[:kz]Зиябек Ермұханұлы: ОМБЫ АЛАШ ЗИЯЛЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРҒАН ОРТАЛЫҚ БОЛДЫ[:]

 Ресми дерек бойынша туған еліне жеткен отандастарымыздың саны – 1 миллионға жуықтайды. Елбасымыз бір сөзінде: «Ел көшін бастау – маған сын, мені қостау – елге сын» деген еді. Сол көшті жалғап, ұлт сапасына сапа қосқан қандастарымыз аз емес. Солардың бірі – тарих ғылымдарының докторы, Қазақстан Ұлттық тарихшылары конгресі ғалым-хатшысы, Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры Зиябек Ермұханұлы Қабылдинов.

– Зәке, туған жеріңіз, өскен ортаңыз туралы білгіміз келеді.
– Ескі шежірелердегі деректерге қара­ған­да, сан ғасыр түркі жұрты мекендеген Ом­бы жеріне Керей ұлысы XIII ғасырдың ба­сында, Шыңғыс хан дәуірінен кейін кө­шіп келіпті. Сары деген бабамыз Батыр қон­тайжының қарындасына үйленеді. Ана­мыздың есімі – Төлке. Беделді адам бо­лыпты. Шамамен XVII ғасырдың екінші жар­тысы мен XVIII ғасырдың бас ши­ре­гін­де өмір сүріпті. Ел анасына айн­алған.Сон­дық­тан біз шыққан тегімізді «Сарының ұр­­пағы» демей, «Төлке керейлеріміз» дей­міз. Ана есімі тұтас атаға жайдан-жай бе­ріл­мейді. «Ақтабан шұбырындыға» дейін Сі­бірде көшіп-қонып жүрген ата-баба­мыз­ды жоңғарлардың шаппауы қиырда жат­қаны­мыздан да шығар… Мұрағат дерек­те­ріне сүйенсек, 1875 жылы Омбы уезінің құрамында болған біздерді – «Кұрсары-Төлке-Керей болысын» орыстандыру мақ­сатында «Покровская волость» деп жі­берген. Ол үрдіс Қазақстанның жерінде де болған. Сарының немересі Байболат Ше­гірекұлы жетінші атамыз болып келеді. Ол – қазақ-жоңғар шайқастарында батыр ата­нып, қазақтың жерін қорғаған. Омбы өңі­рінде ол кісі туралы жыр-дастандар жақ­сы сақталған. 2014 жылдың 21 мау­сы­мында Байболат батырдың ұрпақтары өз­дері туып-өскен ауылға әдемі ескерткіш қой­ды… Тағылымды кітап та шығарылды. Бір қызығы, елдік деңгейде өткен осы ша­раға қатысқан жергілікті орыс ағайындар «Слава Байболат батыру!» деп бізбен бірге қуа­нысты.
Тағы бір дерек, Байболат батыр жерлен­ген қорымда кезінде Қасым төрені хандық тағынан тайдырып жіберген атақты би Әлдебектің де сүйегі жатыр. Бірақ ұрпағы жоқ па, ешкім іздемейді. Бесінші атамыз Тас­жан – би, төртінші атамыз Жақып – «мың айдаған», үшінші атамыз – молда. Әке­міз қарапайым ағаш шебері еді. Ата­мыз­дың барлық ағайыны айдалып кетті. Аман қалғандары соғыста тұтқынға түсіп, бақилық болды. Ұлтымыздың атақты су­ретшісі, академик Қанафия Телжанов – атама туған жиен. Сол кісі жетімдер үйінде тәрбиеленіп, аман қалыпты. Мен кейде «сұмдық қырғынның ортасында қалмаса, Қазақ елі әлдеқашан тік көтеріледі екен-ау»  деп ойлаймын.
 – Халық Омбы тарихын жалпы ұлт та­ри­хынан бөліп қарамайды. Сіз ғылыми жұ­мысыңызды да осы тақырыпқа арнадыңыз. Енді бұл өңірдің бір ғасыр бұрынғы ахуалына шолу жасап көріңізші.
