Дипломдық жұмыс: Алматы облысының туристік рекреациялық географиясы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАЛЫҚ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ  МИНИСТРЛІГІ

 

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ  ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

ТУРИЗМ КАФЕДРАСЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

 

Алматы облысының туристік рекреациялық географиясы

                                                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы — 2012

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ

 

1. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ТУРИЗМІНІҢ ДАМУЫНДАҒЫ ТАБИҒИ АЛҒЫШАРТТАР

1.1. Алматы облысы туризмінің дамуынан қысқаша тарихи мәлімет

1.2. Табиғи ресурстар және олардың туризмде қолданылуы

1.2.1.   Рельф

1.2.2.   Климат (ауа-райы)

1.2.3.   Су ресурстары

1.2.4.   Флора және фауна (өсімдіктер әлемі және жануарлар  әлемі)

 

2. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ АЙЫРЫҚША ҚОРҒАУҒА АЛЫНҒАН ТАБИҒИ АЙМАҚТАРЫН ТУРИЗМДЕ ПАЙДАЛАНУ

2.1. Табиғи ескерткіштер

2.2. Болашақтағы маңызды болып табылатын Алматы   

облысындағы көрнекті жерлер

2.3. Алматы облысының қорықшалары

2.4. Алматы қорығы

2.5 Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар

 

3. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ТУРИСТІК МАРШРУТТАРЫ

3.1.  Алматы қаласының туристік фирмалары  ұсынатын табиғи- танымдық турлар

3.2.   «Алматы облысына саяхат» турының бағдарламасын құру

 

4. ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДАҒЫ АЛҒА ҚОЙҒАН МАҚСАТТАР МЕН МӘСЕЛЕЛЕР

 

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

А ҚОСЫМШАСЫ

Б ҚОСЫМШАСЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

          Бүгінгі таңда туризм әлемдік экономиканың белсенді түрде дамып келе

жатқан саласы ретінде кеңінен  танылып отыр. Соңғы бірнеше жылда кейбір елдер, мысалы Малайзия, Тайланд және Қытай елдері шетелдік туристерді тартуға байланысты қарқынды түрде өткізіліп отыратын реформалардың арқасында өз экономикаларын әлдеқайда жоғарғы деңгейге көтеріп алды десе де болады. Егер сандық мәліметтерге жүгінер болсақ табысы қомақты басқа салалармен салыстырғанда туризм саласының салмағы басым екендігін байқаймыз. Мамандардың зерттеуінше туризм саласы 2005 жылдан бастап жеңіл автокөлік пен мұнай экспорттауды артта қалдырып,  кіріс кіру жағынан бірінші орынға шыққан. Көп жағдайда  туризм халықты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесін шешіп береді.

          Мәселенің мәнісіне тікелей көшетін болсақ, біз сөз еткелі отырған Алматы облысы бүгінгі күннің өзінде қазіргі туристердің әр түрлі деңгейдегі сұраныстарын қанағаттандыра алуға қабілетті  әрі кең көлемдегі туристік потенциалы бар аймақ ретінде танылғандығын көрсетіп отыр. Статистикалық зерттеулердің көрсеткіштеріне сүйенсек әлемдегі саяхаттауды ұнататындардың белгілі бір жаққа саяхаттауды жоспарлау алдында сол елдің шоу-бизнестен өткізілетін мәдени іс-шараларын немесе тарихи-мәдени ерекшеліктерін зерттеуді емес, сол елдің табиғи көрнекті жерлерін тамашалауды бірінші кезекке қоятындығы анықталды. Жақын арада, дәлірек айтсақ 1989 жылы Алматы облысы рекреациялық аймақ бола тұрса да және жақсы деңгейдегі қызмет көрсету инфрақұрылымы болмаса да жыл сайын 1,5 миллион туристі қабылдап отырғандығы кездейсоқ нәрсе емес.  Әрине, мұндай жағдайда Алматы  облысына туризмнен жүздеген миллион доллар  қаржы көлемінде кіріс кіруі анық нәрсе.

          Саяхатшылардың саяхаттау мен демалыс өткізу аудандарын таңдауында табиғи ресурстар үлкен рөл атқарады. Бұл жағынан алғанда туристер өздері таңдау жасаған туристік аудандардың ландштафты мен климатына, өсімдіктер және жануарлар әлемінің бай болуына, спортпен айналысуға, аң аулауға, балық аулауға жайлы болуына көп көңіл аударады. Туристік аймақтың ресурстары қандай болса, рекреациялық әрекеттер мен түрлерді ұйымдастыру соған байланысты болады.

          Қазақстанның сарқылмас әрі қайталанбас табиғи сұлулығы Жетісу деп аталатын өзіндік ерекшелігі мол географиялық аймақта көрініс береді. «Жетісу-жер жаннаты» деген сөз бекер айтылмаса керек. Жетісу өңірі көп уақыттан бері өзінің өсімдіктер және жануарлар әлемінің саналуандығымен, ыңғайлы табиғи контрастарымен және табиғи ландштафтарымен  туризм саласындағылардың қызығушылығын тудырып отыр. Саяхат жасаудың азапты жолын артқа тастап әрі өміріне қауіп-қатер тудыра отырса да көптеген ғалымдар мен саяхатшылардың бұл өңірге  асқан қызығушылықпен сапар шеккілері келетіні тегін емес.

          Жетісуды зерттеп жүрген танымал зерттеуші Р.И. Аболин сібір қазақтарының Жетісу жеріне  қоныстанғанын қарай отырып, мына жағдайды байқаған. Көшіп келген казактарға Жоңғар Алатауының етегіндегі жерді суландыратын су көздерінің көптігі таң қалдырған. Осы есепте Жоңғар Алатауы Сібір мен Орта Азия  тауларын байланыстыратын ерекше көпір болып табылады.[1]

          Ауа-райының тұрақтылығы, асулар мен жазықтардың көп болуы, рельфтің әр алуандылығы Жетісу мен оның орталығы Алматының туризмнің археологиялық, спорттық, танымдық т.б. түрлеріне ыңғайлы демалыс орнына айналуына ықпал етті.

          Құм шөлейттер мен қарлы шыңдар, құмды бархандар мен мұздықтар, сексеуіл мен эдельвейстер  қатарынан бірге орналасатын аймақтар болады. Дәл осындай көршілестік Алматы облысында бар. Бұл жерде алты түрлі климаттық белдеулермен танысуға болады. Сіз бұл аймаққа саяхаттау мақсатында сапар шеккен болсаңыз жолда  шөл даланың аптап ыстығына тап боласыз, дархан даланың ғажап көркіне тоймай көз тіге аласыз, тау етегіндегі алып ағаштардың саясында тыныға аласыз. Одан жоғарыға көтерілер болсаңыз алдыңыздан қылқан жапырақты орман құшақ жаяды. Ал одан сәл жоғарыда яғни тау-тастың арасында тундраны еске түсіріп, танау жаратын хош иісті арша өседі. Қарлы шыңдардың ұшар басына аяғыңыз тиген сәтте сіз бейнебір Арктикада тұрғандай әсер аласыз.

          Қазіргі кезде жергілікті тұрғындар секілді шетелдік туристерге де Аламаты қаласының туристік фирмалары жасаған табиғи – танымдық турлардың бағдарламаларын таңдау ұсынылады. Мұндай табиғи-танымдық турларды құру кезінде Алматы облысының барплық табиғи ескерткіштері мен көрнекті жерлері қамтылады.

          Бірақ, өкінішке орай көптеген турлар қазақстандық туристік қызмет көрсету нарығында өте қымбат жіне қолайсыз болып отыр.

Бұл дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі төрт тараудан және қортындыдан тұрады.

          Бірінші  тарауда  біз Алматы облысы туризмін дамыту мен оны пайдаланудың табиғи алғышарттарын қарнастырамыз.

          Екінші тарауда табиғи-танымдық турларды құру барысындағы айырықша қорғауға алынған аймақтар жөнінде сөз қозғаймыз.

           Үшінші тарауда Алматы қаласында жұмыс жасайтын табиғи-танымдық  турларға сипаттама беріледі және «Алматы облысына саяхат» туры құрылады.

  Төртінші тарауда біз Алматы облысының келешекте туризмді дамытудағы алға қойған мақсаттары мен мәселелерін қарастырмақпыз

51 беттік мәтін көлеміндегі жұмыс 5 кесте мен 3 қосымшадан тұрады.

Бұл жұмысты орындау барысында 48-ге жуық әдебиет көздері пайдаланылды.

Дипломдық жұмысты жазу барысында қолданылған шешуші сөздер: табиғи ресурстар, айырықша қорғауға алынған аймақтар, қорық, ұлттық саяжай, табиғат ескерткіштері, табиғи-танымдық тур.

 

Жұмыстың мақсаты – табиғи-танымдық туризмнің қазіргі хал-жағдайын сараптау және тек шетел туристерінің ғана сұранысына ғана емес Қазақстанның да басқа облыстарында тұратын тұрғындардың, одан қала берді ТМД елдерінің де сұранысына ие болатын рентабельді табиғи- танымдық турларды құру.

Жұмыстың міндеттері:

 .  Алматы облысының табиғи ресурстарын және оларды табиғи-танымдық турларды ұйымдастыру барысында қолдану;

.   Табиғи-танымдық турларды құру кезінде айырықша қорғауға алынған табиғи аймақтарды (ООПТ) пайдаланудың үлгілері мен әдіс-тәсілдерін  анықтау;

.   Аталған аймақтағы табиғи-танымдық турларды құрумен айналысатын туристік фирмалар жүргізген маркетингтік зерттеулердегі жинақталған тәжірибелермен танысу;

.  Табиғи – танымдық турлар құру;

.   Алматы облысының келешекте туризмді дамытудағы алға                             

    қойған мақсаттары мен мәселелерін анықтау;

          Дипломдық жұмысты қорғауға дайындау барысында төмендегідей әдіс-тәсілдер жиынтығы қолданылды, атап айтар болсақ: материал жинау

( әдебиет көздері, ғылыми мақалалар, күнделікті баспасөз беттерінде жарық көріп отыратын материалдар, энциклопедиялық баспалар), қолға түскен ақпараттарды сараптау және талдау, сонымен қатар бақылау. салыстыру және картографиялық тәсілдер де пайдаланылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 – ТАРАУ. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ТУРИЗМІНІҢ ДАМУЫНДАҒЫ

ТАБИҒИ АЛҒЫШАРТТАР.

    

     Туризм өзіндік ресурстық бағыт- бағдары бар салалардың қатарына жатады. Туризм белгілі бір территориялық аймақты тұтынушы ретінде ауылшаруашылығы мен балық шаруашылығына ғана жол береді. Яғни, әлі қаймағы бұзылмаған тұма табиғатқа сұранысын артыра отырып, өзінің дамуына орасан зор мүмкіндік алады.

     Рекреациялық мамандану деңгейіне байланысты жерді рекреациялық  пайдаланудың негізгі үш түрін бөліп қарастыруға болады:

 

1.Рекреациялық белсенділіктің жоғары деңгейі сақталған  территориялар. Бұл жерде басқа жер тұтынушылар екінші орынға ығысады және мәнін жояды.Олардың қатарына мыналар жатады:

( саяжайлар, жағажайлар және басқа да көпшілік демалатын орындар).

 

2. Экологиялық және өндірістік қызметтерді біруақытта атқаратын

  рекреациялық белсенділіктің ортаңғы деңгейіндегі  территориялар.

Олардың қатарына жататындар: (қала сыртында отырғызылған жасыл көшеттер, эрозияға қарсы отырғызылған ормандар т.б.).

3. Рекреациялық мөлшері аз деңгейдегі территориялар.

 

               Алматы облысы республикамыздың оңтүстік-шығыс бөлігін алып жатқан Жетісу деп аталатын аймақта орналасқан.  Солтүстігінде ол Шығыс және Орталық Қазақстан облыстарымен шектесіп жатыр әрі  бұл шекаралық аймақты ащы-тұщы сулы Балхаш көлі, суы ащы Алакөл, Жалаңаш көл және суы тұщы Сасықкөл мен Ұялы көлдері бөліп жатыр. Шығысында Жоңғар Алатауы арқылы  Қытай мемлекетімен    көршілес жатыр. Ал, оңтүстігінде Іле Алатауы, Күнгей және Теріскей Алатау жоталары созылып жатыр. Бұл Солтүстік Және Орталық Тянь-Шань таулары. Батысында Жамбыл облысымен шектеседі.

               Облысты Жетісудағы ең ірі су көзі Іле өзені кесіп өтеді. Оның қайнар   көзі Алматы облысынан бастау алып, сосын Қытайға бет алады, ол    жақтан қайтадан Қазақстанға ағып келіп жасанды Қапшағай  су қоймасын түзген соң шөл арқылы өтеді де Балқаш өзеніне келіп құяды. Оның ұзындығы 1001 шақырым. Қапшағайдан Іле Алатауының аңғарына дейін 1000 шақырымға жуық, бірақ  мұндай ара қашықтықта бір сағаттың ішінде қаңсыған шөл даладан бастап  арктикалық  мұзға дейінгі 4 климаттық белдеуді жүріп өтуге болады [3].

              Облыста альпинизм мен тау туризмі кеңінен танымал. Биік шыңдар мен асуларды бағындыру сонау 30-шы жылдарда-ақ қолға алына бастаған және мұнымен айналысушылар әлемнің әр түрлі елдерінен келіп жататын туристер болды. Қазақстанның ең биік нүктесі (6695м) болып саналатын және жаз мезгілінде 2000-ға жуық адам өрмелейтін Хантәңірі шыңының етегінде  халықаралық алпинистер лагері (МАЛ) орналасқан.

             Ауа-райының тұрақтылығы, асулар мен жазықтардың көп болуы, рельфтің әр алуандылығы Жетісу мен оның орталығы Алматының туризмнің археологиялық, спорттық, танымдық т.б. түрлеріне ыңғайлы демалыс орнына айналуына ықпал етті [2].

 

1.1. Алматы облысы туризмінің дамуынан қысқаша тарихи мәлімет.

         

          Алматы – салыстырмалы түрде алғанда жас қала болғандықтан туризм саласындағы үлкен тәжірибе жайында сөз қозғау қажет емес. Алайда, туризм мен экскурия тарихы Верный қаласынан, сосын Алма-Ата, кейіннен Алматы қаласында басталғаны белгілі.

          Сонымен, отандық туризмнің  пайда болуы Верный қаласында «Орыс географиялық қоғамы» құрылған 20 ғасырдың басында-ақ бастау  алады. «Қоғам» бөлімі 1927 жылға дейін жұмыс жасап келді.

          20 жылдардың соңында энтузиасттар саяхаттаудың барынша белсендірек түрлерін ұйымдастыра бастады. Олардың қатарында Іле Алатауына жаяу саяхат жасаған тау туризмінің танымал тұлғалары Г.И. Белоглазова, Ф.Л. Савина және В.М. Зиминдер бар еді. [4,5].

          Сәл кейінірек 1931 жылы туризмді ұйымдастыру барынша биік деңгейге қойылды: сол кездегі Алма-Ата қаласындағы Жетісу Губерниялық музейінде туризм мен экскурсияның пролетарлық қоғамының бүкілодақтық мүшелері болып табылатын он адамнан құралған топ ұйымдастырылды. Осыған байланысты Алма-Атада Қазақтың Алматылық өлкетану кеңесі құрылды. Оның бірінші төрағасы болып Әліби Жангелдин тағайындалды. Ал, 1932 жылы Алматы қаласы және оның айналасындағы жерлер бойынша туристік маршруттар көрсетілген жол сілтегіш жасалып, басылып шықты. Қазақстандағы туризмнің дамуына турбаздардың, приюттердің және демалыс орындарының ашылуы көп ықпал етті. Мысалы, 1936 жылы Алма-Атаға жақын жердегі Горельник рощасында 50 адамға арналған туристік база ашылды. Алматы мен оның айналасында туристер слеті өткізіле бастады мұндай ( алғашқы слет      1939 жылы Көкжайлау асуында өткізілді, оған 200-ге жуық адам қатысты), сонымен қатар, 1935 жылы Комсомол шыңында бірінші рет альпиниада өткізілді [6].

          Осыдан соң, сәл кейінірек 1943 жылы Горельник турбазасы уақытша Кеңес әскерлерінің солдаттар мен  офицерлерден құралған тау–атқыштар инструкторларын дайындайтын Бүкілодақтық  мектепке айналды. 2 жылдың ішінде мектеп 1500-ға жуық адам дайындап шығарды. Мектептің көптеген түлектері Ұлы Отан Соғысы жылдарында майданға араласты. Олар Кавказ, Карпат, Судет тауларында, Трансильвандық Альпі, Хингане, Норвегияда әскери істерге араласты. Соғыстан соңғы 10 жылдықта, яғни   1953 жылы Горельник турбазасы өз жұмысын қайта жаңғыртып, туристерді қабылдай бастады.

          1955 жылы Есік турбазасы құрылды, бірақ Бұл турбаза Горельник турбазасымен бірге сел жүру қаупі салдарынан жабылып қалды.1952 жылы Қазақстанда туристік- экскурсиялық басқарма құрылды. Ал, 1959 жылы «Алма-Атинская» турбазасы құрылды. 1962 жылы туристік-экскурсиялық басқарма туризм бойынша кеңес ұйымдастырды. 1965 жылы Қазақтың туризм және экскурсия  Кеңесі, сондай – ақ Алматы облыстық туризм кеңесі және Алматылық экскурсия бюросы құрылып, жұмыс жасай бастады. 1968 жылы «Алматау» деген атаумен жаңа турбаза ашылды. Ал, 1970 жылдан бастап Алма-Ата автобазасы мен бақылау-құтқару қызметі іске кірісті.

           1980 жылға аяқ басқанда Алма-Ата қаласында туристік және экскурсиялық жұмыс барынша биік деңгейге көтеріліп, үнемі даму үстінде болды. Ел үкіметінің тарапынан туристік инфрақұрылымды дамытуға көп мөлшерде қаражат бөлінді. Атап айтқанда, сол қаржыға елімізге келетін туристер қатарының көбеюіне байланысты жаңа қонақ үйлер мен турбазалар салынды. Сонымен, 1982 жылы санақ бойынша 231 мың турист пен 1193 мың экскурсантқа қызмет көрсетілген.  Оларды қабылдап алу, орналастыружәне қызмет көрсетуді Алматы туризм кеңесі мен оның қарамағындағы ұйымдар өз мойындарына алды. Сол кездің өзінде-ақ Қазақ Республикасына қонаққа келген туристерге тауға жаяу саяхаттау  маршруты, қалалық маршрут, табиғи маршрут секілді туристік маршруттардің тұтастай кешені ұсынылды.Қала ішіндегі және қала сыртындағы экскурсиялар 88 тақырып бойынша өткізілді, олардың ішінде « Асқақ Тянь-Шаньға бетпе-бет», «Медеу спорт кешені», «Жамбыл Жабаев қазақтың ұлы ақыны», «Жер мен адамдар Іле жазығынан шыққандар», «Отан неден басталады» т.б. танымал тақырыптар кеңінен қолданылды. Экскурсияларды 309 экскурсовод тіркелген Туристік Экскурсиялық бюроның мамандандырылған қызметкерлері жұмысшылары жүргізді.  1983 жылы Мәскеу, Ленинград, Киев, Брест, Минск, Баку, Ереван, Тбилиси, Прибалтика, Кавказдың Қаратеңіз жағалауы, Архангельск- Соловки, Светлогорск  бағыттары бойынша 3 күннен 20 күнге дейінгі ұзақтыққа 87 әуе маршруттары жасалып, ұсынылды. 1982 жылы Алматылықтарға 9 теплоход және 4 автобус маршруттары берілді. Алматы қаласындағы мекемелерде, кәсіпорындарда, құрылыс нысандарында, ғылыми-зерттеу институттарында және жоғарғы оқу орындарында туризмнің түрлері бойынша 4 клуб пен 310 дене шынықтыру ұжымдарының секциялары құрылды. 1962 жылдан бастап қалалық тіристік клуб өз жұмысын  бастады. Атқарылған істердің арқасында бұл клубтар мен ұжымдар 49 мыңға жуық туризмді ұнатушыларды  айналасына шоғырландырды.  1982 жылы Алма-Атада туристік клубтар мен секциялар 241,1 мың адам қатысқан 9060 саяхат ұйымдастырды, сонымен қатар спорттық туризмнің түрлерінен әр түрлі жарыстар мен слеттар өткізіліп отырды. Осының әсерінен бүкілодақтық спорттық квалификацияға ие болғандардың саны артты, 1982 жылы 3,5 мыңнан астам адам спорттық разрядттарға қол жеткізсе, 22 адам туризм бойынша СССР-дің спорт шебері атағын иеленді.  Спорттық туризмнің нормативтері  «СССР-ді қорғау мен оған еңбек етуге дайынмын» деп аталатын физкультуралық кешенге енгізілді [3].

           Кеңес Одағы құлағанна кейін қаржылық қамтамасыз ету жағы жетіспегенннен және бұрынғы одақ республикаларымен арадағы байланысты үзіп алу салдарынан барлық туристік клубтар, секциялар, ұйымдар өз жұмыстарын тоқтатуға мәжбүр болды. Тәуелсіздік алған алғашқы жылдарда Қазақстан Республикасы үкіметі туризм саласы бойынша агенттік құруға қаржы бөлді. Бұл агенттік кейіннен туризм және спорт агенттігімен бірлесіп қызмет атқарды.

