Жа?а карта?а жарымай отырмыз

Б?гінгі к?ні мектептерді осы заман?ы карталармен ?амтамасыз ету — республикамызды? география саласымен айналысатын ?йымдарыны? басты ма?саттарыны? бірі болып отыр. Т?уелсіздігімізді паш етуден бері география саласы, ?кінішке ?арай, к?п жа?дайда ескі КСРО карталарымен беріліп келеді.

Биология саласы «ескі дарвинизммен» беріліп, кертартпа ілімді о?ушыларды? бойына сі?іріп, 2000 жылдары ?о?амда ?лкен «дау» туса, география саласында да осындай ол?ылы?тар бар. Мысалы, ?олданыста?ы кейбір картада «Астана» географиялы? атауы «Целиноград» деп беріліп, т?тастай бір мемлекетті? астанасын б?рмалап отыр. Ал халы?аралы? де?гейде Чехия, Словакия мемлекет болып ?алыптас?алы ?ашан, алайда оларды о?ушылар ескі карталардан ажыратып біле ме? Немесе П?кстан мен ?ндістан арасында?ы даулы «К?шмір» аума?ы ше, ол осы заманда ?алай берілуі керек? КСРО кезіндегідей, басым б?лігі ?ндістан?а жат?ызылу керек пе, ?лде даулы деп к?рсетілуі ?ажет пе? Т?уелсіздік ал?ан 20 жыл ішінде ?лемде ?аншама географиялы? ?згерістер болып, карталар ?айта ойылып, ?сті-?стіне бас?аша болып ?згеріп отыр.?лемде жа?а ашыл?ан м?най кеніштері физикалы? карталар?а ?згерістер енгізгелі ?ашан. Ал ?аза?станны? ?з ішінде ашыл­?андар ше? Осы тектес мысал к?п. Ал айма? ландшафтары­ны? ?згеруі, м?ны? барлы?ы уа­?тылы карталар?а т?сіп, т?­зе­тулер жа­салып отырылуы керек.
Егеменді республика ретінде заман к?шінен ?сте ?алмау?а тиіспіз. 1967 жылы Женевада Б?? географиялы? атауларды стандарттау конференциясында, географиялы? атауларды ?лт­ты? стандарттау?а ?атысты ре­золю­ция ?абылдан?ан. ?а­за?­стан Республикасы, егеменді мемлекет ж?не Б?? м?шесі ре­тінде, гео­графиялы? атаулар бойынша Б?? барлы? ше­шімдерін орын­дауы тиіс.
Географиялы? атаулар жо? кез келген картографиялы? к?з «мыл?ау» болып саналады. Географиялы? атаулар — кар­таны? тілі. Топономика (гео­графиялы? жер-су аттарын танып-білу ?ылымы) — б?л ха­лы?ты? ?асырдан-?асыр?а бе­рілетін м?расы. Географиялы? атауларды д?рыс беру кез кел­ген карта?а ?ойылатын басты талап. Территорияларды? ?з­геруі, пайдалы ?азбаларды? жа?а ашыл?ан жерлері, ланд­шаф­тарды? ?згеруі — м?ны? бар­лы?ы уа?ытылы карталар?а т?сіріліп, т?зетулер жасалынып отыруы керек. Осыны? бар­лы­?ын жіті ?ада?алау, жа?а кар­талар?а д?рыс т?сіру — карта шы?арумен ай­налысатын мем­лекеттік ?йым­дарыны? басты міндеті.
Сапалы, деректері д?рыс карталармен ж?мыс істеу о?у­шылар?а заман к?шінен ?ал­мау?а, география саласында шынайы, д?рыс білім алу?а толы??анды к?мек береді. ?рі ?азіргі ?лем жа?дайы туралы д?рыс т?сінік ?алыптастырады.