– XX ғасырдың басында Омбы өңірінде 60 мыңдай қазақ тұрған. Олар бес болыстан құ­рылған: екеуі – қыпшақ атасы, екеуі – ке­рей, біреуі –атығай-қарауыл. Арасында тө­ре, қожа, найман, қызылқұрт, каңлы, қан­жығалы аталарынан ұсақ ауылдар кез­дескен. Большевиктер келісімен, жер дауы басталады. Бұл теке тірес 1930 жылы ғана аяқ­талған. Бір жылы Омбы уезі Омбы қа­ласымен бірге тұтас Қазақстанға өтетін бо­лады, екінші жылы – Сібірге… Солай дау тоқ­тамайды. Өкінішке қарай, Алаш зия­лылары осы жер дауынан шеттетілгеннен кейін Омбы қаласы және оның ең шұрайлы солтүстік-шығыс жағы Омбы губерния­сы­ның құрамына енеді де, егіні бітік шық­пай­тын, шөлдеу оңтүстік-батыс жағы Қа­зақ­станға беріледі. Себебі, қандастарымыздан гөрі сол өңірдегі басқа ұлттар үстемдеу бол­ғандықтан, біздің тараптың әлсіздігі байқалып қалады. Биліктегілер жер дауын механикалық жолмен шешкен: қай жерде орыс көп болса, сол жерді – Ресейге, қай жерде қазақ көп болса, ол жерді – Қазақ­стан­ға берген. Жиырма жыл ішінде автох­тон­ды қазақтар өз ата-бабаларының шұ­рай­лы жерінен егін дұрыс шықпайтын шөл­ді жерлерге күштеп ығыстырылған. Бү­гінде шілде айларында Солтүстік Қа­зақ­стан, Ақмола, Павлодар облысы аймағынан Ом­бы облысына кіргенше жердің күйіп, сап-сары болып қурап кеткенін, ал ше­кара­дан өтісімен көкорайлы, егіні бітік ал­қап­ты көреміз… Қара шекпен қасыреті боль­шевизм дәуірінде түсін ауыстырған шек­пенмен жүрген. 1893 жылға дейін Ом­бы уезінде бірде-бір орыс деревнясы бол­маған. Мұны Ресейдің мұрағаттары толық растайды.
– Омбы – Алаш қозғалысының бастау ал­ған аймағы, қазақ зиялыларының топ­тас­қан орталығы. Сондықтан біз үшін осы қала, өлке бастапқы оқумен, ізденіспен шендеседі.
– Арғы жағын айтсақ, Омбы – Тоқ­сан­бай­дың, Қошқарбай мен Түгел, Байболат пен Байымбет, Жазы мен Ақпай батырлар­дың қоныс тепкен, ел үшін күрескен өл­ке­сі. Алаш қозғалысының белді өкілдері – Асыл­бек, Мұсылманбек, Мұратбек Сейі­­­товтер, атақты Қошке Кемеңгерұлы, Сма­ғұл Садуақасұлы, Темірболат Тел­жанұлы, кеңес үкіметі кезінде ең бірінші қа­зақ хатшысы Жұмабай Шаяхметов, әй­гілі Фазыл Кәрібжанов осы жерде дүниеге кел­ген. Омбы қаласында орта, арнаулы, жо­ғары оқу орындарында талай қазақ ба­ласы оқыған. Алаш көшбасшысы Әлихан Бө­кейхан осы қалада бірнеше газеттің ре­дакторы болған. Тұңғыш театрдың ди­рек­торы Дінше Әділұлы да осы Омбыда білім алған. Мағжан, Міржақыптар талай рет Омбыда аялдаған. Бұл ретте Қайырбек Ке­меңгердің «Омбыда оқыған қазақтар» атты жақ­сы танымдық кітабы бар. Осы қалада та­лай педагогтарды даярлаған «каз­педучи­лище» деген оқу орны 60-жылдарға дейін жұмыс істеген. Соны бітіріп, Қазақстан ғы­лымы мен біліміне үлес қосқан талай тұл­ғаларды білеміз.
– Бүгінгі Омбы қазақтары туралы не айтасыз. Салт-дәстүр, елдік ұстаным сын кө­тере ме?