          Нарықтық экономика жағдайы орын алған кезде туристік сала  тұтынушыларға сапалы қызмет көрсете алмайтын және нарықтық жағдайға әлі бейімделмеген, тәжірибесі жоқ жеке кәсіпорындар мен фирмалардың қолына өтті.

          Қазіргі таңда Қазақстанда  600-ден астам туристік фирмалар бар, олардың 400-ге жуығы алматы қаласында орналасқан [4]. Бірте –бірте туристік қызмет көрсетудің қазақсандық нарығы клиенттердің назарын дәстүрлі туризмге аударумен ғана шектеліп қалмай, олардың қалтасының қалыңдығына, таңдауына, талғамына сай сан түрлі эксклюзивті турларды ұйымдастыруды жолға қойды. Алайда, Алматы облысы туризмінің дамуында жоғарғы деңгейде шешімін табуға тиісті көптеген мәселелер әлі де бар. Бұл мәселелер 2001 жылдың 13 маусымында «Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы заңды» қабылдаған сәтте жеке-жеке қарсытырылып, талқыланған болатын.

• Алматы облысының табиғи ресурстары және олардың туризм саласында қолданылуы.

          Демалыс  орнын немесе рекреацияны таңдаған кезде турист сол аймақтың тартымдылығын басты назарда ұстайды.  Бұл кезде мәдени, тарихи нысандар мен өнер ескерткіштерінің мәні аса маңызды бола қоймайды. Туристер сол елдің болмаса сол аймақтың саяси жағдайы ерекше ескереді.  Бірақ, оларды сол ауданның табиғи жағдайынан  басқа ешнәрсе алаңдатпайды. Туристердің саяхаттауға немесе демалуға жайлы деп бағалауы бойынша келесідегідей критериилерді бөліп қарастыруға болады:

• демалыс белгіленген елдің немесе аймақтың геграфиялық жағдайы;
• аймақтың рельфі;
• климаттық жағдайлары;
• сол табиғи ортаның ландштафтық факторлары;
• су көздерінің, өзендер мен көлдердің, болуы;
• сол аймақтың жануарлар әлемі мен өсімдіктер әлемінің болуы; [5].

 

Алматы облысында бұл табиғи ресурстардың жиынтьығы басым.

Сонымен бірге туризмді дамытуға ыңғайлы әрі жайлылыға жағынан Қазақстан аймақтарын бөлгенде барынша тартымдылық танытқан Алматы облысының аймағы болды. Туризмді дамытуға жайлы аймақ ретінде танылу үшін оған төмендегідей сипаттамаларға ие болу қажет болады: жаз мезгіліндегі  жылылықтың ұзақ сақталуы, жер беті суларының болуы, орманға оранып, көз тартатын көрікті таулардың көп болуы, экскурсиялық нысандардың болуы. Сөз жоқ мұндай сұлулықты дархан табиғат ана Алматының маңайына асқан жомарттықпен тарту еткен [5].

 

 

 

          1.2.1. Рельф.

 

          Алматы облысы  — ғаламшарымыздағы тропикалық және экваторлық зоналардан басқа барлық ландштафты зоналарды бірнеше сағат ішінде жүріп өтуге болатын жерлердің бірі. Орналасуына, жер бедеріне қарай облыс әр түрлі екі бөлікке бөлінеді, олар: оңтүстік-таулы аймақ және солтүстік –жазық.Облыстың оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында Тянь-Шань тауының солтүстік  сілемдері созылып жатыр. Облыстың солтүстігі мен солтүстік-батысы Балхаш шөлімен ұштасып жатыр. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай қозғалып келе жатып жаттығып жүрген адам жол бойында шөлге, жартылай шөлді далаға (500-ден 1000 м-ге дейін),  орманды дала мен жапырақты ормандарға ( 1000-1400 м), тянь-шань шыршаларының орманына (1400-2700), альпілік және субальпілік алқаптарға, қарлы шыңдар мен мәңгілік мұздықтара тап болады.

 

          1.2.2. Климат

 

          Табиғи ортаның екінші бір маңызды элементі климат болып табылады. Оның жалпы сипаттамасы жайлы сөз етсек сол аймақтың рекреациялық мақсаттарда жарамдылығын бағалауда топо-климаттық және микроклиматтық ерекшеліктері анықталады. Ауаның тазалығы, инсоляцияның жағымды жағдайлары, ауа температурасының аз мөлшерде ауытқуы және ауаның ылғалдылығы, тұманның сиректігі, желден қорғану барынша үлкен мәнге ие.

          Алматы облысының климаты

          Облыста барынша суық ай қаңтар, ал ең ыстық ай шілде болып табылады. Жазықтық жерде қаңтар айындағы ауа температурасы минус 12,0-тан минус градустан  14,1градусқа дейін ауытқиды. Балхаш маңайындағы суық маусымның ұзақтығы 5 айға жуық (қарашадан наурызға дейін). Тау етектерінде қаңтардағы орташа температура минус 5,6-дан минус 6,6 градусқа дейін ауытқиды. Бұл жерде қыс салыстырмалы түрде алғанда қысқа болып келеді.

          Облыстың жазық және таулы жерлерінде өте ыстық. Шілде айындағы орташа температура плюс 20 градустан плюс 25,1 градусқа дейін ауытқып отырады. Алматы облысының климатына  белсенді күн радияциясы тән. Мұнда вегетациялық кезең 4000 градусқа дейінгі температура мөлшерінде 205 күннен 225 күнге дейін созылады.

          Биік таулы аудандардағы климат облыстың жазық жерлі аудандарындағы климаттан ерекшеленіп тұрады. Жаз мезгілінде тауда ауаның температурасы әрбір 1000 метр сайын орташа есеппен алғанда 0,6 градусқа төмендеп отырады. 4500 метрден жоғары биіктіктерде орташа температура барынша жылы ай шілденің өзінде құбылып отырады.

          Алматы облысының аймақтары бойынша жауын-шашынның түсуін бақылағанда оның әр жерде біркелкі түсе бермейтіні байқалды. Облыстың жазық жерлі аудандарына түсетін жауын-шашынның жылдық мөлшері 125 мм-ден 300 мм-ге дейін ауытқиды, ал тау етегінде 400 мм-ден и500 мм-ге дейін өзгерсе, тауда 700 мм-ден 1000-ге дейін өзгеріп отырады. Облыстың ең құрғақ жері Балқаш маңы болып табылады. Мұндағы климатқа тән шөл іспеттес. Облыста көктемгі және жазғы кезеңдерде жауын-шашын көп мөлшерде түседі [9].

          Облыстың тау жақ бөлігі демалыс үйлері мен санаторийлер, курорттар салуға аса ыңғайлы болып келеді. Осылайша, Алматы облысы туризмнің қысқы түрлермен қатар жазғы түрлерін де дамытуға жайлы жағдай туғызатын климаттық ресурстарға ие. Қыс мезгілінде ауа-райы ыңғайлы және жауған қар шаңғышылар мен коньки тебушілердің ғана емес қыс  қызықтарын ұнататындардың да әр  түрлі қысқы ойындар ұйымдастыруына ықпал етеді. Ал, жаз кезінде  шомылуға, күн көзіне қыздырынуға, қаланы аралап қыдыруға  керемет жағдай туады.

 

 1.2.3. Су ресурстары

 

          Іле өзені — Қазақстанның ірі өзендерінің бірі (1439  шақырым). Біздің еліміздің территориясында бұл өзен Шарын, Шелек, Түрген, Есік, Қаскелең өзендерінің арнасын өзіне құяды. Оның ағысы өте тез, судың орташа жылдық  ағыны секундына 460 куб метрді құрайды. Іле өзені қайық жүзуге ыңғайлы болғанымен жүк тасымалдаушы кемелердің қозғалысына қиындау болады. Өзендердің арнасы мен бастауларын еріген мұздықтар толықтыратындықтан тауда еріген қар суының Ілеге келіп құйылуы сәуір айынан бастап тамыз айына дейін созылады.

          Іле өзені жайлы ертеден бір аңыз қалған. Бағзы заманда бұл өлкені Балхаш есімді қатігез сиқыршы мекендеген екен. Оның Іле есімді сұлу қызы болыпты. Сол сұлу Қаратал атты бір кедей жігітке ғашық болады. Бірақ оның қатал әкесі қызына сүйгенімен кездесуге тыйым салады. Сол кезде Іле сұлу өз жүрегінің қалауы Қараталмен қашып кетеді. Мұны біліп қойған әкесі Балхаш қашқандардың жолын кесу үшін  көлге айналып қос ғашық Қаратал мен Ілені екі арнасы екі бөлек екі өзенге айналдырып жібереді. Қатал әке айырып жіберген екі ғашықты  тағдыр қосылуға жазбаса да екеуі Балхашқа келіп құйғанда бәрібір табысады екен деседі. [11].

          Іле өзені құмды жағалаулардың арасымен емін-еркін аққанымен өзеннен 200 м биіктікке көтеріліп жатқан Қапшағай қыраты мен Қапшағай ГЭС-і қысып тастайды. Сонымен бірге мұнда Алматы қаласының демалыс зонасы болып табылатын  биіктігі 40 метрлік қолдан жасалған Қапшағай  көлі бар.

          Жабайы табиғаттың таң қалдырарлық сұлулығы жан тебірентеді. Қарлы шыңдардан бастап құмды бархандарға дейінгі ғажап крініс көзді арбайды. Өркениетті Европада мұндайды көру үшін мәңгілік мұз құрсанған Шпицбергеннан Африканың шөліне дейінгі 4000 шақырымға жуық жерді саяхаттауды бастауға тура келер еді.

          Іле өзенінің атауы айнадай жалтыраған деген мағына беретін моңғол сөзінен шыққан.  Іле өзені бассейінін бір-бірімен өзара байланысты бірнеше туристік зоналарға бөлуге болады[12]:

1. ҚХР-дың шекарасынан Қапшағай су қоймасына дейінгі Іле өзенінің бастауы
2. Қапшағай су қоймасы
3. Қапшағай ГЭС су бөгетінен бастап Ақкөл поселакасына              дейінгі ортаңғы  бөлігі.  
4.   Ақкөл поселкасынан басталатын төменгі бөлігі.
5. Балхаш көлі.

          Іле өзенінің басы Алтын Емел Ұлттық табиғи саябағының, Әнші құмның, Бесшатыр қорғанының сұлулығымен көз тартады. Бұл ауданның жарты бөлігі шегаралық зонада орналасқандықтан атақты жа ажарлы Алтын Емелдің сұлулығын тамашалау үшін арнайы рұхсат қағазы болу керек. Басында саябақтың басшылары тек шетелдік туристерге ғана қызмет көрсететін. Алайда, бүкіл әлемде қоршаған ортаны қорғау ең маңызды іс болып отыр [12].  

          Қапшағай су қоймасы орналасқан аймақ барынша игерілген, бірақ бұл жерді ыстықкөл секілді жасау үшін біраз жұмыстар атқару қажет.

          Өзеннің Қапшағай ГЭС су бөгетінен төменде орналасқан ортаңғы бөлігі алматылық турфирмалардың талпыныстарының арқасында 1998-2000 жылдары қайтадан жандана бастады. Өзенді жағалай 1-2 күндік маршруттар өткізіліп, жартасқа жазылған таңбалы жазулар Тамғалы – Тас жазуларын көруге автобуспен саяхаттар ұйымдастырылып отырады. Осының бәрі қалалықтардың арсында өзеннің танымал болуына ықпал етті. Оның үстіне жеке жеңіл автокөліктердің көбеюі өзен айналасына серуендеп, саяхаттап келушілердің санын көбейтті. Соған байланысты өзеннің маңайын тез арада ретке келтіру жұмыстарын қолға алу керек және жергілікті туристер мен вандалдар яғни мәдени ескерткіштерді жоюшылар жойып жоқ қылуға айналған  тастағы  Тамғалы тас жазуларын қорғауға алу керек.

          Өзінің бастапқы жаралғандағы сұлулуығын сақтап қала алған өзеннің төменгі ағысы болып табылады. Мұны сом балықтарды аулауға келетін шетелдік туристерге қызмет көрсетуші турфирмалар жақсы біледі. Өзеннің сағасы жабайы табиғаттағы құстарды, жан-жануарларды бақылауға және экзотиканы жақсы көретіндерге арналған нағыз жұмақтың өзі. Табиғаттың аясында демалғанды жаны сүйетін шетелдік туристердің арасында ең танымал әрі сүйікті істері «бердинг» (ағылшын сөзінен алғанда «берд» — құс деген мағынаныф білдіреді) болып саналады. Құстарды бақылау барысында оларды суретке түсіруден алдына жан салмау басты нәрсе болғандықтан туризмнің бұл түрі  өз алдына спорт ретінде танылады. Туризмнің бұл түрі бүкіл әлемсде белгілі болғандықтан шетелдік туристерді бізге де тартудың мүмкіншілігі туады деген сөз.

          Туристік көзқарас тұрғысынан қарастырғанда азырақ игерілген Балхаш көлі болып табылады. Бұл көл Іле өзеніне жасалған саяхаттың шешуші тұсы ретінде өзінің көлемімен және қайталанбас сұлулығымен ерекшеленеді. Онда жайланып демалуға болатын орманды аралдар өте көп [14].

          Сонымен қатар тау суларын игеру су туризмін дамытуға мүмкіндік береді.  Су туризмі – туризм түрлерінің ішіндегі барынша экологиялық түрі болып табылады. Тәжірибелі су-спортсмендері үшін шетелдік туристерге әлі таныла қоймаған Шарын, Шелек, Коксу, Лепсі, Қаратал өзендері аса ыңғайлы. Бұл өзекндердің жоғарғы сағасы табиғи ландштафтарға аса бай әріадам аяғы баспаған зоналарда орналасқан[8].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНДА ОРНАЛАСҚАН ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН  ТАБИҒИ  ТЕРРИТОРИЯЛАРДЫҢ ТАБИҒИ-ТАНЫМДЫҚ ТУРЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ ҚОЛДАНУ.

 

          Территориялардың игерілуіне  қарай,  соның  ішінде  туристік  игеруде  табиғаттың  алғашқы  кейпінің  кем дегенде  бір  бөлігінің қорғанысын қамтамасыз ету проблема туғызады. Сонымен  қатар  бөлек қолдан жасалған объектілерді, олар өз алдына  берілген  мемлекетте,  қоғамда немесе  адамзат   баласына  мәдени  тарихи құндылыққа ие болатын  жерлерді қорғау және  сақтау көзделеді.  Осы  үшін  әлемдегі әр  мемлекетте  құрлыққа  немесе  су кеңестігінің  бөлігі  бір  жерлерде адам шаруашылықты қатаң  шектеулі, немесе  мүлдем  тиым  салынған.  Солардың ішінде  мысал  ретінде Алматы  болысындағы келесі түрлерді ООПТ (16):

          —Ғылыми қорық,  қорғалатын территория, бұл жерлер тек ғылыми негізде ғана  қолданылады,  мысалы  Алматы  қорығы, ол жерде  жануар  әлемінің  ерекше  түрлері  сақталған;

          —Ұлттық парк, ол  ерекше  табиғи және ландшафты территория өз кезегінде  ұлттық немесе халықаралық мәні  бар жерлердің сақатлуы  үшін  құрылады, 300-ден артық  ірі ұлттық парктер  әлемде таралған. Алматы  облысында Іле-Алатау және  Алтын-Емел (16 )деген екі табиғи парктер бар.

          —Табиғат  ескерткіші, табиғи немесе  қолдан жасалған  мәдени-тарихи көрікті  жерлер,  ол  қолдан жасалған жерлер мен объектілерді сақтау  үшін ұйымдастырлады. Оларға Шыңтүрген  шыршалары  және   реликтовая-ясеневая роща.

          —Жабайы  жануарлар  қорығы,  жекелеген  жануарлардың популяциясын, биологиялық  қауымдастық  таптарын  сақтау  үшін адамның  жоспарлы  бағытталған  араласуы  қажет  болады. Алматы  облысында олар 8-Алматылық (кешенді), жоғарғы Көксу зоологиялық, Кукан зоологиялық, Лепсі зоологиялық Тоқты зоологиялық, Балхаш зоологиялық, «Іле дельтасы» зоологиялық, Қараой зоологиялық арнаулы (17).

          —Қорғалатын  ландшафт, ол  табиғи ландшафтың ерекше  элементтері  мен  ғажайып  құбылыстарды сақтау  үшін  ұйымдастырылған. Бұл жердің  ландшафтында жол салумен, өндірістік  объектілер мен ғимараттар, электро тасымалдаушы линиялар салуға  тиым салынған. Қоғамдық қолданысқа туризм және   дем алысқа әдеттегі өмір  шеңберінде  және  сол  район  (аумақ)  экономикалық  қызметі   аясында  ұсынылады.  Мысалы,  табиғи  ескеркіш-Шарын  каньоны.

          Одан  басқа, адам  қолымен  жасалған  жасанды  жерлер,  ерекше  немесе  жоғалуға  жақын  жануралар  мен  өсімдіктер түрік табиғи   ландшафта сақтау үшін бөлінеді. Оларға  Алматы қаласындағы басты  ботаникалық бақты  жатқызуға болады. Және де Іле  боаникалық  бағым мен  Алматы  зоологиялық  паркі  мысал  болады (17).

          Туризм Қазақстанның  шаруашылық  қызметінің маңызды бөлігі болып  қалыптасып  жатыр  және ол  белгілі  бір қорғалатын территрияларда жоспарлы және  бақылау арқылы  жүзеге асырылады. Көптеген  әлем  елдерінде  ұлттық паркте, басқа резервация және  объектілерде өзін өзі  қаражаттайтын және  табиғат қорғанысының құралы  ретінде  белгілі.  Бірақ көбіне  аталған территориялар сол елдің  бюджетінен,  халықаралық  ұйымдар  көмегі  арқылы  әсіресе егер  олар  ұлттық юрисдикция шеңберінде орналасқан жағдайда қарастырылады. Бұл үшін  туризмнің реттелуі  және   жоспарлығы  және  территорияның  немесе  объектінің  өткізу  мүмкнідігінің  деңгейін  қадағалау  көзделеді. (26,27).

          Қазақстандағы  парктер  экожүйесі елеулі  ықпалға  берілмеген  және  адам  шаруашылығы  нәтижесінде   өзгеріске ұшырамаған, өсімдік  пен  жануарлар әлемі алғашқы  қалпында  сақталып,  геоморфология мен  қоршаған  орта  ерекше  қызығушылық тудыратын  соған  қоса  өте  әдемі ландшафты жерлер  құрайды.  Осындай  практер  мемлкеттің  жоғарғы  органдарының  шешімі   немесе  халықаралық  ұйымдардың  ақылдасқан  шешімі  арқылы  құрылады,  мысалы ЮНЕСКО (19) (Қосымша А).

          Жоғарыда  аталған  ерекше  қорғалатын  территорияларды  қарастырайық.

Табиғи  ескерткіштер.

          Ясеневая  роща. Сртоғай  шатқалында  орналасқан.  Ясень- реликті  ағаш.  Палеонтологиялық  олжаларға  қарағанда, бұл  ағаш  палеоген  дәуірінде  өскен.   Ясень  мұздық қатаң дәуірден аман шығып  төрттік дәуірге дейін  жеткен.  Көптеген  миллион  жылдар өтті.  Тау қыраттар,  климат,  жер  кедбеті,  жануралар  жаңа  түрі  пайда  болып  қайта  жоғалып  жатты,  өсімдіктер  -барлығы  өзгеруіне ұшырады,  тек  бұл  ағаш  қана  өзгермеді.  Бұл  территорияда  негізінде  солдат  ясень  өседі.

          Ботаниктер  оны  өзен  сүйкіш  деп  атаған,  себебі сол  тек  өзен  жағасында  ғана  өседі.  Ясеннің  бұл түрі  тек осы  жерде  сақталған, Шарын  өзенінің  төменінде, каньонда Темірлік  өзені  боында.  1964 жылдан  бастап  бұл жер  табиғат  ескеркіші  атағына  ие  болды.  Ағаш  кесуге  тиым  салынған.  Бұл  жерді  көптеген  күтушілер   қарайылдайды.  Аумағы 4855 га,  бірақ  ағаштың  алатын  жері  тек  800 га.  Бұл  ағаштан   бөлек  қара  туранта, лох,  үлкен  жемісті  терек  кезедседі.  Ясень  жапырағы  ең  қою  жасылы,  сұр  жапырақты. Э.К. Бердин ботанигі  ясеньді зерттеуші,  назар  аударарлық  тұжырым  жасады;  гидрологиялықрежим  өзгергендіктен,  топырақ  құрамы  өзгері,  осының нәтижесінде  ясеневая  рощаның  табиғи   қалпына  келуі  кідіріп  қалды.  Осы   ясеневая роща бойымен  көптеген километрге  ежелгі  қорғандар  тізілін  жатыр. Олар  өте көп, жүздеген  ірі   тастардан  қаланған  үлкен  емес.  Сартоғайдың үлкен  қорғандары  Жетіөзен  ауданының  қорғандарынан өзгеше  ерекшеленеді.   Бәлкім, бұл  ерекше  тайпаның  тұрғындарының  өзгешілігі  шығар.  Қорғандар  ірі  шеңбермен  немесе  шаршы  болып  тастармен  қоршалған.  (22).

