Сол бір к?нді барша ?аза? ж?рты ?мыта ?ой?ан жо?. Алматыны? абыройы ас?а?тап, ?лтымызды? рухы к?терілген с?тті естен шы?ару м?мкін де емес еді. ?йткені киелі ?аза? жеріні? ??рметті астанасы, Алатауды? с?ні бол?ан Алматыны? хал?ы миллион?а толып жатса, ?алай ?уанбас?а?
«Миллион» деген с?зді? ?зі ол кездері керемет жа?алы? болатын. Ж?рекке жа?ын еді, ??ла??а да жа?ымды естілетін. Ке?ес д?уіріні? ?зінде миллион т?р?ыны бар ?алалар к?п бол?анымен, Орталы? Азияда орналас?ан республикалар ?шін б?л к?рсеткішті? ар?ы жа?ында с?мды? саясат жасырынып т?р?ан. Сондай ?иынды?тар?а ?арамастан, ?аза? ж?рты ел ?міріндегі елеулі о?и?а — Алматыны? миллионыншы т?р?ынын тік т?рып ?арсы алды.
Алаш ж?ртыны? ?лі есінде, 1981 жылды? 19 желто?саны к?ні 23 са?ат 30 минутта Алматыны? миллионыншы т?р?ыны Бауыржан ?адырсiзов д?ниеге келді. Жа?ымды жа?алы?ты б??аралы? а?парат ??ралдары ар?ылы б?кіл ?аза? демде естіді. ?ара баланы? кіндігі кесілген к?нді ?р отбасы бейжай ?абылдама?аны аны?. ?уанды, ?лтымызды? ?скеніне, ж?ртымызды? к?бейгеніне, арда?ты Алматыны? миллионыншы т?р?ынымен т?убе етерлік жа?а де?гейге к?терілгеніне м?з болды. Балажанды ?аза? ба?ытты санды иеленген ?ызылша?аны к?ргенше, к?рімдігін бергенше асы?ты. Ку?лерді? айтуынша, н?ресте д?ниеге с?л ертерек келсе де салма?ы жа?ынан (3 келі 200 грамм), денсаулы?ы жа?ынан сыр бермепті.
Рас, Алматы миллионыншы т?р?ы-нын ?арсы алу?а алдын ала даярлан?ан. Д?л сол жылдары Алматы облысты? партия комитетіні? бірінші хатшысы бол?ан, ?о?ам ?айраткері Ке?ес Аухадиев ?уаншты с?ттерді былайша еске алады.
— Алматы миллионыншы т?р?ынын ерекше к?тті. Тіпті ол республика басшысы Димаш Ахмет?лы ?онаевты? тікелей ба?ылауында т?рды. Біз к?нде кешкілік миллионды? межеге ?анша ?ал?анымыз туралы ол кісіні? алдында есеп беріп отырды?. Б?л бір патриотты? м?ні бар шара болды. Бір ерекшелігі, сол жылды? желто?сан айында ?ала перзентханаларында д?ниеге келген н?рестелерді? саны да алды??ы айлармен салыстыр?анда тіпті к?п болды.
Біз де миллионыншы т?р?ынымыз-ды? д?ниеге келу мерзімін іштей сезіп, асы?а ж?ретінбіз. Себебі к?н сайын перзентханаларда д?ние есігін аш?ан 100-120 ?ызылша?аны? ?айсысыны? басына ба? ?онарын та?атсыздана к?ттік. Димеке? де б?л м?селеден к?нделікті хабар алып т?рды. Себебі М?скеу сол кезді? ?зінде 12 миллионды? межені ба?ындырып ?ой?ан. Ал к?ршіміз ?збекстан республикасыны? астанасы Ташкент т?р?ындары 5 миллион?а жетіп ?ал?ан. ?ріптестерімізбен о?аша кездескен кезде «К?птен к?ткен ?она?ымыз ?аза? болса екен» деп к?бірлескен к?ндерімізді де жасыра алмаймыз.
Жа?а жыл?а санаулы ?ана к?н ?ал?анда миллионыншы т?р?ын жа?а д?ниені? есігін ашты. Да??ты батыр — Бауыржан атасы бата берді. Сол кісідей болсын деген неитпен, есімін де Бауыржан деп ?ойды?. Бір жылдан со?, б?кіл Алматы оны? ту?ан к?нін тойлады. Жас отбасы?а Алматыны? орталы?ынан ?ш б?лмелі п?тер берілді. Бала ?ш жас?а тол?ан кезде т?сауын кесіп, Димаш атасыны? алдына алып барды?. Содан 1986 жыл?а дейін бала Бауыржан Алматыны? ?ана емес, бірінші басшымыз Дінм?хамед ?онаевты? да назарында т?рды. ?зім олармен 1991 жылдар?а дейін араластым. Ал кейінгі та?дыры жайлы білмеймін. Алматыны? миллионыншы т?р?ыны жайлы ешкім еш?андай дерек айта алмайды.