 – Жалпы, әлеуметтік жағы жаман емес. Олар басқа ұлттармен тату-тәтті тұрады. Ата-бабасының кіндік қаны тамған жерінде тұр­ған соң омбылық ағайын барды жо­ғалт­пауға, азды көбейтуге тырысады. Оқы­ған­дары көп. Соңғы жылдары алтын меда­ль­мен мектеп бітіреушілер саны күрт артқан. Се­бебі, қазақ саны облыс көлемінде 4 пайыз болғандықтан, ұлт жауапкершілігін ерекше сезінеді. Намысқой, еңбекқор, қа­білеті өте жоғары жастар өсіп келеді. Банк, білім саласында қазақ жастары өте көп жұ­мыс істейді. Спортта да (күрес, бокс) ағайын­дарымыздың үлесі басымдау. Тіпті бір ауданды (Любин) тұңғыш рет жергілікті қазақ басқарғанының да куәсі болдық. Ол жақ­тың тік мінез, салмақты да байсалды аза­маттары ұлт салт-дәстүрін мықты ұста­нады. Бүгінде этнография элементі са­на­ла­тын қалың мал шарасы, неке қию, киіт ки­гізу, құйрық-бауыр жегізу, қоржын апару, ша­шу шашу, сәукеле әзірлеу, шынаяқ салу, тұсау кесу – барлығы жақсы сақталған. Жас­тар жағы үлкендерді, әсіресе, мұғалім­дерді қатты сыйлайды. Имандылық жақсы, ата-баба қорымдарына зиярат ету, қайт­қандарды лайықты шығарып салу жолға қойылған. Не көп – мешіт көп. Ескі ауыл­дың орнына тас белгі қойып, елді мекен, мектеп мерейтойларын атап өту дәстүрге ай­налып келеді… Ауыл-ауылдың тарихын жазу көбейді. Тіпті былтыр «Омбы қазақ­тары­ның энциклопедиясы» жарық көрді. Ресейдің басқа өңірінен ондай басылымды кездестірмедім.
– Тіл мәселесі бар ма?..
– Өткен ғасырдың 50-жылдары, «кіші ауылдарды ірілендіру» саясаты жүрген кез­де 800-ге жуық қазақ ауылынан 10-ақ пайыз қалған. Қазір ауыл саны елудің ар жақ-бер жағы ғана. Жалпы білім беретін қазақ ті­лін­де бірде-бір мектеп жоқ. Бір минут бол­са да қазақша сөйлейтін радио, те­левизия жоқ. Театр деген бұрыннан бол­маған. Журналдар да шықпайды. Бірақ соң­ғы жылдары жергілікті қазақ жана­шыр­лары өз қаражатымен 3 бірдей газет («За­ман­дастар», «Омбы қазақтары», «Ата­ме­кен») шығарып, үлкен сауапты іс жасап жа­тыр. Бірақ олардың көбі орыс тілінде. Ти­ражы өте аз. Таралуы мардымсыз. Ол жақ­тың саясаты бізден мүлдем басқаша. Сон­дықтан ол жақтың жастары орысша «шүл­дірлейді». Қазақстанда орыс ұлтын тіл, мәдениет жағынан қолдау ерекше ғой. Ал Ресейдегі қазақтар қашаннан осындай қолдауға зәру… Өкінішке қарай, қалада соңғы жылдары аралас неке көбейіпті. Бойында қаны бар азаматтар жастардың тілден, дәстүрден ажырап бара жатқанына алаң­дайды.
– Алғаш зерттеу жүргізуіңізге не түрткі бол­ды?
– Студент кезімізде тарихи-этно­ло­гия­лық экспедицияларға жиі барып тұра­тын­быз. Батыс Сібірдегі ауылдарды жиі аралап, қа­зақтың шежіре-ақсақалдарымен жиі кез­десуге құмартып тұратынмын. Солар­дың көбі аласапыран жылдардағы аштық­тан, қуғын-сүргіннен Қазақстаннан қашып барғандар-тын. Мысалы, Шарбақкөл ауданы Бараба деген ауылда Исқақов Бей­сембай атты 90 жастағы ақсақалдан Ба­сен­тиін Малайсары батырдың керемет бата­сын жазып алдым. Соны екі жыл бұрын типографияға бастырып, рамкаға салып, ака­демик Жабайхан Мүбаракұлына табыс ет­тім. Батырдың ұрпақтарында ол мұра сақ­талмапты. Қайсыбір ауылда біз кезіккен ше­жіреші ақсақалдар өмірден озғанын ес­тігенімде, тарихтың қимас кітабын жо­ғалтқандай күй кештім. Дөңбай ауы­лында Те­мірхан атты ақсақал тұрды. Бірінші дү­ние­жүзілік соғыс жылдарында жа­раланған бір офицер тұтқынға түсіп қалады. Тұ­т­қын­нан қашып шыққан сол офицер Темекеңнің әке­сінің үйін паналап, малына бақташы бо­ла­ды. Бұл тұтқын – болашақ Югославия пре­зиденті Иосиф Броз Тито еді. Осындай да қызық дүниелер айтылып, табылып жа­татын. Дипломдық жұмысқа «қазақтың қо­лөнерін» таңдап алдым. Бізде сырмақ тігу, алаша тоқу ол кезде мықты еді… Кейін этнографиядан біртіндеп тарихқа көштік. Мен «Сібірге қазақтар қай ғасырда келді?» деген сұраққа жауап іздедім. Сондықтан балалық арман, студенттік ізденіс ғылым табалдырығын аттатты.