          Шынтүрген  шыршалары.   Алматы  облысының  оңтүстігінде,  Іле Алатауының  Бозгүл  шатқалында  Шынтүрген  шыршалары  бар.  Бұл  солтүстік  қара қылқан   жапырақты тайга  мұз дәуірінен сақталып  қалған,  үлкен  ғылыми  құндылыққа  ие. 1968 жылдан   бастап Шынтүрген  шыршалары  Қазақстанның  табиғи ескеркіші  болып  жарияланды.

Болашағы бар  табиғи  ескеркіштері  және көрікті  жерлер.

          Ерекше  қорғалатын  территориялардан  басқа да мемлекет  көңіл  бөлуге  тиіс  табиғи  объектілер  көп. А.В. Чигаркин: «. . . Қазақ ССР территориясында ресми  түрде 3 табиғи ескеркіш бар.  Дегенмен  мемлекет  қорғанысын  күтіп  отырған  табиғи  жерлер  өте  көп. Қоғамның   қызметін  міндеті-табиғаттың  жаратқан  құндылықты  анықтау және  сақтау.» (22). Қазіргі  кезде  республикалық  мәні  бар  25 табиғи  ескеркіші бар,  бірақ мемлекет  қолдауысыз  65 объект  бар.  Олар  ресми  ақпартқа  болашағы  бар  табиғи  ескеркіш  болып  танылды.

          Алматы  облысында  алатауы  орналасқан:

• Шарын каньоны (ландшафты-палеонтология  ескеркіші)
• Жабартау (палеонтологиялық).
• Құрты (палеонтологиялық)
• Шыпталы (палеонтологиялық)
• Қарағашты роща (ботаникалық)
• Жаңғақ рощасы (ботаникалық).

Шарын  өзені  каньоны. Немесе «Долина  Замков». Шарын  өзені  каньондары  Алматы  облысының  шығысында, Алматыдан  193 км қашықтықта  орналасқан.  Терең  каньон  ішімен  өзен  өтеді.  Басында  жан жаққа  кең  тарап,  тұнығында  Ақтобай шатқалы  құрайды.  Тоғай  орманы,  бұл  жерде  түрлі  аң  мен  өсімдіктер  кездседі.  Кейін  каньонның  қатаң  жағалауы  тарылып,   жазықтықты  кесіп  өтеді де,  биік  тасты  Торайғыр   жотасының  қоршауынан өтеді. Жотадан өте  сала,  өзен  терең  каньоны  суын  апарады,  ол  жерде  адам  тұрмайды және  тасты  шөл  жер.  Келесіде  каньон  қабырғасы  жан  жаққа  таралып,  Шарын  кең  жазықтыққа, Сартоғай  шатқалына  төгедіканьонның  жалпы  ұзақтығы  154 км.

Кезінде,  25 миллион  жыл бұрын, бұл  жерде  үлкен  көл болған,  түбіне  ашық  су  мен  ұсақ  щебень.  Кейін  кқл  суы  тартылып,  200-300 метр болатын туб қалындығында, күшті сулар көптеген  үңгір  мен  саңылаулар  кескіңдеді. Шарын  өзені  каньоны  керемет тектоникалық және  геологиялық  полиогн. Кайнозой  таулы  породасы  сарғышыл  ақтас-саз  тунбасымен  магмалық  және  тұнбалық  породасы  Торайғыр  жотасында  білінеді.

Биіктігі  300 м-ге  дейін жетеді,  төменгі  карбон  (300 мың жыл бұрын) дәуіріне  сәйкес  көптеген  қазба  фаунаны кездстіруге  болады.

Көптеген  миллиондаған  жылдар  бойы  су,  күннің  көзі  және  жел  осы  каньонға алуан  түрлі   бейне  берді.  Кейде олар  үлкен қаланың  қираған  бөліктері, немесе құбықтарға, не  болмаса  жануар,  колонна,  мұнара,  андарға  ұқсатуға  болады.  «Долина   Замков»,  «Ущелье  ведьм»  атты  жерлер  өзінің  ерекшеліктерін  белгісі,  мысалы  жол  бір   шынтақтыққа  дейін таралып кетуі, «Чертово   ущельесі» жол  тіптен  жарға  тіреледі.  әдемі,  көрікті,  ежелгі, кескіндеулі- бұл  каньон қатаң  келбеті  мен  қатты  әсер  бероеді.  (23). Каньон  танында қоян,  жылан,  келтіргімтерді,  түрлі  құстарды  кездестіруге  болады.

Алматы  облысының  қорықшалары.

Алматы  кіші  қорығы.  Кіші  қорық  1953 жылы  табиғи  ландшафтың,  сирек  және  жоғалып  кетуге  жақын  жануралар  түрлерін  Іле  Алатауы  зонасында  қорғау  үшін  ұйымдастырылған.  Теңіз  деңгейімен  100-3400 метр  биіктікте  орналасқан.  Ауданы 427  мың  гектар Кіші  қорық  территориясында  590-нан  астам  жоғарғы  және   төменгі  белгілі.  Ал,  аркар,  қар   барсы,  Тянь-Шань  аюы,  сияқты  жануралар  ССР  Қызыл Кітабына  енген.

Қарағай  мемлекеттік  кіші  қорық.  Республикалық  мәні  бар  осы  кіші  ұорық  1979 жылы  құрылды. Ауданы 509 мың га, Алматы  облысы,  Балхаш  районы «Ақкөл», «Көктал» совхоздарының  жерінде  орналасқан.  Кіші қорық  территориясы Оңтүстік  «Ақкөл» ауылы,  Батыстан- Жиделі  өзенінің  саласы,  Солтүстіктен  Балхаш  көлінің  жағалауы,  Шығыстан Бақанас-Қараой автожолымен  шектеледі.   Шөлді  жерлер сексеуіл, шенгел және  Іле өзенінің  жайылым  батпақты  жерлеріне  ұласады,  уақытша  суқоймалар  кездеседі.  Жағатайында  қабан,  елік,  ондатра,  қырғауыл және  басқа  аңшылық-өнім  аңдары  кездеседі.  Шөлді  жерлерде-жайрап,  өтек,  Қарабөкті  шілдер, саксаульная  сойка, түлкі,  қарсақ,  құлақты  кірпі,  саршұнақ және  қосаяқтардың  бірнеше  түрлері.

Кіші  қорықта аңшылыққа және өсімдік  өртеуге  тиым  салынған,  өндірістік мақсатқа  ондатр ұстауға болады,  және  оның   дұшпандарына (қасқыр,  түлкі,  қарсақ, ит) аңшылық Бақанас  ондатрыверопромхоздың  штаттық  аңшыларына  рұқсат  етілген.  (30,35).

Қапшағай  мемлекеттік  аңшы-қорықшылық  шаруашылық.

Бұл   шаруашылық  1982 жылы  архар,  жайран,  құлан,  қарабок  шіл  саның  сақтау  және  ұлғайту,  және   эфедра  хвощевой, Іле феруласы,  Закавказ  каракасын  қорғау  үшін  құрылған. Қапшағай су қоймасының  солтүстік  жағында  орналасқан.  Жоңғар  Алатауының оңтүстік  бөлігін  қамтиды.  Аумағы 521,6 мың га. өсімдік  әлемі шөлдаладай: турата,  лох узколистый, шенгел, ақ және  қара  сексеуіл. Бұл  территорияда  40 тан  астам  жандар  және  80 нен  астам  құсі түрі  бар. (10).

Жоғары  Көксу  мемлекеттік  зоологиялық  кіші  қорық.

Қорық  КСРО министрлер одағы  қаулысымен №1 16.03.1981ж., аумағы 240 мың га құрылды.  Уақыты  Совмин КСРО №69 17.02.1986 созылып,  «кіші қорық Республикалық  мәні  бар  уақыты  шектеусіз болды. Бұл  кіші қорық  Жоңғар Алатау  оңтүстік-батыс  жағында  екі  әкімшілік   райондарында  Панфилов  және  Гвардейский орналасқан.

Лепсі  мемлекеттік  кіші қорық.

Талдықорған  облысының  исполкомының  Халық  депутаттар  кеңесі шешімімен 150 мың ға  жерде құрылды.  Кйін  27.07.1982ж. №263 жарғы,  территориясы 258 мың га-ға үлкейтіп және 10 жылға ұзартады шекарасы шығыстан  Глиновка ауылы  Үйгентас (Андреевка) районы  бойымен  Тастау  өзеніне  дейін. Оңтүстікке  Тасату   өзенінен  Тентек  өзеніне  дейін,  батыстан  Тентек  өзенінен  Герасимовка  ауылына  дейін,  солтүстігінен  Держинск  және  Глиновка  ауылы.

Қоқан  мемлекеттік  кіші қорық.  Талдықорған  облисполком №454 шешімі, 30.12.1971ж. аумағы 48600 га 1974ж. 28 маусым облисполком №232 шешімімен  аумағы 49100 га-ға дейін ұлғайтты.  27.07.1982ж. №264  облисполком шешімі  бойынша  кішіқ орық  мерзімі  бұрыңғы  шекарамен 10 жылға ұзартылды.  Қоқан  кіші  қорығы  Балхаш  көлі  жағалауында,  Бурлитобинкс  районы  территориясында орналасқан.

«Реликтовая  чайка» мемлекеттік  кіші  қорығы.

05.09.1978ж. КССР министр кеңсесінің  №348  қаулысы  бойынша  кіші қорық  республикалық  мәні  бар жер  болды.  Ұзақтығы-тұрақты. Аумағы 3300 га.  Алакөл районы  жерінде  орналасқан, оның  ішінде  «Үлкен Аралтөбе», «Кішкене Аралтөбе», «Орта», «Бузымянный», «Урочище», «Шұбар түбек» аралдарында орналасқан.

Тоқты  мемлекеттік  кіші қорығы. 26.01.1981ж. КССР.

Министр  кеңесінің  №29 қаулы бойынша  10 жылға,  аумағы 187 мың га,  шекараларына  ст.Достықтан  оңтүстікке  қарай  Сары  қора   шатқалына  дейін,  мемлекеттік  шекара  бойымен  батысқа  қарай  Көксуат өзенінің   бастауына  дейінгі  жер.  Солтүстік  шегі Көксуат  өзен  бастауынан  Қызылтал  өзені  бастауына  дейін,  солтүстік-батыс  шегі  Қызылтал өзеніне  Көктума  ауылына  дейін  тура   жер.  Шығыс  шегі  Көктулға  ауылынан  темір  жол  бойымен  достық  станциясы  дейінгі  жер. (10).

Алматы қорығы.

Іле Алатау  бөктерінде, Алматы  қаласының  жанында  деңгейінің  және  Есік   өзендерінің  бассейндерінде,  теңіз деңгейінің  140-4974 м биіктікте,  территориясының  ауданы 90,0  мың га  болатын.  Алматы  қорығы  орналасқан. Бұл  қорық 1931 жылы  құрылды.  өсімдіктер  және  жануар  әлемі  алуан түрлі жабайы  алма  қопалары, өрік,  долана  ағаштары  және  де басқа  жеміс  ағаштары  Тянь-Шань  шыршалары  орманына  ұласып,  ал  Нивальді  белдеуде жалаң тастар,  мұздықтар  және  фирновый  алаңдармен  ұштасады. (18).

Бұл қорық  Іле Алатауының  солтүстік  бөлігінің  флора  мен  фаунасын  сақтау  және  зерттеу  мақсатында  құрылған.  Осы  территоияда өсімдіктің  961 түрі,  соның  іінде  сирек  кездесетін  26,  жануардың 38 түрі,  негізгісі  морал  кабан,  сібір  тау  ешкісі,  қасқыр,  елік.  Сирек  кездесетін   жануарларға  ТяньШань  аюы,  қар   барсы,  Түркістан  сілеусіні.  Құстар  саны  200-ге  жуық,  соның  ішінде  кекілік,  ұлар,  қырғауыл,  құр,  сиректері-бүркіт,  көк  құс, күшіген.

Мемлекеттік ұлттық  табиғи  саябақтар.

Қазақстанның  ұлттық  паркілері  қазіргі  кезде  ғылыми  негізде  қалыптсауының  алғашқы  сатысында.  Зерттеу   жұмыстарының  шектеулігі  арнайы   қарытландыру мен  мамандырылған  кадрлардың  жетіспеушілгінен.  Соған  қарамастан,  Іле Алатау  ұлттық паркі  1993 жылы ҚР Ғылым Академиясының ғылыми  мекемелерін  өз  күшімен  тарту  нәтижесінде  жұмысын бастады. (19). Жаңа  құрылған  ұлттық  парктің  ғылыми  бағдарламасы  ұлттық  парктің  табиғаттың  инвентаризацияға  болғаны  мінсіз. (29).

Ұлттық  парк  территориясында бірнеше  кішігірм  шатқал  бар,  бөлек  сирек зоологиялық жерлер, минералды  көздер,  кескіндеме  тастар,  мұздықтар,  көлдер мен құлама  сулардан  тұрады.  Олар  1981 жылы  одақтас   оргадармен бекітілген  табиғат  ескеркіш  ретінде  танылған.  Барлығы 22. солардың  ішінде  1-уі ғана  мемлекеттік  мәңгі ие, 01.1986ж.  14 ақпан  КазССР Мнистр  қаулысымен №69 болып  бекітілген,  ол  Шынтүрген  шыршалары. Қалғандары  жергілікті  құны  бар  табиғат  ескеркішке  жатады.

«Алтын Емел» ұлттық  паркі.  Үлкен  және  кіші  Қалқан  мен  бірге  Әнші  бархан  Каз ССр Мнистрлер  кеңесінің  1966ж.  12 қантардан  бекітілген,  Алматы  қорығына   бағытанытн  17 мың  гектар  жерді алады,  Іле Алатау  тауларының   бөктерінде  Алматыға  жақын  орналасқан.  Бұл  территорияның  басты  қорықтан  алыс  орналсады. әнші  Барханның  сақтығын  қамтамасыз етуін  қиындатты.  Кейін  он  бес  жылдан  соң  оны  Алматы  қорығынан  бөлек  шығарады.  Қорық   мәртебесін сақтап  қалдырып,  Қапшағай  аңшылық  шаруашылығына  өткізілді, ал  Шолақ, Матай, мыңбұлақ таулар  территриясында  орналасты.  Ол өте  көрікті  көірінске  ие.

Бархан,  яғни   құм тау  ұзындығы  1,5 км  және  биіктігі  120м. Бархан Қалқандардың  қырынан  құралған  өзгеше  бір  коридор  тәріздес  аралықта  орналасқан. Бұл құмтау  желдің  нәтижесінде  Іленің бойындағы  құмды  ұшырып  осы  жерде  үю  барысында  пайда  болған.

Құрғақ  ауа  райында  құм  бархан  басынан  себелеп  түсіп,  өзен  пайда  болады.  Күші  ұлғая  беріп  ысқырығына  тең  болады. Ұқсас  жағдайлар  жер  шарының  әрбір  бөлігінде  кездеседі. Арабия шқлінде,  Гавайи  аралында, Америкада, Қытай, ТМД елдерінде (Қара,  Балтық,  Ақ теңіз, жағалауында, Ока,  Днепр, байкал жағасында) (30).

Ұзақ  уақыт б ойы  құм  әуені  құпия  болды.  1962 жылы  Арабаджи лениграф  физигі  әнші  барханға  біршама  бақылау  жүргізіп,  құм  әуенін  ұнтаспаға  түсіріп,  температураны  өлшеп,   желдің  күшімен  бағытын  бағдарлап,  құм  фракциясын  аннықтады.

Көптеген  туристер  Әнші  барханға  барғанды   ұнатады,  және оның  3 тыңының  біріне  шығып  Іленің  және  Іле  Алатау  қыратының  әдемі  көрінісін  тамашалайды.  Егер  бархан  әуендетпесе,  шыдамсыз  саяхатшылар  ән  айтуға  «мәжбүрлетеді» ол  үшін  оңтүстік  беткейінен  тез  сырғып жүгіріп  өту керек,  сол  мезетте  аяқ  астынан  құм  төгіліп,  барханның  түбінен   гүбірлеу  естіледі.  Кейде  бархан  дәлелдей де бастайды, жер  сілкінуге  өте  ұқсас.

Осы  аңшылық  шаруашылық  директоры  қорықшы  санын  ұлғайтты.  Қазақстан  тәуелсіздігін  жария  ете  салысымен,  бұл жер  аумағын  ұлттық  табиғи  паркке  айналдырды.  Сонда  не  өзгеріс  болды?  Ұлттық  парк  арнайы   белгілерімен  шекарасы  белгілендеген, тек  бір  жерде  ғана, осның  өзі  аңшылық  шаруашылық  жайлы  жазылған. (19). Ол бұл жерде  практің  тіптен  бар  екендігіне  күмән келтіреді.

 

Шарын өзені. Ұзындығы 350км жететін Іле, Шарын өзендерінің негізігі бір саласын, басы солтүстіктегі беткей Терек-Алатау және Кеген жоталарынан басталатын, Кетмен таулы лобириндті жотасынан ағып жатқан, Қарқараның екі қуатты таулы тасқынын құрайды.  Көл деңгейі 3500-3600м биіктігінен басталып, Шарын 400м төмендейді. Өзен Алматы облысының оңтүстік-шығыс бөлігіндегі қорық зонасында орналасқан және бұл жерге келген туристерге тау-теке ешкі, елік, ақбөкен сияқты осы жердің жабайы мекендеушілерімен кездесуге тура келеді. Қауырсындылардан тау күркетауық-оралдары, тау құр-кекіліктері, әр түрлі үйрек тұқымдастар кездесуі мүмкін.

 Орындары кең жайылған, жағалары төмен, өсіп кеткен шөптермен, түбі құм мен саздан тұратын 280-нен 255км дейін айналмалы арна саласын құрайды. Өзен 255км бастап тез айналмалы болып келеді, жағалаудың биіктігі 15-20м дейін жетеді. Бұл учаскіде көне суға толымы және батпақ өсімдіктері бар.  Түбі құмды-сазды. Арнаның ені 8-12м, тереңдігі 0,5-1,5м. Ағымы жылдам. Арнанаың мұндай ағым жылдамдығы 156 км дейін сақталынады. Өзеннің төменгі бөлігіне тар шатқалдар кіреді. Бұл жердің теңіз үстіндегі биіктік деңгейі 1900 м дейін жетеді. Содан кейін Шарынның ені 25м дейін, ал жағалауы 45м дейін жетеді. Түбі ірі жартастардың сынықтарымен ыбырсыған.

Бірінші шоңғал – “Біріншілік”  1,2 м сарқырамадан басталады, содан кейін сарқырмадан шығып су құбырымен бітеді. Шоңғалдың ұзындығы 200м. келесі табалдырық – “Шекілдек” –  белгіден кейін 155 км жерде орналасқан. Ол 8 км дейінгі ұзындығымен ерекшеленеді және су астындағы тастардың қарқындылығымен қауіпті. “Көгілдір” шоңғалы,  мұнда өзен қайта арнаға құйылады, жағалау биіктігі 100 м жетеді. Сол жақ жағалауында тянь-шань шыршасы, шетен, итмұрын, ал оң жақ жағалауында – бөріқарақат, шырғанақ өскен.

“Жыланды” шоңғал, ұзындығы 1,5 км жетеді. Онда 0,8м-ден 1 м дейін жететін екі сарқырама бар. Шоңғал тар арна бойынша сарқыраманы кесіп өтеді.  Бұны тек жардың жоғарғы бөлігінің оң жақ жағалауынан ғана көруге болады. “Тұлпар” шоңғалында биіктігі 1м дейін жететін 6 сарқырама бар. Тасқын жар араларын кесіп өтеді, толқын биіктігі 1,5м дейін жетеді.

Жалаңаш өңірінде Шарын 112 км белгісіне дейін ағады. Ағысы жылдам, арнасы жеңіл, мұндағы көптеген батып кеткен тырбиған ағаштар қауіп төндіреді.

“Альбатрос” – ең қауіпті, бірақ ең әдемі шоңғалдың бірі. Оның басында үлкен құздың сынықтары бар. Әрбір 100 м шоңғалда  0,8 м –ден 1,5 м дейін биіктікте орналасқан екі-үш сарқырама бар. Соның бір сарқырамасының толқыны 3,5 м биіктікке дейін жетеді.

“Тау-Теке” шоңғалынан кейін жағалаудың биіктігі 300м дейін жетеді, жергілік лезде өзгереді, жағалауында сфинк, құмыра, отарлар, алып саңырауқұлақтар тәріздес қалдықтары асылып тұрады.

Шарынға демалуға барудың ең қолайлы кезі – тамыз айының ортасынан қыркүйек айының соңына дейін, ал жеке бір жылдары (өзеннің қолайлы кезінде)  сәуір айының соңынан қараша айына дейін.

Шелек өзені – Іле өзенінің ірі тармағы. Ол өз бастауын ірі мұздықтардан Шелекті-Кеміндіктегі Жаңғырық , Богатырь және Корженев  тау түйіндерінен  алады. Таулы жерлерде оның толқыны қатты ағады , көп су тасқыны болады және сарқырамаларды құрайды. Өзен ұзындығы 240 км, ал су алыбының ауданы 5349 км².

Түрген өзені. Шет-Түргеннің, Орта-Түргеннің, Кіші-Түргеннің қосылуынан пайда болған. Өзен ұзындығы 104 км, ал су алабының ауданы 929 км².

