Бағалы қағаздар нарығында баға белгілеу
1.Қаржы нарығы және оның элементтерінің түciнігі.
2.Бағалы қағаздар нарығы және оның Қазақстандағы құрылымның ерекшеліктері.
3.Бағалы қағаздар нарығы.
4.Дивиденд.
Бағалы қағаздар нарығындағы бағаны белгілеу
1 Қаржы нарығы және оның элементтерінің түсінігі.
Елімізде экономиканы басқарудың ескі механизмін түбірімен өзгеріс шартты жүргізудің нарықтық әдістерімен ауыстыру жүйелері жүргізудің нарықтық әдістерімен ауыстыру жүйелері жүргізіліп отыр.Қаржы ғылымының мәні қоғамдық өнімді бөлумен жэне осының негізінде ақша жинақтарын,табыстарды құрумен олардың қоғамдық дамудың қажеттіліктеріне пайдаланудың байланысты болатын экономикалық қатынастарды қарастырады.Қаржы дегеніміз мемлекеттің өмір сүруіне қызмет етуіне тығыз байланысты және мемлекеттің ақша қаражаты жөніндегі қажетін өтеуге бағытталған.Сол үшін ақша қатынастарының жүйесі осы жүйе арқылы ұлғаймалы ұдайы өндірісті сондай қоғамдардың басқа да қажеттерін қамтамасыз ету үшін қажетті ақшалай қаражат жасалып тиісінше бөлініп пайдаланылады.Қаржының обьектісі деп қаржы ресурстарымен ақша қорының қалыптасу қозғалысы жэне пайдаланылуы.Қаржының субьектісі деп қаржы қалыптасуын мемлекет,кәсіпорын,мекеме,ұйым жатқызылады,курстың құрылымы оның тақырыптарымен мәселелерін қарау дәйектілігі,қаржы теориясы туралы ғылым,мазмұнымен және оның міндеттерімен айқындалатыны белгілі,сондықтан бұл курсқа біріншіден қаржының тарихы,пайда болуы,қалыптасуы,дамуы туралы.Екіншіден қаржының қажеттілігімен әлеуметтік экономикалық мағынасы ашылады.Оның орындайтын функцианалдық рөлі қарастырылады. Үшіншіден қаржы механизмімен,қаржы саясаты және оның қоғамдық дамуының кезеңдеріне сәйкестеліп отыруына ерекше көңіл бөлінеді.Бұл курста қаржыны басқару мемлекеттік кірістен мен шығындар.Мемлекеттік несие мемлекеттік борыш мәселелері де қарастырылады.Қаржы курсы ақша,несие,банк,мемлекеттік бюджет,салық,кәсіпорындармен ұйымдардың қаржысы,сақтандыру қаржы құқығы,қаржы менеджменті пәндерімен тығыз байланысты.Қаржының мәні қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі даму заңдары қоғамдық экономикалық құрылымына және мемлекеттің таптық табиғатына байланысты.Ең алғашқы қаржы туралы трактат 1766жылы Э.Ф Юститтің Қаржы шаруашылық жүйесі атты кітабы жарық көрді.19 ғасырда қаржы ғылымы дербес ғылым болып табылды.Осы кезден бастап қаржының экономикада жүйесіндегі рөлі туралы көптеген көзқарастар қалыптасты.Қаржы атауы латын тілінен аударғанда табыс ұғымын білдіреді.Тауар өндірісімен дамыған нарықтық айырбас кезінде өнім өндіріп оны жүзеге асырып,қаржы арқылы бағаланып,қаржы арқылы жүзеге асады.Қаржы дегеніміз қоғамдық өндіріс процесінде ақша қаражатын жасады,бөледі жэне пайдалануды жузеге асыратын айрықша экономикалық қатынастардың жиынтығы,Қаржы негізгі үш функциядан түрады.
1)Бөлушілік функциясы.
2)Қайта бөлушілік функциясы. А)қаржылық бюджеттік әдіс
Б)несиелік банктік әдіс
3)Қаржының бақылау функциясы.
Қазіргі кезде қаржылық бақылаудың мынандай түрлері бар:
1)Қаржылық шаруашылық бақылау.
2)Қаржылық бюджеттік бақылау.
3)Несиелік банктік бақылау.
Қаржы мына экономикалық категорияға байланысты ол баға,еңбекақы,несие және сақтандыру.Қаржы еңбек ақы категориясымен тығыз байланысты.
Қаржыны жоспарлау мен болжау,салалы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік экономикалық пропарционалды кешенінің барлық буындарының қызметін үйлестіруге,қоғамдық өндіріс өсуінің жоғарғы қарқынын қамтамасыз етуге,халықты әлеуметтік қорғауға,бағытталған нарықтық қатынастар жағдайында шаруашылықты жүргізудің,белгіленетін түрлі нәтижелеріне ықпал жасайтын,көптеген факторлардың 2,3на байланысты,қаржыны жоспарлау көбінесе оны болжау ретінде жүргізіледі.Сондай ақ индикативті яғни нұсқамалық жоспарлау пайдаланылады.Ол ақпараттық үйлестірушілік рөлді орындайды.Қаржы қызметінің субьектісіне экономикалық реттеуіштер арқылы жанама түрде ықпал етеді.Қаржылық жоспарлау бұл белгілі бір кезеңге арналған қаржы ресурсының немесе тиісті қаржы қатынасының көзқарастарын негіздеудің ғылыми процесі.Қаржыны жоспарлаудың міндеті жұмылдырылатын және пайдаланылатын қаржы ресурстарының ұдайы өндірістің материалдық заттай элементтеріне оңтайлы сәйкестігінің негізінде шаруашылық жүргізуші субьектінің,жүйелердің дамуының пропорцианалдығы мен теңестіруіне жету экономикалық жоспарлау жүйесінде қаржыны жоспарлау белсенді рөл атқарады.Өйткені ол бір жағынан қаржы ресурстарын басқарудың құралы,басқа жағынан қоғамдық өндіріс процесіне ықпал етудің маңызды тұтқасы.