– Жуырда марқұм Сұлтан Есемболов аға­мыздың «самиздатпен» шыққан «көптом­дық» кітаптары қолымызға тиді. Сол басы­лым­ның бір бас кейіпкері – өзіңiзсіз… Бір жер­де мәдени орталық құрысып жүрсіз, енді бір жерде «Омбы үні» газетін шығаруға ат­салысқан көрінесіз…
 – Шеттегі қазақтың әр ортасының өз Сұл­текеңі болды. Олар – әрі құт, әрі дә­некер, әрі бастамашыл патриоттар ғой. 90-жылдары Омбыда орыс-казактармен қызу айтыстар жүрді. Сонда марқұм ақ­сақал көкжалдарын ерткен арландай, бізді піс­сін, жетілсін деп орыстың дәу, мосқал жі­гіттерімен айтыстыратын. Өзі – соғыста жа­рақат алған жан, қисайған бетіне қа­ра­май, мықты дәлелдерімен қарсы­лас­тары­ның мысын басатын. Мысалы, 1992 жылы мамыр айында жергілікті «Омская правда» атты газетке Антон Сорокин деген лақап ат­ты біреудің «Была ли Омская земля ка­зах­ской?» деген ұлттарды бір-біріне айдап са­латын, қазақтың намысына тиетін ма­қа­ласы шықты. Сонда ұрысқой автор «Олжас Сулейменов почему называет Иртыш Великой русской рекой?» деп мәселені қақ шекеден қоймасы бар ма?.. Сол мақала шыққ­ан газет қолыма тиер алдында мен ауыл­да анамның тапсырмасымен қақпада ала­ша тоқып отырғанмын (үш сағатта бір метр тоқитынмын). Ерік деген кенже інім газетті қолыма ұстатқанда, әлгі мақала бір­ден көзіме түсті. Оқып, қаным басыма шап­шыды. Алаша тоқып отырған өрмектің «қы­лышын» ініме бердім де, жата қалып қол­мен бес беттей «жауап» жаздым. Мағ­ы­на­сы – «қазаққа тиіспе, жұмысың бол­ма­сын! Біз ата-бабамыздың байырғы жерінде отыр­мыз». Екі күндей өткен соң «Казахи уважают российские законы» деген атпен ма­қалам шығып, шовинистерден бір «ке­гімізді» алдық!..
– Тәуелсіз Қазақ еліне қалай жеттіңіз?
– Қазақстан азаттық алған соң, Омбы­ның жүзге жуық жігіті Қазақстанға аттана­тын болдық. Мен тіпті Елбасына хат жазып үлгердім, көмегімізді ұсындық. Бірақ жауап алмадым. 1992 жылы мамыр айында Алма­ты­да тұңғыш «Жігіт сұлтаны» сайысы өтті. Бізді Алатау баурайына Майра Әлжанова деген апамыз алып келді. Басында «Зиябек, күре­сесің, барлығын жеңесің, сендей спорт ше­берлері Қазақстанда жоқ шығар» деп апар­ды. Сайыс жақсы өтті. 63 жігіт жарыс­тық. Бас бәйгені қос Құрманғазы алды. Екеуі­не де ақ боз ат мінгізді. Сол кезден бас­тап елге оралуды армандадым. 1994 жы­лы бала-шағамды арқалап, Павлодар қа­ласына көшіп келдік. Қиын кез еді. Он жылдай осында тұрдық. Туыс-таныс жоқ. Тұрмыс қиындап кетті. Омбыға қайтайық де­сек, ұяламыз. Себебі құрмалдық жасап, жы­лап, қоштасып кеткенбіз… Сауда да жа­садық. Мұнда да Омбыда үйренген «кеш­терді» өткізіп көрдік. Тым көкейкесті емес екенін байқадық. Полиция кол­лед­жінде қызмет істеп, басшының орын­ба­сарына дейін көтерілдік. Оқу үдерісін бас­қардық та бақыладық. Кандидаттық, док­торлық диссертацияны осында жүріп жаз­дық. Көп материалды Омбыда жүргенде мұ­рағаттан жинап алған болатынмын. Әр жаз­да отыз күнгі демалысымды тиімді пай­даланып, Ресей мұрағаттарынан шық­па­дым. Соның нәтижесінде атақты тарихшы-про­фессор Жанұзақ Касымбаевтың же­тек­шілігімен ғылым кандидаты да, ғы­лым докторы да атандым… 