Есік өзені. Өз бастауын Есік мұздығынан алатын, Тескенсу мен Жарсай өзендерінің қосылуынан пайда болған. Өзеннің жалпы ұзындығы 110 км, ал су алабының ауданы 1143 км².

Талғар өзені. Үш бұтақтан тұрады: Сол жақ Талғар (Батыс), Орта Талғар, Оң жақ Талғар (Шығыс). Олардың барлығы да өз бастауын мұздықтан алады, Сол жақ Талғар және Орта Талғардың жоғарғы аудандары анағұрылым маңызды. Талғар өзенінің ұзындығы 99 км, ал су алыбының ауданы 643 км².

Қаскелең өзені  өз бастауын батыс Іле Алатауынан алады, биіктігі 3500 м шамасында. Ол таудан шыққанда үлкен Қаскелең ауылы жатқан, өз конусын ксіп өтеді. Өзенде кең арна бар. Қаскелең өзенінің ағысының төменгі бөлігі бірнеше түрге  тармақталады:    Шамалған, Ақсай, Үлкен және Кіші Алматинка. Қаскелең өзенінің жалпы ұзындығы 153 км, ал су алабының ауданы 4172 км².

Үлкен Алматинка,    бастауын  Іле Алатау мұздықтарынан алады,  Озерной және Проходной көлдерінің қосылуынан   пайда болған. Ұзындығы 81 км, ал су алабының ауданы 461 км². Ол кішкентай ені мен тереңділігімен және жылдам ағысымен ерекшеленеді. Бұл нағыз Озерная таулы шағын өзені, Үлкен Алматинака көлін кесіп өтіп, одан сарқырама болып шығады, онда электр станциясы құрылған. 2-3 км жоғары бөлігіндегі екі бұтақтың қосылуы, Проходной өзенінің қос жағалауларынан жылы сұрлы бұлақтар қатары шығады. Бұл жерде Алма-Арасан демалыс орны орналасқан.

Кіші Алматинка бастауын Тұйықсу мұздық тобынан алады. Өзеннің ұзындығы 108 км, ал су алабының ауданы 1242 км². Өзеннің таулы бөлігіндегі тармақтарды біріктіретіндер: сол жақ бөлігінде – Горельник, ал оң жақ бөлігінде – Сарымай, Кім-Асар, Казачка және  Бутаков. Алматы қаласы орналасқан, Бутаков ойпатының төменгі жағы Кіші Алматинка конусына шығады; өзеннің негізгі арнасы қаланың шығыс бөлігімен қиылысып жатыр.

Құрты өзені – Іле өзенінің сол жағындағы ірі тармақ. Ол өз атауын Ақсаңғыр, Жерен, Копы өзендерінің ағып келіп, қосылуынан кейін алды. Оның ұзындығы 109 км, ал су алабының ауданы 13мың км².

Жоғарыда көрсетілген аумақ облыстарында өзендерден басқа да көптеген шағын өзендер де бар. Алматы облысының таулы өзендері қарқынды толқынды, олар жуан тамыр жыныстарында өңделген, шатқалдардан ағып өтеді.

Балқаш көлі. Балқаш – Балқаш-Алакөл ойпатыныңға ең терең бөлігінде орналасқан, ағынсыз көл. Теңіз деңгейінің үстінде 342 м биіктікте орналасқан. Өңірдегі ірі көл ландшафтың әр түрлі жағалауымен және үлкен туристік мүмкіндіктермен ерекшеленеді. Оның ұзындығы 600 км шамасында. Көлдің батыс бөлігінің суы- тұщы, ал шығысында – көгілдір. Бұл былай түсіндіріледі: өйткені, көлдің батыс бөлігіне Іле өзенінің суы толық қосылады және құмдық аралдарын, көптеген саладан тұратын, таңқаларлықтай атырауларды құрайды.

Көлдің батыс бөлігінде балықтардың 20 түрі мекендейді: сазан, көксерке, балқаш алабұғасы, маринка және т.б.

Бұл нағыз қамысты топырақ жер, мұнда бағалы тері беретін көптеген  ондатр отарларын асырайды. Өкінішке орай, шаруашылық мерейтойларының өтуінің кесірінен  Балқаштың ары қарай дамуы қазіргі кезде күйзеліске ұшырауда. 

Қапшағай суқоймасы Іле өзенінде орналасқан. Қапшағайдағы ГЭС тұрғызу құрылысымен байланысты. 1970 жылдан бастап толған. Ауданы 1847 км², ұзындығы 187 км, ені 23 км. Оң жақ жағалауы төмен толтырылған, жайқап, сазды. Оның үстінде көптеген демалыс зоналары орналасқан. Қапшағайда 26 түрлі балық түрлері мекендейді: ақмарқа, мөңке балық, тұқы, табан балық және т.б. 

Алматы облысы аумағындағы демалыс орындарында бірнеше емді қайнар көзді жерлер орналасқан.

Алакөл көлі. Көл Тарбағатай және Жоңғар Алатауы арасындағы Алакөл шұңқырында орналасқан. Сасықкөл , Ұялы, Жалаңаш және т.б. кішігірім көлдермен бірге Алакөл көл жүйесін құрайды. Көлдің ауданы 2200-2650 км²  шамасында. Көл шипалы суымен және мемлекеттік “Реликтілік шағала” қорығымен ерекшеленеді, тек осы жерде ғана бүкіл әлем бойынша реликтілік шағалалар мекендейтіні анық.

Алакөлде мекендейтін балық түрлері: осман, губач, сазан, көксерке, алабұға, маринка. Өзен сағасында ондатрлар мекендейді.

Жалаңашкөл көлі. Көл шипалы суымен ҚХР шекарасында орналасқан.

Жасылкөл көлі. Жоңғар Алатауы тауында, мәңгі мұздықтың жанында орналасқан. Ғажайып пейзажбен, әдемі ландшафпен, пәк табиғатымен және судың үстіңгі қабаты сирек кездесетін әдемілігімен ерекшеленеді.

Қазанкөл көлі. Бұл биік таулы көл. Жоңғар Алатуының айналасындағы сирек кездесетін табиғат сұлулығының биіктігінде орналасқан.

Есік көлі. Алматы қаласының шығыс бөлігіндегі 70 км қашықтықта орналасқан. Есік шатқалы теңіз үсті биіктігінде 1750м жерде биік таулы Есік көлі орналасқан. Меруерт таулы, көлді және төңірегін  екінші швейцария деп атаған. Көлде әйгілі бақтақ балық мекендеген. Көл айналасы құздармен мәңгілік тянь-шань жасыл шыршалармен жамылған.  Есік шатқалы күзетке алынған қорық зонасында орналасқан, сондықтан бұл жерде жиі кездесетін жануарлар мен өсімдік түрлері сақталған. 1963 жылғы қуатты тасқын көлді жойып жіберді. Енді келіушілерге бұрынғы көлдің жартылай қойтас-сазды және сел тасқынының құмды материалдарымен толған үлкен шұңқыр ашылады. Сол жағында кішігірім су қоймасы сақталған.

Үлкен Алматылық көл. Үлкен Алматинка өзенінің қайнар көзінің 10 –12 км  жерде  орналасқан. Көлдің ұзындығы шамамен 1 км, кішігірім ені 500 м, тереңдігі 38 м дейін. Көлдегі су тұщы. Көл -Алматы қаласының тұрғындары жиі баратын демалыс орны болып табылады.

Алматы облысы аумағындағы демалыс орындарында бірнеше емді қайнар көзді жерлер орналасқан.

Қорамдық минералды қайнар көздер. Алматы қаласынан шығысқа қарай 125 км-дегі Шелек ауданында орналасқан. Асқазан – ішек қуыс ауруларын, жүйке жүйесін , бауыр ауруларын , понкретитті  және т.б. ауруларды емдейтін ем орны.

“Тау-Түрген”-нің термалды қайнар көзі. Түрген қайнар көздері Алматы қаласынан 60 км және Түрген ауылынан 20 км қашықтықта орналасқан. Су температурасы  +27˚.  Көркем тау шатқалы 1400 м биіктікте орналасқан. Химиялық құрамы бойынша  сульфатке-натриге-кальциға жақын келеді. Ол бұрыннан жақсы атаққа ие. Қайнар көздің суы сарп ауруын және т.б ауруларды емдейді.

Алма – Арасанның  қайнар көзі Алматы қаласынан  оңтүстікке қарай 25 км жерде, 1780 м биіктікте орналасқан. Қазіргі таңда Алма-Арасан демалу орны бар. Мұнда минералды сулардың температурасы 9˚ тен 38˚ дейін. Минералды сулардың 16 қайнар көздері бар.  Алма-Арасанның минералды суы сарп ауруына, құяң ауруына, жыныс ауруларына шипалық ем береді.

Аяқ-қалқан. Іле өзенінің сол жақ жағалауындағы құмды шөл даласында шипалы су бар. Бұл судың қайнар көздері бір-бірінен 10-15 м қашықтықта орналасқан, үш жерден шығады. Судың температурасы +23 ˚, 27˚. Минераландыру —  Қазақстан термаларымен салыстырғанда ең үлкені, мұнда 1 литрінде 0,1 миллигармм бром мен кремни қышқылы бар. Суды асқазан ауруларына, сондай-ақ бүйрек және тері ауруларын емдеуге қолданылады.

Арасан-Қайнардың қайнар көздері. Бұл қайнар көздер Алматы қаласынан батысқа қарай 135 км және Отар станциясынан 35 км қашықтықта орналасқан. Теңіз үсті деңгейінің биіктігі 1300-1400 м. Қайнар көздер тереңдігі 40 см болатын  қатар жатқан төрт шұңқырлардан ағып өтеді. Су температурасы +18,5˚, +23˚, +25˚.

Горельник қайнар көзі. Горельниктің қайнар көзі Алматы қаласынан оңтүстікке қараған  теңіз үсті деңгейінің биіктігі 1930 м, 22 км жерде орналасқан. Судың температурасы +22˚ жетеді. Минерализация сипаты бойынша ол Алма-Арасанға ұқсас келеді.

Боролдай көлінің балшықтары. Көл Іле өзенінің сол жақ жағалауындағы Шелек ауданының Моловодный ауылынан 40 км жерде орналасқан.

Мынбұлақ – “Тысяча ключей”. Әрбір жазира бұлақтардың арқасында пайда болады. Яғни бұл орыс тіліне аударғанда “Тысяча ключей” дегенді білдіреді. Бұндай бұлақтар саны әрине бізде жоқ, оның атауын көшпенділер мен дала адамдары қалдырған.  Бірақ  отыз шақты бұлақ  бар екені анық.  Мүмкін бұрынғы кезде отыз бұлақтан да көп болған шығар, бізге бұл мәлім емес.

Бұлақтар Матай тауынан пайда болған. Жер асты лай сулары кейбір жерлерде жер бетіне шығады. Бұлаққа жақын орналасқан  құрғақ жерлерде қамыстар, сексеуілдер өседі. Төбелірдің арасынан сары түлкілерді немесе олардан кішірек қарсақтарды көруге болады. Кейде су ішуге жайрандар да келеді.

Әрбір жазира – шөл даладағы меруерт сияқты!

 

Алматы облысының  Фаунасы мен флорасы.

Алматы облысында әр түрлі өсімдіктер түрлері өседі, ол климаттық және топырақ- гемографиялық жағдайына байланысты. Негізгі рөлді жота беткейінің экспозициясы атқарады. Жеке жоталардың бөлігінің шекаралық деңгейі көлденең белдеуде.

Оңтүстік беткейінде күннің қатты қызуынан олар бірнеше метрге жоғарылайды, мұнда орман белдеуінің түсуі сирек емес; ал солтүстік беткейде бұл шекаралар әрине төмендейді, көне жыныстар анағұрылым кең тараған.

Облыстың солтүстік бөлігінде Оңтүстік Балқаштың шөлді тегістігі бар, бұл жерде көбінесе құйылмалы құм сілемдері, тұзды, топырақты сор жерлер, тақырлар дамыған. Мұнда сексеуіл өседі, үстіңгі қабаты сортаң топырақты.

Балқаш көлінің және Іле жағалауында қалың қамыс өскен, тоғай орман алқаптары кездеседі. Құмды шетте жыңғыр мен шенгел өседі.

Тау алды тегістігінде теңіз деңгеінің биіктігі 500 м –ден 800м дейін, дәнді- алқап дала белдеуі орналасқан. Дәнді-алқап даласының негізгі сілемдері Іле Алатауында таралған, сонымен қатар Кеген, Текес және Шалқұдұсу өңірлерінде тараған.

Тау бөктері биіктігінде 1200-ден 1800-1900 м дейін әр түрлі шөп пен дәнді дақыл даласы  (қарағай, терек, рауаш,атқонақ даласы және т.б)  және жапырақты орман өседі.  Көлеңке беткейінде бұталар, итмұрындар, бөріқарақаттар, долананлар өседі.    Бұдан олар жабайы алма, өрік, көк терек, үйеңкі ормандарына ауысады.

Бұл белдеудің жоғарғы бөлігінде жапырақты орман алқабы алып жатыр. Оларға: алма, шетен, өрік, үйеңкі, көк терек және қара мойылдар жатады.

Субальпілік өсімдік белдеуі 2600-ден 3100 м биіктікте орналасқан. Ол барлық жоталардағы биік таулы учаскілерін алып жатыр. Орман жайылымынан альпілікке ауысады. Көне тұқымдастар өсімдіктер аз көлемде өседі. Белдеудің жоғарғы шекарасынан көне аршалар кездеседі.  Белдеудің төменгі бөлігінде тянь-шань шыршаларынының жеке түрлері кездеседі. Альпілік өсімдіктер  Іле Алатауында, Жоңғар Алатауында, Күнгей және Терек Алатауында, Кетмен жотасының биік таулы белдеуінде өседі. Альпілік пішен жайылымы ең төменгісі – 30-20 см дейін.

Алматы облысының фаунасы әр түрлі және бай. Ол табиғат жағдайының қалыптасуына байланысты.  Аймақтағы шөл далалы және таулы бөлігінде анағұрылым жануарлар әлеміне бай. Жабайы аңдардың ішінде көбінесе қасқырлар мен түлкілер таралған. Басқа жабайы аңдардың ішінен таулы жерлерде барыс, сілеусін, сирек кездесетін аюлар мекендейді. Іле өзенінің төменгі пішенінде жабайы мысық – манул, кейде жолбарыстар мекендейді.

Солтүстік-батыс шөлді-дала бөлігінде сайгалар мекендейді. Қазақстан аймағында  сайганың мүйіздері, еттері және терілері үшін аулайды. Оның кесірінен олардың саны күрт төмендейді. Тіпті кейбір жерлерде ол жойылып кеткен. Қазіргі кезде сайгаға аңшылыққа шығуға тиым салынғандықтан олардың саны анағұрылым өсті.

Кейбір облыс тегістігінде жайрандар кездеседі, олар спортты аң аулаушылық болып табылады. Биік таулы аудандарда қос тұяқтылардан арқар мен тау ешкілері  мекендейді. Олар да бағалы жануарлар болып табылады. Іле өзенінің өңірінде елік мекендейді. Оларды қорғау бойынша мерейтойлар өткізіледі. Бұл жерлерде қабандар кездеседі, олардың етін, терісін және қылтандарын алу үшін аңшылыққа шығады. Оңтүстік-шығыс таулы орманда маралдар сирек кездеседі, оның мүйізінде бағалы ем дәрісін жасайтын заттек бар, одан мүйіз дәрі жасап, медицинада қолданылады.

Балқаштың оңтүстігінде кеміргіштер мекендейді. Ол Іле Алатауында, Кетменде, Жоңғар Аалатауында сирек кездеседі. Бұл жерде көбінесе борсықтар, қояндар және т.б мекендейді. Таудың оңтүстік-шығыс бөлігінде суыр кездеседі, оның терісі өте бағалы болып саналады.

1935-1936 ж.ж. Іле өзенінің атырауында   акклимитизациясы    мақсатында   андатрды шығарды. Қазіргі кезде бұл аңның саны анағұрылым өсті. Кәсіпкерлік оған маңызды мән берді. Балқаш ауданында ондатр шаруашылығы құрылды.

Алматы облысы үшін сондай-ақ күзен, аққалақ және ақкіс бейімді.

Құстар әлемі бай. Тоғайларда кәсіпкерлік түрі  қырғаул болып табылады. Далаларда жабайы құстар мекендейді: ергежейлі бүркіт, кезқұйрық,  оба бүркіті, ителкі және т.б.  Сонымен бірге мұнда сексеуілді торғайлар, дуадақтар, сұр тырналар, бөденелер, саджалар, сексеуілді сойкалар және т.б. мекендейді. Су айдынында көптеген ұшпалы құстар түрлері кездеседі. Олар: үйрек, қаз, аққу,  ақ және сұр балшықшы түрлері. Тауларда күркетауықтар, алпілік ұзақтар, таулы құрлар,  түйетауықтар мекендейді.

«Алматы облысына саяхат» турының жалпы шығыны (у. е.)

Жалпы шығым		Құны	Жалпы сумма
Тұрығылықты жер	Қонақ үй (5күн)	15*5	75
	Ұлттық табиғи сая бақтағы қонақ үй (2күн)	15*2	30
Азық түлік	1күн. Мейрамхана. Кешкі ас.   «Томирис»	20	20
	2күн: Таңғы ас (қонақ үй). Түскі ас. Кафе «Тропикана». Кешкі ас. Мейрамхана «Қазақ ауылы»	4 10       15	4 10       15
	3күн. Таңғы ас (қонақ үй) Ланч	4 7	4 7
	4күн. Ұлттық саябақтағы толық пансион
	5күн. Түскі ас. Кешкі ас. (қонақ үй)	10 7	10 7
	6күн. Таңғы ас. (қонақ үй) Түскі ас. (қонақ үй) Кешкі ас. (қонақ үй)	4 10 7	4 10 7
	7,8күн. Саяхаттағы азық түлік	10*2	20
	9күн. Таңғы ас. (қонақ)	4	4
Транспортық қызмет көрсету	Аэропорт-қонақ үй-аэропорт	2	2
	Қонақ үй-Медеу Қонақ үй	5	5
		60	60
Экскурсиялық қызмет көрсету	Қала ішіндегі экскурсия	2	2
	Орталық музейге экскурсия	1	1
	Гид-экскурсовод	20	20
		14	14
Прокат	Палатка, рюкзак, каримат, спальный мешок, рация	10	10
Жалпы бағасы			341

 

 

          Көптеген көрікті жерлер дем алушыларды тартады, бірақ биліктің назарына бөленбеген.

          Құпия төбе. Шолақ-Жегиде сай түбінде құрғақ бурьян тастан құралған қорғандардан, құраған шөлдегі өсімдіктерден  биіктігі 8 метр, диаметрі 15 метр болатын ашық жасыл төбе көрінеді. Ол төбеде қалың биік шөп өседі, одан өту оңайға соқпайды. Төбе жотасын бірнеше сок ағаштары, одан төменірек барбарис бұталары көрініп тұр. Төменірек өте ескі  моланың  төмпешіктері байқалады. Кезінде адамдар тұрған  сияқты.

          Қурап кеткен шөлдің ортасында жасыл төбе бір сыр  жасырғандай көрінеді. Әңгіме, бәріне  қарағанда, бұлай болды. Тау астынан  бұлақ шыққан, айналасында шөр пен ағаштар өскен, бірте-бірте шаң жаңып, ол шөлдің  желімен  келгендігі. Әйкенмен, өсімдіктер жоғарылай алып,  топырақтың бетіне шығып, ақырында төбе пайда болды. Төбе  мың жылдықтар бойы, іші дымқыл, өсімдік тамырларын  жайлап өсе береді. (38).

          Қату тау тауы – қара таулар, тасты, терең саймен каньоны бар, мүлдем сусыз жер, шандығында қатандық елес береді. Құрғақ тасты шөл арасында сирек сексеуіл өседі. Кей бұталары жоғары қарай өрлеп өседі, тастың арасынан  жазықтық шөлдің ағашын көрген ерекше көрініс. Тастарды ешкі, бұғы, аңшы,  иттің  сүретін  көруге  болады. (39).

          Нағыз үнгілер Жоңғар-Алатауының батысындағы белгісіз, тек қай жерде желдетілетін, терең емес және ашықтарын  кездестіруге   болады.

          Үңгірдің біреуіне кіреберісте ұсақ  щебеньді кездесуге  болады. Үңгір қабырғалары тар сәулемен  жарықтанады. Үңгірдің бағыты қатаң түрде батыстан шығысқа қарай. Бұл үңгір адам қолымен жасалған. Ол ортағасырларда құрылған, қыста  малшылардың баспанасы, ежелгі патриархалдық бақсылық культке жатқызылды.

          Үңгір әр түрлі мақсаттарда қолданыла алады мысалы, отшельник, сиқыршы, бақсы, жабайы және  терең ке де баспана болатын.

          Үңгірден 100 метрлік  қашықтыққа, жалғыз қорған орналасқан. Сол жерде көптеген жылдар бойы жалғыз өмір  сүрген отшельник мәйіті табылған ба екен?

          Тағы бір құпия! Таңдың артында, үңгір қазылған  жерде, мыс тотығы жабылған ашық жасыл тастардан құралған  кубты көруге  болады. Оның жақтары әр қайсысы 4 метрден. Тастар бірақ шөп жамылған, кейде бірнеше миллиметрге дейін, өздігінше еш мыс құрамайды.  Бұл порфирлер, саңылаулардан су өтіп, су құрамында мыс тұздары тұңба құраған. (23).

