[:kz]
«Әр елдің салты басқа, иттері қара қасқа» демекші, той-жиын өткізгенде, құдалық шақырғанда әр облыстың өзіне тән ерекшеліктері болады екен.
Оған біз Қызылордаға құдалыққа барғанда көзіміз жетті.
Әкемнің қарындасы Орынкүл әпкемнің үлкен ұлы Сәкен Қызылорданың нақ түбіндегі Тасбөгет ауылының Нұрсұлу деген қызына үйленді. Тойы өткеннен кейін әпкемдер құдаларын құдалыққа шақырды. Олар оншақты кісі болып келіпті. Ол аз дегендей «жағдайлары болмай келе алмады, бірақ келетін орындары бар еді» деп тағы оншақты адамның тізімін әкелген. Бұрын-соңды тізім әкелу дегенді естімеппіз. Бірақ қызын алып отырған соң құдаларға «бұларың не?» деп меселін қайырмай келгендеріне де, келмегендеріне де киіттерін қойып, риза етіп шығарып салдық.
Ізінше бізді олар құдалыққа шақырды. Орынкүл әпкем алты қыз ұзатып, үш келін түсірген, құдалықтың жол-жоралғыларын жақсы білетін адам. Ол кісі ағайын-туғанын үйіне шақырып: «Есептескен ел болмайды» дегендей ажырап кетпейтін құдалар болған соң, олардың соншама адамына киіт қойдық деп біздің де ауыл-аймағымызбен, бота-тайлағымызбен көшіп барғанымыз жарамас. «Баратын жолы да, жөні де бар деп тиесілі бес кісіні құдалыққа қосып отырмын», – деді. Біз онымен келістік.
Сөйтіп Шолаққорғаннан ертелеп шығып, Тасбөгетке кештете жеттік. Құдалардың ет жақын жақсылары мен жайсаңдары дастархандарын жайып күтіп отыр екен. Сәлемдесіп болған соң төрлеріне озып, жайғаса бергенімізде құдалардың бірі: «Құдалар, сыртқа шығып, өздеріңізге арнап сояр малға бата берсеңіздер», – деді. Салттары солай шығар деп бәріміз жапырлай көтеріліп, сыртқа шықтық. Сол кезде құдалардың бірі жас бұзауды алдымызға көлденең қойып, оған бәрі қолдарын жайып: «Кәне, құдалар, баталарыңызды беріңіздер», – дегені. Біз аң-таң болып тосылып тұрып қалдық. Орынкүл әпкем: «Ау, құдалар, бұларыңыз не?» – деп сұрады. «Біздің жақта құдалықта ірі қара соймаса, болмайды», – деп құдалардың бірі жөнін түсіндірді. Жездем Серікбай: «Біз құдай қосқан құдалармыз. Сынау үшін келгеніміз жоқ. Бас қойғыларыңыз келсе бұзау емес, қой табылатын шығар», – деп бұзауды сойғызбады. Сол күні құданың үйіне қонып, ертесіне құданың ағайын-туыстарының үйлерінде болып, дәм-тұздарын таттық.
Құданың үйіне қайта оралғаннан кейін екі жақты алыс-беріс басталды. Алдымен олар біз апарған қоржындардың аузын аша бастады. Сосын «тон бау», «отқа май құяр», «құда табақ» деген сықылды жөн-жоралғыларын айтып жиырма шақты «алым-салық» салғаны. Оны естігенде әпкемнің көзі шарасынан шыға жаздап: «Біздің жақта мұндай кәделердің бәрін қосып бір-ақ беретін еді», – деп алдарына біраз ақша қойып еді, сөмкелердің аузын ашып отырған әйелдер риза болмай шу көтермесі бар ма? Қатты састық. Сосын әпкем: «Жетпеген жерін жеткізе салатын, қазір жақын жерде тұрғанымыз жоқ. Барымыз – осы, қанағат етіңіздер. Түбінде тонның ішкі бауындай жақын араласатын мың жылдық құдалармыз. Сіз бен біз тиын-тебенге таласқанша екі жастың бақытын ойлайық», – деп басу айтты.
Алыс-беріс туралы әңгіме осымен біткендей еді. Бірақ шай үстінде тағы бір келіншек шу шығарды. Ол кешелі бері тапжылмай бізге шай құйып отырған. Сол келіншек алдына қайнап тұрған самаурын келгенде орнынан атып тұрып, бізге көзін аларта қарап: «Бұлар қандай көргенсіз құдалар, сонда мен тәулік бойы бұларға шай құйып, тегін қызмет еткенім бе?» – деп ашулансын. Сөйтсек, ол жақта шай құйып берген әйелге арнайы сый-сияпат жасалынуы керек екен. «Біздің жақта екінің біріне құдаларға шай құйып беру мәртебесі тие бермейді, – деді бізбен бірге отырғандардың бірі. – Оған лайықты, шайды әдемілеп құйып, ұсына алатын келінді дайындаймыз. Оған соңында құдалар сый-сияпат жасайды».
Жолы сондай дегесін амал жоқ, қалтамыздың түбін қағып, шай құйып отырған әйелге беріп, ризашылығын алдық. Қызық мұнымен де бітпепті. Құдалармен қоштасып, жолға шықсақ, көлігімізді арқан керген бірнеше адам тосып тұр. Сұрағанын беріп, одан өтсек, тағы да шығады. Не керек, осындай үш-төрт «кедергіден» өтіп, үлкен жолға шықтық қой ақыры.
Тура сол кезде мұның бәрі бізді тонау секілді ерсі көрінген. Кейін қызығын айтып тауыса алмай жүрдік. Арада оншақты жыл өтіп кетсе де әлі күнге дейін сол құдалықты күліп еске аламыз. Негізі құдалықтың қызығы да осы алыс-берісінде екен.
Қ. КӨКІБЕЛ
www.zamana.kz
[:]