Тәуелсіздік жылдары өмірге келген екі балам да ұлт мектебіне барды. Арманым – оларға Отанның шуағын, мейірімін сез­діру, сіңдіру еді. Ол орындалды. Екеуі де қазақ мектебінде оқыды, екеуі де домбыра тарт­ты. Үлкеніміз Ұлыбританияның Нот­тингем университетін бітіріп, сол елдің ең үздік университетіне магистратураға түсті. Өзім «Қазақстанның ЖОО үздік оқыту­шысы» атанып, Елбасы тағайындаған грант­қа ие болдым. 8-сыныпқа арналған «Қа­зақстан тарихы» оқулығын жаздым. Отыз­дан астам ғылыми жобаға қатыстым. Жиыр­маға жуық елді аралап, сол жақтың бі­лім жүйесімен таныстым. Сол себепті, тәуелсіздіктің арқасында өзім де, бала­ла­рым да Қазақ елінің бар жақсылығын көріп ке­­леміз. Біздің парызымыз – Отанымызға адал қызмет ету және ел ғимаратының кір­піші болып қаланып, қандай да жауапты істі атқаруға даяр болу. 
– Еуразия университетінде қызметтің бү­кіл сатысынан өттіңіз. Тәжірибе жина­дыңыз. Білім мен ғылым саласында қандай жетістікті атап айтар едіңіз?
– Ширек ғасыр бұрын Кеңес Одағы ыды­рады. Біз егемен ел атандық. Ел­ба­сы­ның салиқалы саясатының арқасында бү­кіл әлеммен жақсы қарым-қатынас ор­нат­тық. Білім мен ғылым саласы да ық­­­палдасуға бет бұрды. Басқа жол жоқ. Себебі, білім беру жүйесінің халықаралық интег­рация­лану үдерісіне өтуі, білім алушылар мен про­фессор-оқытушылар арасында ака­де­миялық ұтқырлықтың артуы, оқу жоспары, әдіс-тәсілдері мен бағдарламасы әлемдік стандарттарға сай жүйеге жақындауы – бү­гін­гі шындық. Жаңа ақпараттық техно­ло­гияларды қолдану арқылы қашықтықтан оқыту үрдісі кең қанат жайып келеді. Әлем­де адамдар өмір бойы үздіксіз білім алуды басымдық ретінде қабылдады. Жоғары бі­лім алу барлық халыққа қолжетімді бола бас­тады. Бірқатар мемлекеттер ішінде, мә­селен, Германияда тегін білім алу енгізіле бас­тады. Білім экономикасы ұғымы пайда бол­ды. 
Бұл күрделі жағдайда білім қызметін са­палы көрсету үшін әрбір жоғары оқу ор­ны шетелдерде оқып келген мамандар мен ЖОО жоғары білікті оқытушыларын жұ­мыс­қа тарту мәселелерін қарқынды жүргі­зіп отыруы қажет. Сонда ғана бәсекеге қа­бі­лет­ті әлемдік үлгідегі білім беру жүйе­сіне жақындай түсеміз. 
Дүниежүзінің көптеген жоғары оқу орын­дары өзара бәсеке болғанымен қо­ғам­дасуға, ынтымақтасуға, әртүрлі ас­со­циа­циялар мен бірлестіктер құруға немесе екі жақты меморандум мен шарттар жасасуға мүд­делі.
Қазіргі Қазақстан білімінің жетістігі ре­тінде Назарбаев университеті мен бар өңір­де ашылып жатқан Назарбаев зияткер­лік мектептерін айтуға болады. 
Біз дамуды тұйыққа тіреген, шектеулі кеңес саясатынан бас тартып, интег­рация­лануға бет бұрдық. Бұл жолды басқа ТМД елдеріне қарағанда біз жылдамырақ жүріп өттік. Біз алғашқылардың қатарында үш са­тылы білім беру жүйесіне өтіп, жастары­мызды президенттік «Болашақ» бағдарла­ма­сымен әлемнің озық мемлекеттеріне оқу­ға жібердік. Осылай 10 мыңнан аса да­рынды жас оқып қайтты. Елімізде халық­аралық ынтымақтасқан университеттер ашыл­ды. Олар: ҚБТУ, ҚМЭБИ, Яссауи атын­дағы ХҚТУ, Демирел университеті, т.б. Бұл ретте Назарбаев университеті – бі­ре­гей тәжірибе. 