          Қазан үңгірі. Іле Алатауының солтүстік жотасында, Шымбұлақ тау шаңғылық базадан   3км жерде орналасқан ұзындығы 1390 м болатын Қазақстан  территориясындағы ең үлкен үңгір болып табылады. Ол мұзды ені 1-3м, биіктігі 8-10м  ұңгір, жоғарыға қарай тарыла  түседі, кей жерін қырау басқан. Теңіз деңгейінен 3300м жоғары орналасқандықтан және көшкін жүру қаупі болғандықтан, ешкім тұрмайды. (23).

          Назугум үңгірі. Бұл  үңгір  Ұйғыр ауданында «Халықта басқа таңдау жоқ: құлдың бар жерде, өмір жоқ». Осы ұйғыр мақалынан боталып ескерткіш тақтасында мәтін жазылған, ол кіреберісте орналасқан, бұл үңгірде Ұйғыр халқының қаһарманы Назугум, Манчжур-Қытай басқыншыларынан жасырынды. Казугум үңгірінде ақ таспен жол төселген, арнайы көрабисалар қойылып, келгендер тілектерін жазып сала алады, ал ғашықтар бір-біріне беріктігін дәлелдейді. (23)

          Шамарауше үңгірі. Талғар ауданында  орналасқан, Талғар тауының күрделі қырында 50-70 м биіктікте орналасқан. Кіреберіс тар, жоғарыға  қарай үшбұрыш болып созылады, ұзындығы 50м, биіктігі 1,5м. Жарқанаттар өмір  сүреді.

         Шымбұлақ шатқалы. Шымбұлақ шатқалы 2200-2500м, биіктікте орналасқан. Биіктіктері: Школьник 3800м, Шымбұлақ 3500м, Талғар перевалы 3200м.

         Табиғи жазымды жағдайлар альпинистер, туристер, таз шыңғышыларына  ыңғайлы биіктігі 900-1000 метрге  дейін құбылмалы  шаңғы трассаларын салуға  мүмкіндік береді.  Сол үшін 1954ж, Шымбұлақ аты таушаңғылық спорттық  база жұмысын  бастады.  Спорттық түсу трассасының ұзындығы 3500м, слалом-гигант-1500м, орташа ені 25м, үлкен 11-29.  Осындай параметрелер спортсмендерге үлкен жылдамдықта қазғалуға мүмкіндік береді.  Тау шаңғылық трасса техникалық белгілері бойынша Еуропаның үздік трассаларынан  кем емес,  ал сырғанақтығы  бойынша асып  түседі.  (23)         .

         Сонымен  қатар, аталған  жерлердің барлығы  экскурсиондық объектілері түрінде пайдаланыла алады.  Соған қоса бұлардың барлығы  туризмдей толық бір бағытты, көп тараған  бағытқа  айналуы ықтимал, «әсіресе шетелдік туристердің адам қолы ұшы тимеген дерлерге ұмтылуын әбден  қанағаттандырады. Көптеген  мемлекеттерде тараған  туризм түрі-экотуризм жайлы.

         Табиғи туризм және  экотуризм ӘСҰ (ВТО) анықтауынша бұл адам аяғы баспаған  табиғи жерлер. Экологиялық  туризм мақсаты мен әдісі-бақылау, өсімдік және жануарлар әлемін зерттеу, мәдени құндылықтар, ежелгі және  қазіргі  замаңғы құндылықтарды зерттеу. Табиғи туризм басқа туризмнен айырмашылығы табиғаттың тікелей әсерінің өте төмен болуы және  инфраструктураның кең дамығаны (мысалы,  американ экотуристері бес жұлдызды қонақ үйлерде тоқталып, табиғатқа шығулары бәсеңдемейді) (39).

         Экотуризм әдістерінің  диапазоны өте кең-өсімдік және жануар әлемінің табиғи жағдайын зерттеуден, демалыс күндері табиғатқа шығу-демалу мен зерттеуі  ұластыруға әбден мүмкін. Егер экотуризмді Қазақстанда дұрыс және мамандырылған  ұйымдастыру орын  алса, зерттелмеген жерлерге құштар болған экотуристер тартылар  еді. Оның үстіне,  зерттелмеген жерлер Қазақстан  территориясында өкінішке орай, толы. (17).

         Қазіргі кезде, Алматы  қаласының  туристік фирмаларының ұйымдастыруы бойынша табиғи-танарлық турлар ұазқтығы бойынша, ауқымы мен мазмұны бойынша және тағы басқа, диплом  жұмысының ІІІ тарауында   жазылған.

 

Алматы облысының негізгі туристік маршрут (бағдар).

          Совет Өкіметі кезінде туризм және экскурсия жөніндегі кеңес «Алматаң», «Алматы» туристік базалары, «Медео» және «Алатау» туристік қонақ үйлер ұйымдастырып, 16 туристік маршрут ұсынылды.

          «Алатау» туристік базасы мынадай маршрутын ұсынады:

          -«Іле  Алатауында ұзақтығы 15күн;

          -«По альпийским  лугам Зайлийского Алатау», ұзақтығы 15 күн;

          -«Мәңгі көк Тянь-Шань шаралары  өлкесінде» ұзақтығы 10 күн;

          «Алматы» туристік  базасы.

          -«Алматыда және оның төңірегінде», ұзақтығы 10 күн;

          Туристік қонақ үй «Медео»:

          -«Іле Алатау асуларынан», қиындықтың күрделілігі 2-ші дәрежесі, ұзақтығы 16 күн;

          -«Көк шырша өлкесінде» күрделігі қиындықтың 1-ші дәрежеде, ұзақтығы 15 күн;

          -«Іле Алатау қыраттары» ұзақтығы 10 күн. (3).

          Алматы  облысында өтетін ұзақтығы бойынша, күрделілігі территория ауқымы бойынша түрлі турлар Ю.Ковалев, М.Маркович, В.Степанов, М. Грудзинский, П. Мариковский, А. Поздеев және басқа саяхатшылар мен өлкетанушылар ұсынған  болатын. Олар  шағын путеводитель шығарып, жаңадан бастаған  туристерге кеңес беріліп турлардың сипаттамасы көрсетілген. (32,33,34,35).

          КСРО кезінде жалпы туризм-ішкі болғандықтан, Қазақ ССР-інде 20 туристік база, 10 туристік қонай үй және сондай бүкіл одақтық туристік маршрут  қызметін атқарып  тұрды. Бұл жоспарлы туризм болды. Оның түн негізінде өздігінен жасалған  туризм болды: әр кәсіпорында туристік, альпинистік клубтар мен секциялар бар. Қатысушыларға туристік жорыққа, алпинистік шығулары  үшін  марапатталды. Мемлекеттік  саясат  солай  болды.

          Нарық бар   жүйені бұзды, сақтап қалуға  тұратын  негіздерді жойды.  Сондықтан  барлығына қол жетерлік  туризм, дене  шынықтыру түрінен  сезім  шынықтырып, экзотика, қалталы  азаматтарға  ғана қол жеткізерлік іске синоним болды.  (12).

          Қазіргі кезде Алматы   қаласының туристік  фирмалары Алматы облысындағы табиғи-тану турларын  ұйымдастырумен айналысады. Олар төменде көрсетілген.

          Алматы қаласының облысындағы  табиғи-тану турларын ұйымдастырушы қаланың фирмалар  саны  көп емес.  Бар турларды  келесіндей бөлуге  болады:

• территория ауқымы бойынша:

а) Алматы  және оның төңірегімен  өтетін маршрут:

б) Алматы  облысы орталығы Талды-Қорған  қаласы және оның төңірегімен  өтетін  маршрут.

2) ұзақтығы  бойынша:

а)   демалыс күн маршруты

б) 2-3 күндік маршрут (уик-энд)

с) 57 күндік маршрут

д) 8 күн және жоғары маршруты.

3) құны бойынша

а) арзан  турлар

б) қымбат турлар

4) максималды топ  қатысушылар саны:

а) 9-12 адам

б) 13-16 адам

с) 16-20 адам

д) 50 адамға дейін.

     Өкінішке орай,  ұсынылған  туристік  фирмаларды турлары  шетелдік туристерге арналған. Тур құнына: Қазақстан Республикасында шетелдіктерге визалық қолдау, қымбат қонақ үйлерге қоныстандыру табиғи парктерде,  трансферде, транспорт аудармалы қызметі, гид-экскурсовод қызметі, музейлердегі кіру билет құны, табиғи парк территориясына кірудегі экологиялық пост  және тағы басқа. Сондықтанда табиғи тану турларының қымбатқа соғуы.

     Алматы  қаласының  турфирма қызметін   сараптау нәтижесінде негізгі бағыттар  белгіленді:

• Іле өзенімен үрленді қайықтармен  жүріп  өту;
• Шарын каньонын шарлау;
• Іле Алатау тауларына тур;
• Іле Алатау паркіне бару;
• Тянь-Шань таулы көлдеріне тур;
• Талды-Қорған қаласының төңірегіне саяхат;
• Алматы облысына орнитология турлары;
• Шытырман оқиғалы турлар;
• Алматы облысы табиғи паркіне саяхат;
• Демалыс күн турлары.

               Іле өзенінің төменгі  ағықтарымен үрленді қайықпен жүзуді: «Фараб» агенттігі, «Asia Safar», «Central Asia Corporation».

          Төменде «Фараб» агенттігінің турының  сипаттамасы көрсетілген.

         Бірінші күн. Жүзу құрылыларының  дайындау, құтқару жігіттері, қауіпсіздік техникасына жалпы мәлімет, аз көлемде ланч беріледі. Сол жағада 1 сағаттық  жүрісте 8 метрлік цилиндрлі  тас Чертов Палец (Шайтан  саусақ). Бұл жерде қыдырып, қызықты фото мен видеокадрлар естелікке түсіруге болады. 1,5 сағаттан соң Шайтан Саусақ тасынан кейін, оң жағалауында отвесные  тастар тау-тасқа шығушыларға арналған ақ үшбұрыш пен маркировка жасалған маршрутты көрсе болады. Бұл жерде Тамғалы-Тас шатқалы басталады, ол ХVІІІ  ғасырдың суретінің тастағы суреттермен, осның ішінде  Будда суреті  белгіленген. Өзені бойымен жүзу барысында қалың өсімдіге толы кішігірім аралдар көріне бастайды. Жағалық тастар  көз алдында биіктікті жоғалтып тегісірек көрінеді.  Бір жарым  сағаттан  кейін  суға жақындап  келеген жар тастарды көруге  болады. Бұл әйгілі  тарихи ескерткіш-жазулы тастар-көптеген туристер мен демалушылардың сиынатын  жер. Аңыз бойынша, бұл жерлерде уақытша сол кездердің улы әскер басы Шыңғыс ханның тағы болған. Дәл осы жерде шатырлы қалашық құрылып, ал туристерді ыстық тағам көруде. Ыстық тағамнан  кейін демалуға болады, қалауы бойынша шөл далада, тау тасты көруге болады. Көркем жағалауда серуен және  суға  шомылып алуға әбден мүкін. Кешкі уақытта, кешкі ас және көңіл көтеретін бағдарлама болады.

         2-ші күн. Фото және видеоға түсіру таңатуын түсіруден басталады, жүзуге дайындық. Өзен бойымен жүзу барысында каньон тереңдігі кішірейеді. Тамғалы  Тас шатқалы бір  сағат бойы созылады, өзен кеңсе байтайды, кей жерлерде 300-400 метрге дейін жетеді. Жүзу барысында балық аулауға болады. Тағы 2 сағатан  соң өзен канбоннан мүлдем шығып, күрт солтүстікке  бұрылады. Ең жоғарыда тоғай орманның алғашқы ағаштары көріне  бастайды. Тағы 1 жарым сағатан кейін оң жағалауда су жинағы көрінеді. Осы жерден шамамен бір сағат жүзуде тұраққа ыңғайлы және көркем жер, құмды плеске жетуге болады. Тұрақ орнынан  алысырақ жерде оң жағалауда Малайсары қыратының массиві көрінеді.

         Келе салысымен  сіздерді түскі астық дастархан, демалыс, кейінірек туристік жорықтық Скиф моншасына баруға болады. Оның мүмкіндігін өзіңіз байқауыңыз керек,  артынан Іле өзенінің таза суына шомылып қайтсаңыз болады. Тарихтан белгілі  бұл оның денсау ықтыру күші  көптеген қалалық моншалардан өте күшті. өйткені жылу көзі ретінде милион жылдар бойы ғарыш пен жердің энергиясын сақтаған табиғи тас қолданылады.

         Индра-Тур туристік фирмасы сол турды Балхаш көліне  дейін сөзу арқылы өзгертті. Ұзақтығы 11 күн, 10 түн.

         Тур   бағдарламасы:

         1-ші күн. Аэропортта қарсы  алу  жиын орнына дейін трансфер (300км) қапшағайдың көпірінің жанындағы «Ласточка» кафесінде таңғы ас. Түскі ас.  Палаталарға жүктеу. Жүзу (10км) кешкі ас. Палаткаларға  түнеу.

         2-ші күн.  Таңғы ас. Түске дейін жүзу (20км). Түсуі ас. Жүзу (20км). Кешкі ас. Палакаткаларда түнеу.

         3-ші күн.  Таңғы ас.Түске дейін жүзу (30км). Барханда демалыс. Түскі ас. Балық аулау.

         4-ші күн.  Түске дейін жүзу (20км). Түскен кейін (20км). Барханда палаткаларда түнеу.

         5-ші күн. Түске дейін жүзу. (10км). Ашық суда балық аулау. 3  қалмақ су басып кеткен  ауыл жанында Барханда тоқталу. Кешкі ас палаткаларда тұнеу. Тоқталу. Кешкі ас. Палаткаларда түнеу.

         6-ші күн.  Таңғы ас, Вальков (20км) көліне  жүзу. Плоттағы түскі ас.

         7-ші күн. Көлдегі күндік, балық аулау. Көлге  экскурсия. әр түрлі суда  жүзген құстар (аққу, қазанқап, үйрек, қаз). Лилия, кувшинки.

         8-ші күн.        40км жүзу.

         9-ші күн.  Қарабалта саясына  дейін  жүзу. Өзен дельтасында шоқтау.  (4км).

         10 күн.  Балқаш-шығанағы арқылы өту. Балқаш көлі. Қаруяқ ауылына дейін 25 км жүзу. Алматы қаласына   дейін автокөлікпен жүзу. 400 км.

         11 күн.  Қонақ үйде орналасу. Таңғы ас. Монша демалыс, түскі ас. Қала ішінде экскурсия. Аэропортқа трансфер. Үйге қайту.

         Индра-тур. Фирмасы «Іле өзені дельтасында су-астап аулаушылық.»

         Ұзақтығы 10 күн/9 түн.

Тур   бағдарламасы.

         1-ші күн. Аэропортта қарсы алу, Алматы қаласында қонақ үйде түнеу.

         2-ші күн.  Таң атқанда топ Алматы  қаласынан  шығады. 280 км-ді өтіп Арал-төбе ауылына жетеді, ол Іле өзені жағасында орналасқан. Түскі ас.  Құрылғыларды катерлерге тиеу және жүзуге шығу.  4 сағаттан  кейін 120 км өту.  Шығорай сағасына жақын оқтау. Биік Бархан үстінде өзенге деген көркем көрініс ашылады,  палаталық лагерь құрылады, әдемі фото, және кино түсірілімі.

         3-ші күн.   Ұмытылмас таң атуды қарсы алу. Таңғы ас. Су асты аулау үшін қажет құрылғыларды дайындау және тексеру. Қайықпен аулау жеріне  дейін жеткізу 20 минут. Су асты аулауы (3-4 сағат). Лагерьге қайту. Түскі ас. Қармаққа, спинигқа, балық аулау, құмды жаға жайды шомылу. Ошақ қасында кешкі ас. (көктал-фирменный асы).

         4-ші күн.  Таңғы ас. Шықарай сағасында қайықпен қыдыру. Су асты аулау, волейбол, бадминтон, жаға жайды шомылу. Кешкі ас.

          5-ші күн.  Таңғы ас. Лагерьді жинастыру. Құрылымдарды тиеу. Валь-коль көліне дейін қайықпен көшу. (1сағат).  Барханның үстінде палаталық лагерь құру. Түскі ас. Көлдер мен ағыстарға қайықпен бару. Су асты аулау. Кешкі ас.

          6-ші күн. Таңғы ас. Іле өзені дельтасының әдемі ағысымен су асты  аулау орнына дейін қайықпен жету (30-50минут). Су асты аулау. Түскі ас. «Аққу» көліне бару. Флора және фаунаның фото, кино түсірілімі. Ошақ қасындағы кешкі ас.

          7-ші күн.  Қайықпен су асты аулау жеріне жету. Су асты аулау. Лагерьге қайту. Түскі ас. Аңшы мен  балықшы үйіне бару. Кешкі ас.

          8-ші күн. Таңғы ас. Қайықпен су асты аулауға бару. Су асты аулау. Түскі ас. Іле өзені дельтаның көлімен ағыстарына қайықпен керемет экскурсия. Фото, кино түсірілім. Кешкі ас.

          9-ші күн.  Таңғы ас. Палаткалық лагерьді, құрылымдарды жинастыру. Катерлерді тиеп-үйге. Өзен бойымен катерлермен жоғары көтерілеміз 5-6 сағат. Жолда ланч. Өзен бойымен Арал-Төбе аулына жетеміз. Алматыға дейін автокөлікпен жету. Қонақ үйде орналасу.

          10-күн.  Таңғы ас. Тау аяғында демалыс. Түскі ас. Қала ішімен  экскурсия. Монша. Қоштасу кешкі асы.

 Аэропортқа жету.

Тур құны:  2-6 адамға дейін: тәулігіне 95 у.е.

          Шарын  каньонында зерттелмеген жерлерге сапар.

          Бұл сапарды шетелдіктерге «Фараб»  агенттігі, «Жібек жолы», «Жаңа Нұр» ұсынады.

          Алматы-Шелек-Шарын каньоны-Алматы маршруты.

          Мерзімі (15 сәуір-15 қазан).

          Тур  бағдарламасы:

Негізгі лагерь орнына  келіп жету, жаңа  жермен туристерді таныстыру, демалушыларды палаткаларға бөлу.

          Қауіпсіздік техниканы және еуропалық кухняға ие  палатанын қалашықта тұру.

          Шарын  каньоны айналасымен танысу, ұзақтығы 4-5 сағат. Жергілікті флора  және  фаунамен танысу. Шарын  каньоны Алматыдан шығысқа қарай 220 км-де, Райымбек ауданында орналасқан. Алатау тауынан шыққан Шарын өзені Ілеге жақын Жалаңаш шоқысын бөледі. Кей жерлерде каньон тереңдігі 300 м-ге жетеді. Каньон ішімен күшті және тез ағынды (10-12 км-сағ) су категориялық жүруге (5-6 күрделілік) кеңдігі 35-40 метр. Негізгі Шарын каньонына басқа каньондарда ұласып жатыр, өз кезегінде көріктігі бас каньоннан кем емес.

          Өзенде шомылу және дем алу. Таң атуды қабылдау және видео түсірілімге, ұзақтығы 4-8 сағат болатын Шарынға тиесілі жаңа үлкен Темірлік каньонына жорыққа көтерілу. Бұл каньон аз зерттелген және   жаңа ашылулар қатарында үлкен  қызығушылыққа ие.

          Су жағасында бұталар,  туранға ағаштары, қалың шөп, осы бай өсімдік әлемінде мынадай жануарлар кездеседі: қоян, ешкілер, қосаяқтар, кекілік және  т.б.

          Қазақстан тұрғындарына  арналған бір күндік Шарын каньонына сапар ішкі  туризммен айналысатын қалалық турфирмалар өте көп.

          Іле Алатау тауларына тау, бәлкім бұл Алматы  облысындағы кең танымал турдың бірі,  ол «Жаңа Нұр», «Central Asia Corporation», «МТА», Индра-тур туристік фирмасы ұсынған  маршрут  сипаттамасы.

          Ұзақтығы: 7 күн.

Мерзімі: Маусым-Қазан.

Тур бағдарламасы:

1 күн.  Аэропорттан  қарсы  алу.  Тіркелу.  Таңдағы қонақ үйге трансфер (теңіз деңгейінен 900 м биіктікте). Таңғы ас. Су құрамаларына жаяу бару. -7 км. Жолда ланч. Кешкі ас.  Монша.

          2-күн.  Таңғы ас. БАО ға көшу. (2200м). БАО-Шымбұлаққа көшу. Жолда Ланч. Кешкі ас. Палаткаларға түнеу.

3-күн.   Таңғы ас. Шымбұлақ-Бутаковка өткелі. Жолда ланч. Қазақ үйде түнеу.

          4-күн.   Таңғы ас. Бос уақыт. Ақ аулауға үйретілген құстар  мен  қызықта бағдарлама. Ат  үстінде серуендеу.  Түскі ас-ұлттық тағамдар. Фольклор концерті. Демалыс. Кешкі ас.  Қазақ  үйде түнеу.

          5-күн.   Таңғы ас.  Бутаковка-Алматау турбазасы өткелі, Қатырбұлақ, шатқалына. Ланч жолда. Турбазада түнеу.