2.Бағалы қағаздар нарығы және оның Қазақстандағы құрылымның ерекшеліктері
Бағалы қағаздар нарығын құру және дамыту шаруашылығы және экономиканы көтеруде іске асырғанда ғана ықпал етеді.Бағалы қағаздар шағын кәсіпорынды қолдау ақша айналасын нығайту.Бағалы қағаздар нарығына қатысушының барлығыныңалдын бағалы қағаздармен жасалатын операцияның теориясымен техникасын игеру.Биржалық істі бегламенттерді үйрену.Мемлекеттік кәсіпорындарды акционерлеу және жекешелендіруге байланысты іс тәжірибелерді игеру міндеттері тұрады.Бағалы қағаздар нарығының міндеті бағалы қағаздарды сатушылармен сатып алушылардың көңілінен шығатын бағада инвестиция толық қаражат жұмсауды қамтамасыз ету болып саналады.Бұл міндеттерді шешу бағалы қағаздар нарығында қызмет етуші делдалдарды ,брокерлермен инвестицияның диллерлердің қатынасынсыз мүмкін емес.Бұл жерде брокер бағалы қағаздар сатушылары сатып алушыларды кездестіріп,ол үшін камиссиондық акы алса,ал инвестициялық диллер өз есебіне және өз атынан бағалы қағаздар сатып ала отырып кейіннен қайта сатады.Қайта сатудан түскен түсім оның пайдадан құрайды.Қ.Р заңында көрсетілген бағалы қағаздар нарығының идеалогиясы келесідей қағидалардан тұрады:
Әрбір потенциалды инвестор үшін бағалы қағаздар инвестицияның элементтерінің барлық түрі бойынша толық және тура ақпараттардың болуы.
Бағалы қағаздар нарығының қатынастарьның біліктілігі. Қазақстанда нарықты обьективті түрде реттеу үшін мыналар қажет.
1 Оның мемлекетік сектордың кәсіпорындарымен қатар жеке кәсіпкерлер және қалыптастырып келе жатқан шағын және орта бизнесті, сол үкіметі бюджетінің тапшылығын қаржыландыру үшін қажетті ресурстары іздестіруімен тікелей байланысты болуы.
2 Республика азаматтарының бағалы қағиданы сатып алуға және сатуға мүмкіндік беретін үкіметтің жекешелендіру стратегиясымен байланысты болуы.
3 Ақша массасына ұлттық банк жағына бақылау жасауды жаңа жанама механизмдерді қалыптастыру үшін мемлекет жағынан нарықты реттеуді біліктілік республикадағы нарыққа өтудегі жаңа көптеген мәселелерді шешуге көмектеседі.
Бағалы қағаздар нарығына мемлекеттік ықпал етудегі мақсаты мынадай: Нарықтық ортаның бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету. Бағалы қағаздар нарығының агенттерінің мүдделерін қүқықтық және экономиканы қорғау.
Құқықтық қорғау бағалы қағидалары әкімшілік мемлекеттік тіркеу бағалау нарығына кәсіби қатынастарының қызметіне лицензиялар және сертификаттар беру бағалы қағаздар нарығын жіберу ережелері шетел инвестицияларын бағалы қағаздар нарығын жасау ережелері.
Экономикалық қорғау бағалы қағазда жасалатын операциялар бойынша салықтық жеңілдіктер жүйесін жасау және қолдану мемлекеттік бағалы қағаздар жасалынатын операциялар жолымен нарықтық сұраныспен ұсынысты реттеу.
З.Бағалы қағаздар түрлері.
Бағалы қағаздарға жататындар:облигациялар,жай және аудармалы вексельдер,банктік акцептер,бондар,депозиттік сертификаттар,инвестициялық сертификаттар,ипотекалар т.б.Бағалы қағаз қаржылық құжат болып саналады,бұл қүжатты шығарушы тұлға мен оның иесі арасындағы иелік ету немесе қарыз алу қатынастарына куәлік ететін құжат.Вексельдер,чектер,акциялар,облигациялар,кепілдеме қағаздары бағалы қағаздар қаржылық құжаттарының түрлері.
4.Дивиденд.
Дивиденд акционерлік қоғам пайдасының бөлігі,жыл сайын акционерлерімен және пайда болған өзіндік табыстың бөлігі.(Акционерлік-қоғамның пайдасының белгілі бір бөлігі , акционерлік капиталдың үлкеюіне қолданылады)Дивиденд жалпы акционерлік қоғамның пайдасына тікелей байланысты.Ол жеңілдікпен пайдаланылған акцияларға ертерек бір бөлігі төленеді,белгілі бір пайыздық мөлшермен.