?кінішке ?арай, география, соны? ішінде картография та­ралымына жататын карталармен ?амтамасыз ету, рес­пуб­ли­ка­мызды? мектептерінде ?те ?лжуаз де?гейде ?амтыл?ан, тіптен, мек­тептерімізде кар­тографиялы? негіз жо? десе де болады. Б?гінгі шынайы жа?дай сол. Карталарды ?рбір мектеп ?зіні? ?аржылы? жа?дайына ?арай жеке базар­лардан сатып алып отыр. Шынайы жа?дайда бірлі-жарым, бірі ескі, бірі жа?а болып алын?ан карталар, тиісінше оны ?йренушілерге ?рт?рлі т?сінік тудырады. Оны? ?стіне б?л барлы? мектептерде ?ол?а алынба?ан. Алматы мен Астана мектептерінде жа?дай біршама т?уір бол?анымен, облыс, аудан мектептерінде б?л ба?ытта ж?мыс істеу, я?ни карталармен ?амтамасыз ету жо? ??былыс. Мектептерге карталарды сатып алу ?здеріне ж?ктелген. ?рине, мектептерде б?гінгі к?нгі шы?арылып жат?ан карталар жо? деп айта ал­май­мыз. Ал ол карталарды? жа­?артылып, ты? деректермен толы?­тырыл?анын я толы?­тырылма?анын кім есепке алады? Ауыл мектептері дерек­теріні? барлы?ы болмаса да басым к?пшілігі ?ате, тіпті к?­нерген немесе ш?р?-ш?р? тесік, шимайлан?ан, КСРО-ны? ескі сар?ынша?ы болып ?ал?ан карталармен о?ып-?йренуде. Б?л ?з кезегінде барлы? рес­публика мектептерінде гео­графия саласыны? д?рыс бе­ріліп-?йретілуінде ?лкен ке­­­ртартпа к?рініс. К?птеген ?а­те деректерді? кесірінен о?у­шылар арасында ?лкен ша­тасу туындайды. Осылайша ?а­за?станны? жалпы білім беру мектептерінде, д?рыс карталар бір мектепте бар, келесісінде жо? жа?дай ?алыптасып отыр.
Алайда б?л м?селені ше­шуге болады. М?мкіндіктеріміз бар. Білім ж?не ?ылым ми­нистрлігі ж?не Жер ресурстарын бас?ару агенттігіні? (карто­графиялы? продукцияны шы?ару?а жауапты) к?ш салуларын біріктіре отырып б?гінгі к?ні республикамызды? барлы? мектептерін сапалы, осы заман?а сай, кез келген т?рлі карталармен толы? ?амтамасыз етуге болады. Мектептерді жа?а осы заман?ы кез келген ба?ытта?ы ?з кар­таларымызбен ?амтамасыз ету осы салада?ы т?уелсіздігімізді ны?айту?а, отаншылды? т?рбие беруге ?осыл?ан шынайы бір ?лес. Елімізде дайын ?йым т?р?анда, неге оны? ?ызмет­терін пайдаланып осы проб­леманы шешіп алмас?а. Б?л ?з кезегінде о?ушыларды сапалы білім алу?а ?келеді. М?найлы ??ір, жа?а табыл?ан кен болсын, жа?а мемлекеттер болсын, даулы территориялар болсын, барлы?ы д?рыс ?амтыл?ан кар­талар мектептерге жеткізілуі тиіс. Б?гінгі д?ниені? бар бол­мысы ?рпа? назарынан тыс ?алмауы керек.
Карталармен ?амту тек мектептермен шектеліп ?ой­мауы ?ажет, жалпы, арнайы білім беретін барлы? ??ры­лымдарын ?амтуы тиіс. Бізде геодезия ж?не картаграфия ?оры деп аталатын мемлекеттік арнайы мекеме бар, оны? к?сіптенген мамандары, тех­никалы? базасы мы?ты. Тек тапсырыс болса болды, ж?­мысты сапалы ат?аратын м?мкіндігі бар. Бала — бізді? болаша?ымыз, олар?а сапалы білім беру — парызымыз. Ен­деше, осы ба?ытта аянып ?ал­майы?.
Саян СЫДЫ?