          6-күн.   Таңғы ас. Алматау турбазасынан-Маралсай  шатқалы өткелі.  Жола ланч. Кешкі ас.  Паталкіде  не қонақ үйде түнеу.

          7-күн.   Таңғы ас.   Маралсай шатқалынан Алматыға трансфер. Қонақ үйде орналасу. Естелік  алу мүмкіндігі.  Түскі ас. Қала ішімен экскурсия. Қонақ үйге  оралу. Орыс  шопшасы. Ыстық кешкі ас.  Аэропортқа  трансфер.

          Тур құнына (1 кесте)  автотранспорт, қонақ үйлерде орналасу,  палаткалар, маты, ас үй құрылғылары, аспазшылар, 3 уақыттық тамақтану, ағылшынша сөйлейтін гид, визалық қолдау, жылқышы, ат  үстінде серуен, монша.

№1 кесте.

 

          Іле Алатауы  паркін  аралауды «Фараб», «Азия Safari»фирмалары ұсынады.

          Маршрут: Алматы-Иссық көлі-Түрген-Алматы.

          Тур   бағдарламасы:

          Бірінші күн: Қаладан шығып, белгіленген жерге жету, туристерді жаңа жермен таныстыру, қауіпсіздік техникасы  және Іле Алатау паркінде өзін  ұстау  кіріспе  инструктажы.

          Иссык көлінің  көрікті  жерлерін  құрастыру. Фото және  видео түсірілім. Тау-Түрген  белсенді дем алу орталығына барып, қонақ үйде орналасу. Түскі ас  уақыты, демалу.  Су құламасына бару. Автобус  аялдамасынан 5 км қашықтықта ұзақтығы 4,5-5,5 сағат орналасқан, жергілікті  флора мен фауна  мен  танысу. Түрген ущельесі-Алматы  төңірегіндегі ең көркем жерлердің бірі. Тереңдігі 44 км  жетіп Ассы шоқысына дейін жетеді. Қылқан жапырақты және ралас орманға, альпинийский және субальпинийский шалғынға, көлдер мен бұлақтарға, ем сиян пен жабайы танқұрайға өте бай. Су құламалрымен әйгілі және кең танымал. Аю су құламасы 30 метрлік биіктіктен құлайды, ал Бозгүл-қуатты су күшімен тастан туннель жасаған. Бұл өлкеде Тянь-Шаньда ғана  кездесетін Шын-Түрген  мохты шыршалар өседі, олар табиғат ескеркіші болып  танылған. Қонақ үйге қайту.

          Екінші күн. Ұзақтығы 2,5-3,5 сағат автобус аялдамасынан 2 км жерде орналасқан су құламасына бару, жергілікті флора-фаунуамен  танысу. Бақтақ (форель) шаруашылыққа бару. Балық аулауды ұнатушылар балық аулауйды. Қалағаны  бойынша ұсталған балықты тазартып қуыруға болады. Фадон көліне бару. Қонақ үйге бару, Алматыға оралу.

          Орталық Тянь-Шань тау көлдеріне тур. Бұл турды «Жана-Нұр», «Жібек Жолы», «Mountain Travel», ал қазақстандық туристерге «Зоя», «Ольга», «Asia Discovery» және т.б. ұсынады.

          Алматы-Жалаңаш-Қарабұлақ-Қайынды көлі, Шелек өзені-Талды өзені жоғары  жағы-Құрметы өзені-Қолсай асуы-Қөлсай 2 көлі-Қолсай 1 көлі-Жалаңаш-Алматы.

          Ұзақтығы: 12 күн/11 түн.

          Орналасуы: Алматыдағы «Жетісу» қонақ үйі, лагерь (палаткалар немесе киіз үйлер).

          Тамақтануы: толық пансион (ұлттық және еуропалық).

          Орын  ауытыруы: Алматы-Жалаңаш, Жалаңаш-Қарабұлақ, Көлсай 1 көлі-Жалаңаш, Жалаңаш-Алматы автокөлікпен, Қарабұлақ-Қайынды көлі-Шелек өзені-Талды өзені-Құрметы  өзені-Көлсай 2 көлі-Көлсай 1 көлі ат үстінде.

          Сіздер  көресіздер:

          -Алматыда-Ұлттық музыкалық, аспаптар мұражайы. Мемлекеттік  Орталық мұражай, Алтын мұражайы, Кафедральді собор, «Медеу» мұз айдыны, «Арасан» моншасы (кешенді, ішінде орыс, фин және шығыс моншалары бар).

          -Жалаңашта-Қарабұлақ, Бүркітші ущельесі.

          -Шарын каньонында-Қорғандыр даласы.

          -Көлсай көлдерінде-2 көл, әдемілігі өте көркем, таза мұз суына  толы. Көлдерде шомылу, қаықпен  жүзу.

          Тур  бағдарламасы:

1 күн. Алматыға  келу.  «Жетісу» қонақ үйіне орналасу.

2 күн. Қала  ішінде   экскурсия,  мұражайларды аралау.

3 күн. Алматыдан-Жалаңаш-Қарабұлақ (271км) көшу. Қайыны өзеніне  дейін (Н-1600м) (18км) ат үстінде.

4 күн. Шелек өзеніне  дейін (Н-2600м) (23км) ат үстінде.

5 күн. Талды өзеніне дейін (Н-2600м) (20км) ат  үстінде.

6 күн. Құреты өзеніне дейін (Н-2500м) (18км) ат үстінде.

7 күн. Көріністі төбеге шолу көтереміз (Н-3987м), лагерьге оралу (13км).

8 күн. Көлсай асуынан (Н-3500м) Көлсай 2 көліне (Н-2230м) (21км) ат  үстінде жүріп өту.

9 күн. Көріністі төбеде серуендеу, дем алу.

10 күн. Көлсай 1 көліне (Н-1800м) (9км) ат үстінде. Жалаңаш (40км) . алматыға (260км) оралу. Қайтар жолда Иссық шарап зауытына бару. Шарап ауыз тию.

11 күн. «Медеу» мұз айдынына  жолығу (Н-1640м),  таушаңғылық база «Шымбұлақ» (Н-220м). Шопинг.

12 күн. Алматыға оралу.

 

№2 кесте.

 

          «Тянь-Шань таулы  көлдеріне»  турының құны (у.е.) тур құнына  кіреді: ыизалық қолдау, кіру төлемдері, ағылшыннан тілмаш, жылқышы, фольклорды концерт, мұражай билеттері орналастыру, тамақтану, транспорттық қызмет, ат үстінде қозғалу, трансфер (аэропорт-қонақ үй-аэропорт).

          Қосымша төлем ақыға: азаматтарды тіркеу, сауна.

          Талды-Қорған қаласы төңірегіне  туры. Ұсынатын «Mountain Travel» туристік фирмасы.

          Маршруты: Алматы-Текелі-Қара өзені ущельесі-Текелі-Алматы.

          Ұзақтығы: 3 күн/2 түн.

          Мерзімі: Маусым-қазан.

Тур бағдарламасы:

1 күн. Топты Алматыда қарсы алу. Текеліге орын  алмастыру (300км, 4сағат) микроавтобуспен. Қонақ үйде орналасу. Дем алыс.

2 күн. Қонақ үйде таңғы ас, Бархан Бұлақ су құламасына негізгі  лагерьге  джиптермен жету. Түскі ас. Ат үстінде және серуендеу, су құлама төңірегінде. Кешкі ас. Демалыс.

3 күн. Таңғы ас. Текеліге  бару,  жолда оларға шаруашлығына жолығу. Түскі ас. Алматыға микроавтобуспен оралу.

Төлем ақысы: 164 у.е. 1 адамға.

          Қосымша қызметтер:

          -Аудармашы-50 у.е.  күніне бір топұа.

          -Микроавтобус-120 у.е.

          Аттарды жалға алу-10 у.е. күніне 1 атқа.

          Маршрут: Алматы-Текелі-Қора  өзені ущльесі.

          Текелі-Алматы.

Ұзақтығы 4 күн/3 түн.

Мерзімі: маусым-қазан.

Тур   бағдарламасы:

1 күн: Алматыда топты қарсы алу. Текеліге микроавтобуспен жету.  Қонақ үйде орналасу.

          Текелі қаласында жалпы көріністік  автокөлікпен  экскурсия. Кешкі ас. Демалу.

2 күн. Қонақ үйде таңғы ас. Бурхан  Бұлақ су құламасына негізгі лагерьге джиптермен жету. Түскі ас. Су құлама төңірегінде жаяу, ат үстінде серуендеу. Кешкі ас.  Демалыс.

3 күн. Таңғы ас. Текелі қаласына  бару, жолда оларға  шаруашлығына  жолығу. Түскі ас. Алматы микроавтобуспен оралу.

          Төлем ақысы. 202 у.е. бір адамға.

          Қосымша қызмет түрі:

          -Аудармашы 15 у.е. 1 топқа;

          -Микроавтобус Текелі-Алматы-Текелі-120 у.е.;

          -Аттарды жалға алу 10 у.е.-1 атқа.

          Маршрут-Алматы-«Алтын Емел» Ұлттық паркі (Әнші Бархан)-Текелі Қора  өзені  ущельесі-Текелі-Алматы.

          Ұзақтығы: 4 күн/3 түн.

          Мерзімі: маусым-қыркүйек.

          Тур  бағдарламасы.

1 күн. Топты Алматыда қарсы  алу. «Уаз» автокөлігімен «Алтын Емел» ұлттық паркіне,  Барханға жету.

2 күн.  Қонақ үйде таңғы ас. Бұрхан Бұлақ су құламасына негізгі лагерьге  джиптермен  жету.  Түскі ас. Су құлама төңірегінде жаяу және ат үстінде серуендеу. Кешкі ас, демалыс.

3 күн. Таңғы ас. Су құламаның жоғарғы төңірегінен  ат  үстінде  жалпы танысу экскурсиясы. Текеліге   жету. Қонақ үйде орналасу. Кешкі ас. Демалыс.

4 күн. Таңғы ас. Текелі төңірегінде танысу экскурсиясы. Түскі ас. Алматыға микроавтобуспен оралу.

          Төлем ақысы 266 у.е. 1 аламға.

          Қосымша қызмет түрлері:

          -Аудармашы 15 у.е.-күніне 1 топқа.

          -Аттарды жалға алу 10 у.е. күніне 1 атқа.

          Маршрут: Ұлттық парк. «Алтын Емел» (Әнші Бархан)-Жаркент-Шарын  өзені каньоны-Алматы.

          Ұзақтығы: 3 күн/2 түн.

          Мерзім: сәуір-қазан.

Тур  бағдарламасы:

1 күн.  Топты Алматыда қарсы  алу. «Алтын Емел» ұлттық паркіне «УАЗ» автокөлігінде  әнші Барханға жету. Дала жағдайында түскі ас. әгнші Барханды бақылау.  Кешкі ас. Дем алыс.

2 күн. Таңғы ас.  Жаркент қаласына   орналасу.  Түскі ас. Ұйғыр мешітін аралау  экскурсиясы. Шарын  өзені каньонына бару. Каньонда серуендеу. Кешкі ас. Демалыс.

3 күн. Таңғы ас. Каньонда серуендеу. Түскі ас. Алматыға оралу.

Төлемқаысы: 198 у.е. 1 адамға.

          Қосымша қызмет түрі: аудармашы 15 у.е. күніне топқа.

          Алматы  облысында орнитологиялық турларды «Жібек Жолы», «Индра-Тур» фирмалары ұсынады.

          Берілген тур Қазақстаның эндемикалық флора мен  фаунасы, кең тараған құстар  түрлері көруге мүмкіндік береді. Маршрут бағдарламасына Алматының көркем жерлері, Жалаулы да- Малай батыр маары және құстарды тамашалау кіреді. Шарын каньонында Қорғандар даласын, редикті ясень рощасын, бүркіт-жылан жегі  ұялау орындарын көруге болады. Кейін Іле өзені бойымен қайықпен жүзу, сексеуілді шөлдалада құстарды бақылау. Қола  дәкіріндегі Буда  иероглифтерін Тамғалы таста көрге  болады. Құстар бақылау  және  жолойы аңдарды: түйелер, жабайы жылқылар, ондатрлар Балқаш ауданы, Сорбұлақ көлінде тіршілік етеді. «Әнші Бархан» табиғат ескеркіштерін аралаумен маршрут аяқталады, сонымен қатар Жаркенттегі азия-қытай стилінде жасалған  мешіт те көркем жер. Туристер қалаулары бойынша қонақ үйлерді,  палаткаларды, киіз үйлерде қоныстана  алады. Тамақтану  ұлттық қазақ және еуропалық кухнялар ұсынылған.

          Шытырман  оқиғалы турды «Индра-Тур» турфирмасы ұсынған.

          Маршрут: Алматы-«Синегорье»-«Батан» -«Ассы» Шарын каньоны-«Ясеневая роща»- Іле өзені-Жаркент-Қапшағай-түйе фермасы-Алматы.

          Ұзақтығы: 14 күн/13 түн.

          Мерзімі: 15 маусым-15 қыркүйек.

          Бағдарламасы:

1 күн. Алматыға ұшып келу. «Синегорье»  демалыс үйіне  келу (68км) номірлерде орналасу. Форель  шаруашылығына  экскурсия (5км). Түскі ас. «Аю» су құламасына экскурсия. Кешкі ас. Дем алу. Дем алу үйінде түнеу.

2 күн. Таңғы ас.  «Батан» (15км) жерге  жету.  «Батан» қонақ үйінде орналасу. Түскі ас. «Бозгүл» (16км) су құламасына ат үстіне серуендеу. Кешкі ас.  Демалыс қонақ үйде түнеу.

3 күн. Таңғы ас. Обсерваторияға дейін (15км) автокөлікпен жету. Қазақ үйлерде орналасу. Түскі ас. «Қазақ ауылындағы өмір» этнографиялық бағдарлама. Кешкі ас. Қазақ үйінде түнеу.

4 күн. Таңғы ас. Ежелгі моланың қазбаларына экскурсия (2км) және жазба тастарына (5км). Түскі ас «Синегорье» қонақ үйіне оралу. Кешкі ас.  Демалыс. Дем алу үйінде түнеу.

5 күн. Таңғы ас. Шарын  каньонына бару. (180км) каньонға түсу, өзенге дейін өту (2км). Лагерь құру. Түскі ас. Каньонда экскурсия (12км-20км+қарсы жағаға арқанмен  өту).Кешкі ас. Демалыс. Палаткада түнеу.

6 күн. Таңғы ас.  Лагерьді  жинастыру «Броненосец» порогына дейін Шарын  өзені  бойымен  жүзу. Түскі ас.  Попрогтан өту. Ясеневая рощаға дейін жүзу. Қонақ үйде орналасу. Кешкі ас. Дем алу. Қонақ үйде түнеу.

7 күн. Таңғы ас. Реликті  ясеневая рощаға экскурсия. Түскі ас.  Іле өзеніне  дейін  орын  ауыстыру (70км), лагерь құру.

          Кешкі ас. Дем алу. Палаткада түнеу.

          8 күн. Таңғы ас. Реликті турангалық шағын  орманардаға Үйрек,  Аққу, Қарғазыл және басқа құстарға бақылау жүргізу. Түскі ас. Жаркентке орын  ауыстыру (40км). Қонақ үйде орналасу. Жергілікті көркем жерлерді: мешіт, қалалық базарды тамашалау болады. Кешкі ас. Демалыс. Қонақ үйде түнеу.

          9 күн. Таңғы ас Жаркенттен шығу «Алтын Емел» мемлекеттік табиғи паркіне  енетін  трасса бойымен Қапшағайға дейін (280км). Жолда бай жануарлар  әлемін көруге  болады, көбіне  жолдарда тіршілік етеді: құландар, жайрандар, және т.б. Іле өзені асуында түскі ас.  Бөгетті көрсету. Түйе фермасына   бару (120км). Лагерьде орналасу. Кешкі ас. Демалыс, палаткада түнеу.

          10-11 күндері. Таңғы ас.  Түйе фермасында күн. Этнографиялық бағдарлама, керуен-сарайда түнеу.

          12 күн. Алматыға оралу. (100км) автокөлікпен мұздыққа көтерілу (40км). Үлкен Алматы көліне дейін  жаяу жүру. Түскі ас. Төңіректе серуендеу. Кешкі ас. Демалыс. Телескоптан түңгі аспанды тамашалау. Обсерваторияда түнеу.

          13 күн.  Таңғы ас. Көлден қонақ үйге дейін  ат үстінде жету. Түскі ас.  Төңіректе ат үстінде серуендеу. Кешкі ас. Дем алыс. Қонақ үйде қону.

          14 күн. Таңғы ас. Қалада экскурсия. Ескеркіш магазиндеріне бару.  Сауна.  Қоштасу кеш асы. Аэропортқа трансфер. Үйге оралу.

          Тур  уақытында тұру.

          -«Демалыс үйі» «Синегорье»;

          -Қонақ үйлер «Батан», «БАУ», «Ясеневая роща», «Жаркент» қонақ үйі.

          -Шарын каньонында палаткалық қалашық, Іле өзенінде, түйе  фермасында.

          -Ассыдағы киіз үйлер.

          Тур уақытындағы  тамақтану. Еуропалық, қазақ және дунған кухнялары.

          Транспорттық қызмет түрлері: үлкен  өту мүмкіндігі бар минибас, рафт, аттар,  түйелер.

№3 кесте.

 

          «Шытырман  оқиғалы тур» құны 1 адамға (у.е.)

          Тур құнына визалық поддержка, тур  уақытында тұру орны, тамақтану,  транспорттық қызмет түрі, жүргізуші және аспазшы қызметі, түйе мен жылқыларды жалға алу, рафтты  жалға алу,  аудурмашы   мен  гид қызметі  кіреді.

          Алматы  облысы табиғи паркілеріне  турды «Индра-Тур» турфирмасы ұсынады.

          Маршрут: Алматы-Қапшағай-Шеңгелді-Бесшатыр-Әнші барханда-Қызыл тастар-«Алматау турбазасы»-«Медеу» қонақ үйі-Шымбұлақ демалу базасы-Тұйық су мұздығы-Үлкен Алматы ущельесі-Алматы.

          Ұзақтығы 7күн/6 түн.

          Мерзімі: 15 маусымнан-15 қыркүйек.

          Тур  бағдарламасы:

          1 күн. Аэропортта қарсы  алу. Қонақтарды  тіркеу. Қонақ үйде орналасу. Таңғы ас. Адаптация-бейімделу. Қапшағай қаласына көшу. Түскі ас.  Жоспарланған түнеу орнына жету. Лагерь  құру.  Кешкі ас. Түнеу  палаткаларда.

          2 күн. Таңғы ас.  Лагерьді жинастыру. «Белшатыр» қорғанына орын  алмастыру. Түскі ас. Экскурсия.  Әнші барханға дейін  жету.  Экскурсия. Лагерь құру.  Кешкі ас.  Палаткаларға түнеу.

          3 күн.  Таңғы ас. Лагерь  жинстыру. «Алматау» демалыс базасына  көшу. Нөмерлерде орналасу.  Түскі ас.  Дем алыс. Бос уақыт.  Төңірегінде серуендеу. Дем алу  базасында түнеу.

          5 күн. Таңғы ас. Ат үстінде «Алматау» дем алу базасында «Медеу» (15км) спорткешені. Түскі ас. «Медеу» қонақ үйде қоныстану. Бос уақыт. Төңірегінде серуендеу. Кешкі ас. «Медеу» қонақ  үйінде қону.

          6 күн. Таңғы ас. «Медеу» қонақ үйінен-«Шымбұлақ»-демалыс базасы-«Тұйық су»-мұздығына орын  ауыстыру. Түскі  ас. «Тұйық су»  мұздығынан Үлкен  Алматы ущельесіне өту. Кейін қонақ үйіне  жету. Қонақ  үйде орналасу. Кешкі ас.  Демалыс. Қонақ үйде түнеу.

          7 күн. Таңғы ас.  Қалада  экскурсия сувенирлер  дүкенін аралау. Сауна.  Қоштасу  кешкі асы.  Аэропортқа трансферт. Үйге оралу.

          Демалыс күн турын  Іле-Алатау Мемлекеттік  ұлттық табиғат  паркі, «Зел», «Ольга», «Альянс», «Altyn Issik », «Asia Discovery» және  т.б.  ұсынады.

          Горельник су құламалары.

          Маршрут Алматы қаласы басталып Кіші  Алматинка өзені ущельесінен басталады. Кейін Горельник су құламасына. Сіздерде ерекше  каскадтар  мен  құлайтын   және емдік қасиеттерге  ие су құламаны тамашалау мүмкіндігі туындайды. Су құрамы сульфат-гидрокарбонат, натрийлі. Жол  үстінде  көркем  көрініс «Медеу( стадионын  көре  аласыздар.

          Үлкен Алматы  көлі.

          Маршрут Алматы  қаласынан   басталып  автобуспен  ГЭС-1 ге  дейін, кейін бір жол баспалдақ пен қанатты жол (10км) екіншісі  күрделі жол (ұзындығы 4км)  Моренаның екінші қабатын  көтерілгеннен соң, өте көркем үлкен Алматы  көлі  жағалауына тіреледі.  Көрінген көркем көірініс әр адамның ойында өшпес әсер қалдырады. Қалау  бойынша көлді асуына  көтерілу мүмкін.