Елімізде әлемнің алдыңғы қатарлы жо­ғары оқу орындарының бөлімшелері ашы­ла бастады. Мәселен, 2001 жылдан Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық универ­си­тетінің базасында М.Ломоносов атын­дағы ММУ-дың Қазақстан филиалы жұ­мыс істеп келеді. Университеттеріміз жаңа межелерді бағындырды. Жас универ­си­теттер қатарында Еуразия ұлттық уни­вер­ситеті әлемнің озық 50 университеті са­пына кірсе, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті 250 ең үздік универ­сите­ттер тізіміне енді. Айта кетерлік жайт, ұлт­тық рейтингте екі жоғары оқу орны да топ бастап тұр. 
Әрине, университеттердегі мәселе – са­па мәселесін арттыру және отаншыл, бі­лікті мамандар шоғырын көбейту. 
– Отандық жоғары оқу орындарында қан­дай мәселе бар деп есептейсіз?
– Әрбір саланың уақыт, жағдай туды­ра­тын өз мәселесі бар.Бұл ретте ең бір өзек­ті жайт – профессор-оқытушылар мен қызметкерлердің еңбекақысының аздығы. Соған қарамастан, шетелдік әріптестерге қа­ра­ғанда оқу жүктемеміз 3-4 есе артық. Са­палы түрде сабаққа дайындалуға, оқу құра­лын жазуға, ғылыммен айналысуға уа­қыт жетіспейді. 
Сондықтан біраз мамандар мемлекеттік бас­қару ісіне, жалақысы жоғары ак­цио­нер­лік қоғамдарға, бизнеске кетуде. Қаражат тапшылығынан шетелдік тәжірибелі ғалым-педагогтар өте аз тартылған. Елба­сының «Болашақ» бағдарламасымен оқып келген түлектерінің ішінде жергілікті жо­ғары оқу орнында жұмыс істейтіндер өте аз. Ғылыми дәрежесі бар маманд­ардың «қар­таю үрдісі» байқалуда. Бұл тіпті ұлттық университтерде де сезіледі. Шетелдерден келіп оқып жатқан студенттер пайызы әлі аз. Соңғы жылдары жоғары оқу орнын­дарының материалдық-техникалық базасы нығаймағаны да шындық. Мәселен, үлкен қалаларда студенттер мен жас оқытушылар жатаханасы жетіспейді. Бір ғана Алматы қа­ласында 30 мыңдай студент баспанасыз жүр деген ақпарат бар. Бұл жағдай солтүстік ай­мақ­тарда орналасқан жоғары оқу орын­дарына да қатысты. Бұл – президенттік «Серпін» бағдарламасының іске асы­рылуы­на үлкен кедергі. Заманауи ғылыми кі­тапхана көп университеттерде әлі де жа­сақ­талған жоқ. Қазақ топтарында оқитын студенттердің оқулықтармен қамтамасыз етілуі әлсіз. Ол проблеманы кезең-кезең­мен шешуге болады. Көптеген жоғары оқу орнының сайты заман ырғағынан қалып қойған. Сондықтан халықаралық арена­дағы және халық арасындағы таны­малды­лы­ғы бәсең. Отандық ғалымдардың шет тіл­дерін меңгеру деңгейі әлсіз.Бірақ осы­ның бәрін ақылмен, жүйемен, қағидатпен ше­шуге мүмкіндік бар.
– Мұны қалай шешу керек деп ойлайсыз?
– Біріншіден, ниет пен қабілет керек. Екін­шіден, ар-ождан тазалығы мен жоғары ада­мгершілік қасиет қажет. Ең бастысы, ел мен кәсіпті шексіз сүю шарт. Өсіп келе жат­қан ұрпақты алға тарту керек. Дәстүр мен жаңашылдық қатар үйлесіммен жүрсе дейміз. Оқу орны басшылары биік жауап­кер­шілікпен қызмет етуі – Елбасының да, елдің де талабы. Ұлттық дәстүр мен елдік негізді ешқашан ұмытпауымыз керек. Ел­басы барлық жағдайды жасады. Енді барды бағалап, білекті сыбанып еңбектенуіміз қа­жет.

Сұхбаттасқан 
Бейсенбай ДӘУЛЕТҰЛЫ

Айкын