркім де қызығатыны, тіпті көз алартатыны анық. Сарапшылар мен саясаткерлер Сирияға әуеден соққы берілген кездің өзінде-ақ «Бұл Вашинг- тон мен Мәскеудің тартысы. Қайсысы жеңсе, аймақты сол бақылауына алады» деп айтқандары бүгінде айна-қатесіз келіп отыр
. Соғыс қасіретін қарапайым халық тартты
Сириядағы азаматтық соғыстың басталғанына сегіз жылдан асты. Бүгінде ол Таяу Шығыстың ең ауыр соғыс ошағына айналды. Осы жылдар ішінде шамамен 400 мың адам өмірімен қоштасқан. Сондай-ақ 3 миллион адам жараланып, 1 миллион адам мүгедек болып қалды деген мәлімет бар. Соғыстың кесірінен миллиондаған адам босқынға айналып, тарихи ғимараттар қайта түзеуге келместей болып үйіндіге айналды. Иордания шекарасындағы Дера қаласында бас көтерген ел билігіне қарсы наразылық шараларын атыс қарулары арқылы ауыздықтауға тырысқан кезде елдің барлық өңірінде қарсылық әрекеттері бой көрсетті. Кейін ол қарулы қақтығысқа ұласты… Сегіз жыл бойы толастамаған азаматтық соғыстың ушыққан кездерінің бірі ретінде 2014 жылдың маусым айындағы оқиға аталады. Себебі ИЛИМ/ДАИШ террорлық ұйымы Сирия мен Ирактың солтүстігіндегі басып алған аймақтарда «халифат» жариялады. Үш айдан кейін АҚШ-тың жетекшілігіндегі халықаралық күштер ИЛИМ/ДАИШ-қа қарсы әуе шабуылдарын бастады. Соғыс барысын өзгерткен бұл оқиға 2015 жылдың қыркүйек айында орын алды. Сирияға әскери нысандарын орналастырған Ресей Асад билігіне қолдау көрсету үшін әскери операцияларды қолға алды. Ол кезде жағдай бұрынғыдан да қатты ушыққан еді. Сирияда жалпы халық саны соғыс басталмай тұрғанда 23 миллион адам екен. Бүгінде 11 миллион сириялық соғыс кесірінен елін тастап кетуге мәжбүр болған, 6,1 миллион адам үй-жайынан айырылып, өз елінің аумағында босқынға айналған. Ал 5,4 миллионнан астам сириялық Түркия, Ливан, Иордания, Ирак және Мысыр секілді көрші елдерге бас сауғалап қашқан. Сарапшы мамандар соғыстың Сирияның инфрақұрылымдарына орны толмас залал әкелгенін айтады. Осы жылдар аралығында соғыс зұлматы ел экономикасын 30 жылға кейін шегерген. Ал өткен жылдың шілде айында Дүниежүзілік банк тарапынан соғыстың экономикалық және қоғамдық салдарына қатысты жасалған баяндамада ішкі жалпы өнім бойынша жиынтық шығынның 226 млрд долларды құрағаны көрсетілген екен.
Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
[:]