          Тұйық су  мұздығы.

          Алматы қаласы басталады.  Кіші Алматы  өзенімен  «Медеу» бөгетінен  мұздыққа  дейін,  вертикалді  белдеуді  көруге  болады.

          Топырақ  өсімді биіктік  зона  алмасуын, көшкін  суларының құралуы сияқты,  табиғи жағдайларға антропогендік факторлардың әсерін байқауға болады. Маршрутта  Қазақстан Республикасының  ең жақсы зерттелген мұздығын көруге  болады.  Жаяу экскурсия, морена  мен  мұздық тілімен жүріп,  қатаң Арктикалық климаттың  лебізін сезінуге,  жақыннан  тау   шыңдарының  ұлылығы,  мұздықтардың даму динамикасымен таныса аласыздар. әр туристің есінде көркем тау эдельвейстері қалады.

          «Алматы  облысы саяхат» туры  бағдарламасын  құру.

          «Алматы обылсына» саяхат табиғи-танымдық турын  құру  диплом жұмысының  негізгі мақсаты. Тур  мақсаты барлық бар табиғи зоналар Алматы  облысында орналасқан жерлерге бару болып табылады.  Алматы қаласының  туристік  фирмалары ұсынған  табиғи-танымдық турларынан  айырмашылығы  Алматы  біріншіден  , өте қызықты  себебі туристер  барлық табиғи зоналарды көріп  қана  қоймай, сонымен қатар қазақ халқының күнделікті тұрмысын көре  алады, екіншіден, бұл тур шет  ел азаматтарына  ғана емес,  қазақстандықтарға  да қол жеткізерлік.

          Төменде  табиғи-танымдық Алматы  турының  толық  құрылымы  берілген, онымен  кез-келген турист  таныса  отырып,  саяхатқа  шыға  алады.

          Туризм көрінісі:  табиғат-танушылық.

          Тур  атауы: Алматы.

          Ұзақытығы: 9күн/8 түн.

          Ауқымы: автокөлікті бөлігі-850км, жаяу жүруі-50км.

          Мерзімі: мамыр-қыркүйек.

          Рекреация сабақтарының  циклі:

          -Негізгі-табиғи, танушылық.

          -Қосымша-экскурсионды.

          -Қосалқы-этникалық, шытырман-оқиғалы.

          Туристер  континенті, қоғамдық  жағдайы, жасы денсаулық жағдайы-адамдар, 18-ден  жоғары,  физикалық  дайындығы жақсы, орта деңгейлі.

          Тамақтану  орындары,  орналасуы,  маршрутта қозғалу әдісі:

          Рекреациондық сабақтар  этаптарына  сәйкес, қатысушыларға  анық дифференцированный  өмір  сүру жағдайлары,  тамақтану  және  қозғалу  әдістері  негізделеді.

          1 этап. «Таң-Шолпан» қонақ үйінде тұру, қозғалу әдісі-автокөлік.

          1 күн. Салтанатты ас. «Томирис» мейрмамханасында.

          2 күн. «Таңшолпан» қонақ үйінің мейрмаханасында  таңғы ас.  Түскі ас. «Тропикана» кафесіндекешкі ас.  «Қазақ ауыл» мейрамханасында.

          2 этап. Қонақ үйде тұру, қозғалу түрі автокөлік.

          3 күн. Қонақ үйде таңғы ас, жол үстінде түскі ас,  кешкі ас  қонақ  үйде.

          4 күн. Таңғы  және  кешкі ас  қонақ  үйде, түскі ас жол үстінде.

          5 күн. Таңғы ас қонақ  үйде, форель шаруашылығында түскі ас. Кешкі ас қонақ үйде.

          6 күн. «Таң Шолпан» қонақ үйінде тамақтану.

          3 этап. (2 күн) палаточный лагерьде тұру, жорықтық жағдайда тамақтану.

          4 этап: «Таң Шолпан» қонақ үйінде таңғы ас, жолға шығу.

          Маршрут  сипаттамасы.

Буклет мәтіні.

          Сіз осы көркем жерлерді көре  алмауыңызд мүмкін.

          Құпияға толы  Шығыстан  аққан  үлкен  өзенге  ұқсас бұл жол мыңдаған  жолдарға  таралып,  кейін Қазақстаның  ғажайып шөлі мен  далассына  келіп  қайта ұлы көшпенділер,   жолына енуі  үшін  болған  сияқты.

          «Көңілді кварталдар» шөлдің-мыңдаған оазистер, тростник әлеміне  керігесің. «Әрдайым жүргізушілер (завсегдатаи)»-қорқақ еліктер  және жабайы доңыздар, қазаңғап, баклан, шағала, жабайы үйрек, қаз және аққу барлығы  «аууа қанбақтарының» көңілді шулауына  көнуі  қажет.

          Көктем   мезгілінде  толығымен  гармония тере-теңдігі: шөл мен дала  мыңдаған гүлдердің аңқыған  иісіне оралады, тек  уақыт өткеннен  кейін оазистерге  тән жанған  жердің көірінісімен  ұласады.

          Қапшағай жағалауының  тегіс  жерлері  жайран  және  құландардың үйірлері, оларда «раритет» болып табиғи құндылық  ішінде  орындалады.

          Алматыдан 205 км-де Қытай мен  шекаралас жерде жол әлемдегі ең қызықты ерекше  жерге  алып  келеді.  Шарын  каньондары  рельефі ежелгі қалалар мен  храмдар руиндерін, кейде рухтардың, жануарлардың не  басқа  ерекше  заттардың көріністерін елестетеді.

          Каньонда реликті ясень шағын  орманы  сақталған,  ағаштарына  мың жарым  жыл  болғаны  белгілі.

          Іле және  Жоңғар Алатауы  таулы  қыраттары  өсімдік  және  климаты  бойынша Альпіге  ұқсас әсер  береді.

          Тау алды дала  ландшафты жалпақ жапырақты  ормандар, кейін  альпілік   табындықтар  және  мықты  крещенді, мәңгі  қармен  мұз айнасы  алмастырады.

          Осының  барлығын  толығымен  сезіну  қажет,  себебі бұл  жерлер сәл ғана  адаммен  жүрілген. Бұл  дегеніміз  қоңыр және  ақ тырнақты  аюды, еліктерді, марал, жабайы доңыз, тау  ешкілерін,  эәне  экзотикалық эндемик: қар  барсын  немесе өте  ерекше  Жоңғар  өзендері  тұрғыны  жеті  өзен   лягушко  зубты  кездестіру  әбден мүмкін.

          Жарнама.

          Табиғи-танушылық  туризм-туризмнің  өзіне  таң, шытырман  оқиғалы,  экологиялық туризмнің  барлық  элементтерін сіңіретін түрі.  Ал  бізге келгеннен  кейін, Алматы  облысы  бар  кереметін  көре  аласыз, олар өз кезегінде  әлемде  жоқ  әдемілікті  көресіз, сондықтан  сіздерге  Алматы  кругосветкасында  болуыңызды  ұсынамыз.

          Жарнаманың дислокациясы.

          Бұқара  ақпарат  құралдарында жарнаманы басу, басқа  қалалардың туристік фирмаларымен  байланыс.

          Тур бағдарламасы уақыты  және күні бойынша.

1 күн. 14.00-16.00 туристерді қарсы  алу, «Таң Шолпан» қонақ үйінде орналастыру.

16.00-18.00 дем алу.

18.00-22.00 «Томирис» мейрмаханасында салтанатты  кешкі ас.

2-күн. 9.00-10.00 қонақ үй  мейрамханасында таңғы ас.

10.00-13.00 Алматы қаласы  танысу экскурсиясы.

13.00-14.00 «Тропикана» кафесінде түскі ас.

14.30-17.30 Қазақстанның Орталық мұрайжайына бару.

18.00-22.00 «Қазақ ауыл» мейрамханалы кешкі ас.

          3 күн. 8.00. маршрут жолына шығу.

12.00 Шарын каньоны.

13.00-14.00 Шарын  өзені бойында  пикник.

14.00-15.00 «Қорған даласына» экскурсия.

15.00 «Алтын Емел» ұлттық табиғи паркіне  бару.

18.00-20.00 қонақ үйде орналасу  және  кешкі ас.

          4 күн. 9.00-10.00 қонақ үйде таңғы ас.

10.00-13.00 парк  ішінде  экскурсия.

13.00-14.00 түскі ас.

14.00-18.00 «Әнші барханға» бару.

18.00-20.00 Қонақ үйде кешкі ас.

          5 күн. 9.00-10.00 қонақ үйде таңғы ас.

10.00 Түрген су құламаларына  бару.

13.00-14.00 Форель шаруашылығында түскі ас.

14.00-18.00 Түрген су құламасына  экскурсия.

18.00-21.00 Алматы қаласына шығу.

21.30-22.30 қонақ үйде кешкі ас.

          6 күн. 9.00-10.00 қонақ үй мейрамханасында таңғы ас.

Бос күн, түскі ас және кешкі ас қонақ үй мейрамханасында.

           7күн. 8.00-9.00 қонақ үй мейрамханасында таңғы ас.

9.30 маршрутқа шығу.

10.00 Медеу мұз айдынына  келу.

13.00 Шымбұлаққа келу.

16.00 Тұйық су  қақпаларына  бару,  тұрақ, түскі ас, демалыс.

18.00-19.00 Тұйық су метеостанциясына  шығу. Лагерь құру,  кешкі ас, қону.

          8 күн. 8.00 таңғы ас.

9.00 Тұйық су мұздығының  моренасына радиальді шығуы.

12.00 түскі ас,  демалу.

13.00 қайтар  жолға  шығу.

18.00-19.00 Медеуге жақындау.

21.00 Алматыға  келу.

21.40 Қонақ үй мейрамханасында кешкі ас.

          9 күн. 9.00 таңғы ас.

10.0-11.00 қонақ үйден шығу, аэропортқа трансферт.

Алматы облысындағы туризм дамуының  проблемасы мен   келешегі

Бүгінгі таңда Қазаққстан аумағындағы  Алматы облысы – туристер көп келетін  және әдемі жерлердің бірі болып саналады. Алматы көп жылдар бойы мәдени және тарихи орталық болып саналғандықтан, мұнда мыңдаған саяхаттаушылар келіп жатады. Туризм 80 жылдардың соңында өз шегіне жетті. Ол кезде де және қазір де туризм ұйымдарының алдында көп шешілмеген мәселелер бар. Қазақстан өз Тәуелсіздігін алмағанша біз өз бетімізбен туристік қызметті дамыта алмадық. Барлық бұйрықтар жоғарыдан келгендіктен, оларды орындауға тура келді.

1993 жылғы Алматы облысының туристік қарымын меңгеру Қазақстандағы туризмді дамыту деген Ұлттық бағдарламамен сәйкес жүзеге асты, Қазақстан Президентінің Қаулысы №0№635 және 853 1992 жылғы 15-шілдеден 15-тамызға дейін және Қзақстан Республикасының Кабинет Министрлігінің Қаулысы 07.10.1992 ж. №839 Министрліктің жастар ісі, туризм және Қазақстан Республикасының спорт негізінде “Казгипроград” институтымен өңделді. 

Ұлттық бағдарлама жобасының негізіне сәйкес облыс аумағындағы туризмді дамыту тұжырымдамасы , “1993-2000 ж.ж. аралығындағы Алматы облысының туризімін дамыту бағдарламсы” атты база нұсқауы өңделген, Қазақстан Республикасының спорт және туризм Министрлігінің қызметкерлер Қаулысымен бірге және Алматы облысы әкімшілігінің басшысымен, бірінші орынға өз аумағында туристерді қабылдау үшін  жағдай  жасау бағытталған және халықаралық туризм тенденциясын дамыту бекітілген.

Ұлттық бағдармадағы өзгерістер есебімен және жүзеге асырылған заңдардың, сондай – ақ нағыз әлеуметтік жағдай, 1997 ж. облыс әкімімен “ Алматы облысында туризм индусриясын дамытудағы Ұлттық бағдарламаның жүзеге асу мерейтойы (1997 –2000 ж.ж.)” бекітілген. (15.07.1997 ж. №7 – 275 шешім)

Демалыс үшін табиғи қор байлығына жүгіне, спортпен айналысу, ұлттық экзотикалық элементтеріне, көлемі жағынан аса үлкен емес байланысты дамытуды ұсынылады, бірақ жайлы турбаз, жетімхана, отель бұндай мақсатта қажет ететін аудандарға негізделді. Бағдарлама туризм облысындағы мемлекеттік жобаны қайта өңдеу және енгізу әрекеті, шетел елдермен бірлесіп жұмыс істеу, жеке капитал және инвестицияларды, туристік жағдай жасауға, сондай-ақ құрылыс, транспорт, сауда, мәдени-өркениет қызметінің, спорттық индустриясын жобасын біртіндеп жасау және ұзақ мерзімді келісімшарттарды, келісімдерді, шарттарды, бірлескен кәсіптікті, сондай-ақ облыстағы туристік ұйым қызметін жүзеге асыру.

Алматы облысында және республикамызда әлеуметтік конъюнктура есебімен қалыптасқан, негізгі идеясы мынада, географиялық және аймақтың тарихи-аумақтық жағдайын қолдануда,  облысты маңызды трансазиаттық туристік байланыс негізіне, Еуропа және Азия елдерінің арасындағы  байланысқа айландыру.  Бұл тапсырма тарихи сауда-мәдени қайта жаңартылған бағдарламамен шектесіп, мемориалды трассада Ұлы Жібек жолын қайта жаңартуда.     

Туристік өнім бойынша соңғы мақсат және рекреациялық-спорттық жағдайлар халықаралық стандарт деңгейінде және әлем нарығында нақты ұсынылған облыста жоғарғы индустрия дамуын қалыптастыруды қамтамасыз етуде. Бұл жағдайды талдаудан қазіргі кездегі туризм және рекреациялар сферасында негізгі мәселелер болып табылатындар қалыптаса бастады:

• туризм база материал жағдайының төмен деңгейі, құрылысқа салатын ақша көлемінің шектеулігі және туристік байланыс көлемдерінің реконструкциясы.
• Коммуникациялық және дамыған туристік аудандардың болмауы;
• Халықаралық нарықтағы туристік сөз салулар, жарнамалар жағынан бәсекелеске түсу тәжірибесі толық болмауының қалыптасуымен, сондай-ақ білікті кадрларды басқару туристік шаруашылығын белгілі бір мақсат үшін пайдалану (бұл мәселенің шешімін алдын-ала сипаттау керек, тәжірибелі серіктестер іздеу және қызметкерлерді оқыту қатар жүріп отыру крек);
• Мәдениет ескерткіштерінің материалды авариялық жағдайы, туризмді танып білу қорлары.

Қор облысындағы талдау және қор байланыстырушы туризм мен белсеңді демалыс, рекреационды-спорттық табиғат нысандарын игеру төмен деңгейде айқындады, коммуникация жүйесі нашар дамуы және туристік аудандардың болашағының нашар дамуда екені айқындалды. Саяхатшыларды қызықтыратын біздің аймақтың көптеген тарихи-этнографиялық ескерткіштері авариялық жағдайда болып тұр. Оларды көрсету үшін өте үлкен  көлемдегі ғылыми-іздеу және жұмысты өңдеу арнайы консервантты қабылдау, ескерткіштердің регенерациялау үшін технологияның дамуы, арнайы өңдеушілерді дайындау талап етіледі.

Алматы облысында қазіргі заман талаптарына сай  “өте сәнді” туристік сұраныс стериотиптерінің бірегей  қор байланыстары бар. Халықаралық бағдарламаға сәйкес облыс аумағында әр түрлі функционалды мәнді негізгі 23 ландшафты-рекреационды зоналар, жыл бойғы туристік-рекреационды қызметі үшін қолайлы деңгейде және әр түрлі көлемде белгіленген. Басқа аумақтарда көптеген туристік қолайлылықтың дамуы шектеулі. Белгілі бір аудандарда ғылыми туризм ұйымдары, спецификалық туристік білімі, кезең бойынша уақыт тәртібі немесе басқа да жағдайлар жасалуы мүмкін. Туристік нысандарға  қорықтар, серуентоғайлар (парктер), кіші қорықтар, табиғат ескерткіштері, мемлекеттік және тіркелген аң шаруашылықтары тән.

Барлық табиғи-қорықты қорларда, ұлттық парктерде арнайы ғылыми, туризмнің оқу-білім түрлері дамуы мүмкін. Аң шаруашылығанда аңшылық турлардың спорттық бағыты және жеке тапсырыс лицензияларын ұйымдастыру мүмкін.

Соңғы кездері Орман шаруашылық өндірістік біріктіру, Мемлекеттік ұлттық табиғи паркінде классикалық және ұлттық аңшылық түрлерін қайта орнына келтіру үшін үлкен жұмыстар жүріп жатыр. “Бүркітші” – сұңқармен аңшылық жасау,  “тазы” – қазақ  халқына ғана тән тазы ит және т.б.

Спорт аңшылығы туристік қызметтің бір түрі сияқты жеткілікті жақсы болашаққа ие, бірақ материалды базасын құру үшін көптеген ақша салымын, тарнспартпен қамтамасыз етуін, қызмет көрсететін персоналды дайындауды қажет етеді.  Одан гөрі ұйымның лицензиясын қатты бақылауға алу керек.

Таулы аймақтар мен спорт туризмнің басқа түрлерін дамыту үшін белгілі бір аумақта орналасу керек. Түрген , Баяндыкөл, Жоңғар және т.б. аймақтарда таулы шаңғы спортымен айналысатындар үшін аз болса да бай қарымы болу керек. Мұздықтардың жақын орналасуы маусымының ұзаруына әсерін тигізеді. Одан басқа жаз маусымында мұз айдынында ұшақты қолданып сырғанауға мүмкіндік бар. Алматы облысының шығыс бөлігіндегі Райымбек ауданында халықаралық алпілік және таулы-спорттық туризм базасы қалыптасқан. Бұл жерде “Хан-Тәңірінің”  МАЛ және ҚР Қорғаныс Министрлігінің ЦСКА база лагерлері орналасқан.

Қонақжай үйлерді облысымыздағы анағұрылым экзотикалық жерлерді дамыту жұмыстарын “Жібек Жолы” фирмасы белсеңді атқарады. Райымбек, Еңбекшіқазақ аудандарында бірегейлі қорлар қалыптастыру үшін тау шаңғылар базасы, таулы отелдер мен үйлер, тау шаңғы спортының базалары, альпинизм , құзға өрмелеушілік, тегіс жерде  шаңғы тебу, шанамен сырғанау, сондай-ақ емдейтін курорттары бар.  Мұнда мыналарды жатқызуға болады: Жалаңаш, Тоғу бұлақ, Көлсай көлінің зонасы,  Микушин сай шатқалы, Тау-Түрген, Ассы-Ойжайлау және т.б.

Тянь-Шань және Жоңғар Алатау  тау жоталарының оңтүстік бөлігінде мұздық дамыған, үшкір шың ораналсқан,  халықаралық альпинизмнің дамуы үлкен коммерциялық пайда алуға мүмкіндік береді. Әсіресе Іле Алатауындағы жағдай, Күнгей мен Теріскей Алатау жоталарындағы тау сілем, Хан Тәңірінің солтүстік бөлігіндегі сілемдер қолайлы. 

Туризм түрі бойынша нақты кадр нұсқаулары, Алматы облысындағы туризм спортының Федерациясында  жоғарғы білікті спортсмендерді,  алпинистерді дайындау арқылы жүзеге асады. Іле Алатудағы алпілік ауданын шетел туризімімен алпинизмін дамыту үшін қаражат жұмсалмайды. Мұның әкелетін пайдасы жетімдер үйіне кеткен шығынмен салыстырғанда орасан зор.

Тау бөктеріндегі Шарын, Шелек, Көксу, Қаратал, Іле өзендерінде, Алакөл, Балқаш, Қапшағай көлдеріндегі су қоймаларында әр түрлі  су туризмдерін, спорттың бір түрі етіп және белсеңді демалыс орнын дамытуға болады. Қосымша жағдай ретінде балық аулау, су асты аңшылығы және т. б түрлерін ұсынуға болады. 

Туристерге аймақтарда автокөлікпен саяхатқа шығу қызығушылық туғызады. Бұл “Үлкен-Бөгеті 95” автороллге халықаралық экипаждың қатысуы дәлел болады.

Батыс елінің туристік жағдай өрісінде ғылыми туризм белгілі бір орын алады, бұл Алматы облысындағы алғы шарттарды дамыту күмәнсіз жүзеге асады. Мысал ретінде мыналарды айтуға болады:

• геологиялық ашылу бойынша турлар – Іле Алатау және Күнгей Алатауларында, шығыс облысындағы ұлы Шарын арнасында;
• зоологиялық турлар – сайгалар мекендейтін орындарға баратын маршруттар;
• флорлық турлар Шу-Іле тауларында Балқаш көлінің жанында (Іле өзенінің атырауына)
• таудағы мұз айдынды көлдер мен мореналарды байқау экскурсиясы;

Алматы облысындағы туристтік қызметінің негізгі бағытының дамуы осындай.

Қазіргі нарық жағдайлары мемлекет дамуының жаңа кезеңіне көшу үшін өз талаптарын қояды.  Құқықтық базаны орындамау, көңіл аудармау және туризм билігіне байсалмен қарамау үлкен проблемалардың бірі болып табылады. Осылай көп уақыт бойы кешенді болжаулар, ұзақ мерзімді жоспарлар, туризм аумақтың ұйымдары жүргізілген жоқ (бірақ  айтып өту керек, соңғы уақытта бірнеше қажетті заң жобалары қабылданды,ол қазіргі туризмнің жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді). Туристерді қабылдаудағы жасалынған шарасыз үзіліс , туристік инфрақұрылымына  қолайсыз жағдай жасады.   Көптеген базалар, туристік кемпингтер, лагерлер 5-10 жыл бұрынға қалпында қалады немесе туристерді қабылдауға жарамсыз болып табылады. Біздің еліміздің сұлу табиғатымен танысқысы келетіндерге мүмкіндік тумайды. Мысалы, Есік, Үлкен Алматы өзені және т.б. өзендерге жетуге қиындықтар туады.

Басқа елде туризм саласы әлеуметтік пайда алып келетін болса, ал Қазақстанда керісінше. Туризм саласы мемлекет бюджетіне кіріс пайдасын әкелетіндіктен, туризм  — әлем өркендеуінің қайнар көзі болып табылады. Сондықтан да Қазақстанда шетел туристерінің ағымын көбейту керек. Бұл мақсатты дамыту үшін біріншіден, транспорт жағдайын жақсарту керек, кадрмен қамтамасыз ететін құралдарын орналастыру керек.

Туризмді тез  дамыту үшін болашақ ұрпақтарға қажет жағдайлардың бәрін дерлік жасау керек.

Алматы облысындағы туристік индустрияның дамун қарастыру керек, біріншіден, Ұлы Жібек Жолының  оңтүстік бөлігінің “реанимация” байланысымен, сондай-ақ  Балқаш көлі,  Батыс Алакөл жағалауы сияқты туристік жағдайлардың бір уақытта әлсіз дамығанын қарастыру керек. Туристік ұлттық орындар мен туризмді ұмытпау керекпіз.

Басқа елдермен Алматы облысының мәселесін салыстырғанда, біріншіден оны шешу үшін жаңа технологиялар негізінде дамыту керек. 

Облыс қорларының негізгі рекреациялары, бәрінен бұрын, әр түрлі табиғи ландшафтардан тұрады. Олар: дала, жартылай шөлді, сексеуілді ормандар, тоғайлар және қамысты пішендер. Тұрғылықты жерлерде қызықты және экстрималды туризмді, сондай-ақ оның белсеңді түрлерін, әсіресе велосипедті, авто – мото және су айдынын дамыту болып табылады.  Балқаш маңы – Қазақстан аумағындағы аудандардың бірі, мұнда жануарлар мен өсімдіктер адам кесірінен жапа шеккен. Бұл жануарлар мен өсімдіктердің ортасын шеттей қарауға тікелей мүмкіндік береді. Спорттық аңшылық балық аулау, өз бетінше саңырау құлақты жинау – бұл белсеңді демалыстың бірі болып саналады немесе туризмді толықтыру сапасына сәйкес  жүйелеу кезінде ғана жіберіледі.

Туризм мен экскурсия дамуында “Алтын-Емел” ұлттық табиғи паркі және Алматылық, Балқаштық, Іле атырауларының қорықшалары маңызды рөл атқарады. Олар керемет экскурсия нысаны болып табылады, оның ішінде шетел туристері үшін де.

Іле-Балқаш аймағының қазақстандық геологиялық мұра бөлігі шамамен 200 нысанды құрайды және оның толықтырылуы жалғасуда. Олардың ішінде көбірек қызығушылық танытатын көне Азиядағы жер бетіндегі омыртқалы қалдықтары (300 млн.жыл), әлемдегі ең алғашқы жер бетіндегі өсімдіктер қалдығының ұқсастықтары жоқ (450 млн.жыл), жақсы сақталынып сөніп қалған  жанар таулар, тектоникалық үрдістердің байқалуы әр түрлі, мұз айдындары, сарқырамалар, тектоникалық көлдерден шыққандар және т.б. 

Кейбір нысандар ұлттық парктер аумағына кіреді, бірақ олар әлі де жеткіліксіз немесе туризм және күзет сызбасы мүлдем қамтамасыз етілмегендермен пайдаланылынады. Негізгі геологиялық мұра әлі де есепке алынбаған, сондықтан да әрдайым шын  толық бұзыла жойылу қауіпіне ұшырайды. Табиғат құндылықтарын жоғары тану және мәдениет нысандар – мәдени мұра мен Табиғат Әлемінің Тізіміне (ТӘТ) берілген ғаламдық базаға қосу болып табылады.

Мұндай учаскілер халықаралық назарда оларды қорғау биік деңгейде қамтамасыз етіледі және бір уақытта, экологиялық туризм нысаны сапасында әйгілі дамыған. Бүгінде қазақстандақ феномендердің бірде-біреуі тізімде көрсетілмеген. Бірақ Қазақстанда ТӘТ белгілеріне қосылуына жауап беретін шамамен 10 учаскі бар. Олардың  5- Алматы облысында орналасқан. Бұл Хан-Тәңірі мен Талғар тау сілемдері, Шарын өзеніндегі “Долина Замков” сарқырамасы, “Алтын-Емел” ұлттық парк аумағы және әрине Балқаш-Алакөл-Эбинурс көлді жүйесі. Соңғысы бұрынғы жердегі 6 суат тобы сияқты ерекше қызық, түрлендірме контурлары мәніне қарамастан 30 млн. жылдан астам уақыт өмір сүруде. Бұл Орта Азиядағы ең ірі су айдыны тобының континенті. Биологиялық қоғамдастық жүйесі өте сирек, сондай-ақ Балқаш көлінің тұздылығының өз-өзін жүйелеу табиғи механизмі бірегей.

Алматы облысының аумағы барлық негізгі бағыт бойынша транспортты сызықтармен қиысады. Облыстың негзгі елді мекендері өз араларында қосылған. Туристік маршруттар тематикасы мен қолданылатын әр түрлі транспорттар түрлерін, ұзындығын, ұзықтығын ұйымдастыруға болады. Бұл жерде туристік демалыстарға шығу мүмкіндігі шектелмеген.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

 

Алматы облысы туризм мен демалысты дамыту үшін әр түрлі жағымды жағдайлар туғыза алатын аудан болып табылады. Шөлді ландшафтан бастап Солтүстік Тянь-Шань белдеуіне дейінге аймақтың табиғи – рекреациялық потенциалы рекреациялық әрекеттердің кең ауқымды таңдауын қамтамасыз етеді. Дүние жүзілік Туристік Ұйымның ұсыныстары мен зерттеулері бойынша және жинақталған тәжірибелері бойынша Қазақстандық туризмнің дамуы екі бағытын бөліп алуға болады:

1. Ұлы Жібек жолы бойындағы мәдени туризм.

(қажылық және дәстүрлік)

2. Бірінші аталып өткен мәдени Туризммен тығыз байланысы бар экошытырман (экоприключенческий)

туризмді атауға болады. Мысалы: (сафари, рафтинг, трекинг, альпинизм, аңшылық, балық аулау)

Туризм индустриясын дамытуға арналған Ұлттық бағдарламаға сәйкес Алматы облысы шекарасында орналасқан төмендегідей аудандарды ерекше атауға болады:

1. Ұлы Алатауының баурайына орналасқан (Алматы қаласы, Түрген, Есік қаласы, Қаскелен қаласы, Ұзынағаш, Қапшағай қаласы)
2. Солтүстік Тянь-Шаньда орналасқан (Кеген, Жалаңаш, Нарын-қол, Шонжы, Қалжат)
3. Жаркент – Талдықорғанға қарайтын (Жаркент қаласы, Көктау ауылы, Текелі қаласы, Жаркен арасан Курорты)
4. Солтүстік жоңғар ауданында орналасқан (Дружба ауылы, Лепса өзені, Қапал арасан, Сарқанд қаласы, [25] )

_   Алматы лбылысы келешекте Қазақстандық туризмнің ең алдынғы қатарлы аудандарының біріне айнала алады, бір теңінен танымал болу үшін туристтерге қызымет көрсетудің дамыған жүйесін құру қажет болады. Алматы облысының рекраециялық ресурстары проблемасының яғни мәселесін шешу үшін және мұнда туризм индустриясын құру үшін табиғи тарихи, экономикалық, техникалық сипаттағы арнайы зерттеулерді жүзеге асыру қажет.

Олайда бұл мәселе бел шешіп кірісу үшін сол аймақтың рекреациялық дәрежесімен басты бағыттарын анықтайтын алдын ала жасалған географиялық бағалау аса қажет болып табылады. Туризм саласы жақсы дамыған елдер тәжіриебесі мемлекет тарапына туризмге жасалатын демеушілікке байланысты екенін көрсетеді. Мұндай елдерде жасалған бағдарламаларда туризмді жақсарту үшін шекаралық кедендік режимді нығайту, инвестиция жағымды жағдайлар туғызу. Ұлттық кәсіп орындары арналған несие жеңілдігін жеткізу, кадрлар айындауды, жарнама жасауды, инфрақұрылымды дамытуда қаржыландыруды ұлғайту секілді толып жатқан іс шараларды атқару жағы жақсы қарастылылған. Дәл осындай кешенді тәсілді қолдану үшін әлемдік туристтік нарығына шығуға ұмтылыс жасау мүмкіндігін, біздің елге шетелдік туристтерді тарту мүмкіндігін туғызады.[26]

Қазақстан   халқының бай тарихы тұрмыстық мәдениетімен дәстүрлерінің үйлесім табуы туристік жобаның басты идеяларын жүзеге асыруға арналған салдарларын туғызады. Бұл жобаның басты идеясы әлемдік нарықтағы бәсекелестік ұсыныстармен халықаралақ стандарттық деңгейдегі биңкте сапалы инфроқұрылымын дамыта отырып көне Жібек-жолында батыс пен шығысты жалғастырып жатқан алып көпір ретінде Қазақстан Республикасын таныту болып табылады.

Осы дипломдық жұмысты дайындауда біз Алматы облысының  табиғи ресурстарын зерттеу, табиғи танымдық тұрларды құру барысында айрықша қорғауға алынған табиғи аймақтарды пайдалану секілді міндеттерді алдымызға қоя отырып жинақталған материалдарды талдау (сараптау) жолымен талқылай отырып шештік. Табиғи танымдық турларды анықтай отырып біздің тарапымыздан маркетингтік зерттеулер жасау жүзеге асырылады және біз қазіргі уақытта Алматылық тур фирмалар отандық туристтерге назар аудармай тек шетелдік туристтерге қызмет көрсетуге бағытталған деген тоқтамға келдік. Сол себепті біздің жұмыстың мақсаты Алматы қаласынның турфирмалары ұсынған турлармен бәсекелеке түсе алатын тур құрып шығу болып табылады. Біз жоғарыда айтылған турлардан бағасы жағынан ерекшелінетін тур жасап шығардық және біз құрған «Алматы обылысына саяқат» туры барынша қызықты болып табылады деп есептейміз. Сондай-ақ қазіргі уақытта қызмет етіп жатқан көптеген туристтік фирмалар шетелдік туристтік сапарларға ғана мән бередіде соның салдарынан Қазақстан қазынасының ортайып қалуы мүмкін. Сондықтанда Қазақстандық азаматтардың қалтасымен шетелден келетін туристтердің қаржылық жағдайына жеңілірек турлар құру қажет.       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1. Ердавлетов С. Р. География туризма: теория, методы, практика. Алматы,
   2000 — 356 с.
2. Поздеев-Башта А. Горные тропы Алматы. Туристско-информационный
   справочник Алматы: «Гылым», 1998 — 207 с.
3. Энциклопедия «Алма-Ата». — Алма-Ата: Гл. ред. Каз. Сов. Энциклопедия, 1983-605 с.
4. О туризме в Республике Казахстан в 2000 году Статистический справоч­ник. Агентство по статистике. Алматы, 2001 — 74 с.
5. Ердавлетов С. Р. География туризма Казахстана. Алма-Ата: «Гылым», 1992-256 с.
6. Ердавлетов С. Р. Казахстан туристский. Алма-Ата: Кайнар, 1989-236 с.
7. Аубакиров Ж. А. Алматинская область. Алма-Ата, 1959 — 128 с.
8. Иванов. И.С. Река Или — главная артерия туризма // Тезисы докладов Меж­дународного экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш — 2000» — Алматы, ноябрь 2000 — с.21
9. Айтжанов А.А. Водные ресурсы Алматинской области и пути решения экологических проблем // Тезисы докладов Международного экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш — 2000» — Алматы, ноябрь 2000 — с.38

 

10. Казакова Ю.И., Нусипов Е.Н. Геологическое наследие бассейна озера Балхаш // Тезисы докладов Международного Экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш -2000» — Алматы, ноябрь 2000 — с.7
11. Кораблев В. Перспективы освоения туристско-рекреационных ресурсов Прибалхашья // Тезисы докладов Международного Экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш -2000» — Алматы, ноябрь 2000 — с.31
12. Попов В.И. Рекреационные ресурсы Балхашского региона и проблемы их освоения // Тезисы докладов Международного Экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш -2000» — Алматы, ноябрь 2000 — с.25
13. Курорты Казахстана.- Алма-Ата: Казахстан, 1973 — 125с.
14. Курорты. Энциклопедический словарь / гл. ред. Е. И. Чазов. — М.: Совет­ская энциклопедия, 1983 — 420 с.

• Дублицкий Н., Степанова В. Путешествие по Казахстану. — Москва, 1978 -65 с.
• Биржаков М.Б. Введение в туризм. М. — С-Пб: торговый дом «Герда», 1999 — 264 с.
• Карта природно-заповедный фонд Казахстана. Масштаб 1: 3 500 000.-ТОО «Экопроект». Алматы, 1998.
• Нусипов Е.Н. Возможности развития экологического туризма в ИлиБал-хашском регионе // Тезисы докладов Международного Экологического фо­рума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Бал­хаш — 2000» — Алматы, ноябрь 2000 — с.42
• Дроздов Н.Н., Макеев А.К. Жемчужины природы — заповедники. М.: Просвещение, 1985 — 230 с.
• Берггрин А. П. К поющему бархану. Алматы, Казгосиздат, 1986 — 120 с.
• Мариковский П. И Заповеди поющего бархана. Алматы: «Гылым», 1996 — 251 с.
• Чигаркин А.В. Памятники природы Казахстана. Алма-Ата, 1980 — С. 143

23. Путеводитель по памятным и достопримечательным местам Алма-
    Атинской области. Областное управление народного образования Алма-
    Атинская областная станция юных туристов. Иссык, 1992 — 95 с.

• Ковалев Ю. П., Маркович М.М. По горным окрестностям Алма-Аты. Ал­ма-Ата: Казгосиздат, 1972-95 с.
• Актуальные вопросы теории и практики туризма: Сборник материалов Республиканской научно- теоретической конференции /под ред. С. Р. Ердав-летова. — Алматы, Казак университету 1999. — 188 с.
• О развитии туризма как доходной отрасли экономики Республики Казах­стан: Официальные материалы. — Алматы: ИК «Раритет», 2 001. — 48 с.
• Назарчук М.К., Гировка Н. Н. Карта туристско-рекреационных ресурсов Семиречья. Масштаб 1:1000000.- Алматы, ТОО «Экопроект». 1997.
• Поздеев А. Г. Горные тропы Алма-Аты. — Алма-Ата: Білім, 1995 — 205 с.
• Жунусов Д. М Пути развития туризма в Талды-Курганской области. -Талды-Курган, 1996 — 97 с.
• Чигаркин А. В. Охрана природы Казахстана. Учеб. Пособие для студен­тов университета. — Алма-Ата, 1973 — 230 с.
• Шварцбах М. Великие памятники природы (известные места геологиче­ских исследований). Перевод с немецкого. — М.: «Мир», 1973 — 200 с.
• Ковалёв Ю., Маркович М. По горным окрестностям Алма-Аты. — Алма-Ата: Казахское Государственное Издательство, 1963.- 82 с.
• Мариковский П. Камни рассказывают. — Алматы, 1999.-70 с.
• Грудзинский М. Дорога ведёт в горы. Алма-Ата: Казахстан, 1965.-184 с.

35. Степанова В.И. По Замлийскому Алатау. — Алма-Ата: Казахстан, 1981.-172 с.

• Зайцев А., Сергиев Ф. Алматинский высокогорный каток.Алма-Ата, Каз-госиздат, 1955 — 112 с.
• Пальгов Н. Н. Природа Казахстана в очерках и картинах. Алма-Ата, 1958 — 230 с.
• Чупахин В. М. Физическая география Тянь-Шаня. Алматы, 1964 — 246 с.
• Горбунов В. Путеводитель по Казахстану. Алма-Ата, 1965 — 113 с.
• Дублицкий Н.Н. К озеру Иссык. Алма-Ата, 1956 — 89 с. 41.Бссчетнов П.П., Мальцев С.Н. По лесам Казахстана. Алма-Ата, 1976 -326с
• Вуколов В.Н. По северному Тянь-Шаню. М.1991 — 123 с
• Жандаев М.Ж. Природа Заилийского Алатау. Алма-Ата, 1978 — 124 с
• Лазарев Л.И. Дары щедрого лета. Алма-Ата, 1990 — 97 с.
• Мальцев С.Н. Альпийская роза. Алма-Ата, 1977 — 210 с.
• Мацкевич Э.И. Календарь пестрых гор. Алма-Ата, 1987 — 115 с
• Чупахин В. От пустынь до снежных вершин. Алма-Ата, 1996 — 225 с
• Караманов У.К., Деговец А.С. Внимание сель! Алма-Ата, 1992 — 46 с

 

Қосымша А.

Алматы  облысындағы  ерекше  қорғалатын  кешендер.

Статусы	№	Атауы	Қорғалатын  кешендер  және  қолданылатын  территориялар
Мемлекеттік  ұлттық  табиғи  саябақтар	1	«Іле-Алатау»	Негізгі  қорғалатын  объектілері: су  қоймалары  шыршалы  өсімдіктер,  жануарлар  әлемі.  Спорт, туризм,  лицензиясы  бар  аңшылық пен  айналыса  алады.
	2	«Алтын-Емел»	Ерекше  және  зоналары  жердегі  ландшафттарға  жануарлардың  дүниесіне  және  тарихи  археологиялық ескерткіштерді, табиғатты қорғауға  және  рекреацияға  байланысты  пайдалану  үшін құрылған.
	3	Жоңғар аймақтық
	4	«Достық»
	5	Көлсай  көлі
Қорық	6	Алматы	Қорғалатын  кешендері сүтқоректілердің 38 түрі, 200 құстар,  бауырмен  жоғалаушылар 3,  кеміргіштердің 4, өсімдіктердің 930 түрі,  жергілікті  жердегі  кездесетін  жануарлардың дүниесі.
	7	Алматы  биосфералық
	8	Биосфералық Балқаш жағасындағы қорық
	9	Алматы  көмплекстік	Қорғалатын  кешендер: сілеусін, қоңыр  аю,  қасқыр,  түлкі,  елік,  тауешкі, қар барысы, марал, тиын, суыр. Құстардан: қара  құтан,  құрғауыл,  кекілік т.б.
Қорықшылар	10	Зоологиялық  жоғарғы  Көксу	Қорғалатын  кешендері: елік,  жейран,  қоян,  андатр, ұя салатын құстар мен  су  құстары.
	11	Лепсі зоологиялық	Қорғалатын  кешендер: елік, қоңыр  аю,  сілеусін,  тиын,  қоян.
	12	Сөгеті-Бөгеті Көрторғай  комплекстік
	13	Қолжат  колмплекстік
	14	Шелек комплекстік
	15	«Архар» зоологиялық
Табиғи  ескеркіштер	16	Шарын  тоғайы(роща) (ботаникалық)	Қорғалатын  кешендері: тораңқы  ағаштары
	17	Шыңтүрген  шыршалары	Шыршалар,  қарағайлар
	18	Күрті   (палеонтологиялық)	Кешендері: б.э.д. ІV-Vғ.  Суреттерімен ерекшеленеді
Мемлекеттік  ботаникалық парк	19	Ең  басты Алматы қаласындағы  ботаникалық  бақ
Мемлекеттік  зоологиялық  саябақтар	20	Алматы  қаласы
	21	Балқаш  көлі
	22	Үлкен  Алматы
	23	Көлсай  ауылы
	24	Алакөл
	25	Жалаңаш көл
	26	Сасық көл
	27	Қапшағай су қоймасы
	28	Бартоғай  су  қоймасы
	29	Күрді су қоймасы

 

 

Қосымша Б.

Туристік  фирма	Маршрут	Транспорт түрі	Ұзақтығы	Құны
«Жаңа-Нұр»	Бартоғай  Көлсай  көлі	Автобус-жаяу,  автобус	3 күн 3 күн	45200 41300
«Зея»	Түрген  сарқырамасы Чарын  Шымбұлақ Ақсай ущельесі	Автобус жаяу Автобус Автобус Автобус Автобус	8 сағат 15сағат 12сағат 10сағат	550 750 750 660
«Ольга»	Көлсай  көлі Ақсай ущельесі	Автобус Автобус	3күн 10сағат	6750 700
«Asia  Discovery»	Шарын Маралсай ущельесі Үлкен  Алматы  ущельесі	Автобус   Автобус   Автобус	15 сағат   10сағат   8 сағат	700   500   550