?азір Алматы т?р?ындары шамамен 1 миллион 700 мы?нан асып кетті. Жа?ында Елбасымызды? Жарлы?ымен ?аскеле?, Тал?ар ауданыны? біраз жері ?ала?а ?осылды. Демек, 2 миллионыншы т?р?ынды да ?арсы алатын кез алыс емес. Б?л айтулы дата?а Бауыржанды ?атыстырса? ж?н болар еді…
И?, Алматыны? миллионыншы т?р?ыны туралы ?аза?станды? басылымдарды? б?рі жарыса жазды. Тіпті М?скеуді? «Известия» мен «Правда» газеттері де ?ыс?аша ж?рекжарды а?парат берген. Кейін 1 жас?а тол?ан к?ні, мектепке бар?ан с?ті, 10 жас?а тол?ан к?ні де атаусыз ?алма?ан.
1990 жылы «?лан» газетіні? тілшісі, жазушы Алпысбай Шымырбаев бала Бауыржаннан арнайы с?хбат ал?ан. №39 орыс мектебіні? 2-сыныбында о?итын ол журналист сауалына «?арышкер боламын» депті. Осы бір ауыз с?зді? ?зі талай баланы ?анаттандыр?аны, ата-аналарды? к??ілін серпілткені аны?. «?ркен» — «Горизонт» газеттеріне анасы Г?лназия берген с?хбаттан да талай сырды а??ару?а болар еді.
— Тол?а? ?ысып, аурухана?а келгенімде д?рігерлер абыр-сабыр болып жатыпты. Кейін белгілі бол?анындай, ?алада?ы барлы? перзентхананы? бас д?рігері миллионыншы т?р?ынны? д?л осы мерзімде келетіні туралы алдын ала білген. Аман-есен босанып, ?ол-ая?ымды бауырыма ал?аныма т?ртінші к?н тол?анда миллионыншы баланы? мен жат?ан ауруханада д?ниеге келгені белгілі болып, д?рігерлер мен мейірбикелер ая? астынан ?бігерге т?сті. Ал жетінші к?ні палата?а аурухананы? бас д?рігері келіп, Денсаулы? са?тау министрлігінде танысымны? бар-жо?ы ж?не кімні? ?йелі немесе келіні екенімді с?рап кетіп ?алды. Сол с?ттен бастап ма?ан деген ы?ылас-пейіл к?рт ?згерді. Кешкісін жолдасым келіп н?рестеміз Алматыны? 1000000 т?р?ыны екенін, Алматы облысты? партия комитетіні? бірінші хатшысы Ке?ес Аухадиевті? ?зі ??тты?тап, ?ш б?лмелі п?тер берілетінін айтты. ?ала басшылары келіп ?уанышыма орта?тасып кетті.
Сол кезде шенеуніктерді? бірі екінші н?рестені туса?, т?рт б?лмелі ?й беремін деді, — б?л Г?лн?зияны? естелігінен.
Мидан кетпейтін миллионыншы сан. Миллионыншы т?р?ын. Ерекше естіледі. Біра? бізді? кейіпкерімізді? ?ні шы?пайды. Арайлы Алматыда миллионыншы т?р?ын болма?ан да секілді. Батыр атасынан бата ал?ан бала бейбіт к?нде, ел аман, ж?рт тынышта арамыздан жо?алып кетті. Себеп неде? ?адырсiзовтi ?адірлей алма?анымыз ?алай? ?лде ол ?з ?адірін жо?алтып алды ма?
?те ?кініштісі, Бауыржанны? ба?ытты ?міріне балта тиген секілді. 1986 жылы анасы Г?лназия мен ?кесі Д?улет ажырасып, ол анасыны? ?олында ?ал?ан. М?ны да біз Бауыржанны? 2000 жылы бір басылым?а берген с?хбатынан білдік. 19 жаста?ы бозбала кезінде ?онаев сыйла?ан п?терді? 1999 жылы сатылып кеткенін, ?ала іргесінде ша?ын ?йде т?рып жат?анын айтыпты. Сыр-с?хбатты? ?ыс?аша мазм?ны мынадай: «Ата-анам айырылысып кеткен со?, к?н к?рісіміз ?иындады. К?мек ?олын соз?ан жан болмады.
О?ымаймын, ж?мыс та істемеймін. Ж?мыс істегім де келмейді. Мектепте 1- сыныпта екі-?ш жыл отырдым. Сонан со? анам кешкі мектепке ауыстырды.
?азір отбасында ?анша адам бар? Т?ртеуміз. Анам, мен, ?арындасым ж?не ?гей ?кем. ?кеммен жиі араласып т?рамын. Ол жа?ын жерде т?рады. Отбасылы, балалы-ша?алы. ?кем мені? ?ш?ыш бол?анымды ?алады.
Мен б?рінен шаршадым. Осыдан алты жыл б?рын Бауыржан Момыш?лы атында?ы мектепті? ашылуына ша?ыр?ан. Ма?ан естелік ретінде оны? картинасын берді. Жо?алтып алдым…
Батыр Бауыржаннан бата ал?ан батылсыз Бауыржанды іздеуге талпын?ан ?рекеттеріміз с?тсіз ая?талды: Алматы ?алалы? мекенжай бюросыны? ?ызметкері Лариса Сидельникова Бауыржан Д?улет?лы ?адырсізовтi? еш жерде тіркеуде жо? екенін айтты. ?алалы? ішкі саясат б?ліміндегілерді? де 1981 жылы ту?ан миллионыншы ?лды іздеуге ??л?ылары жо? секілді. Тіпті Бауыржан ?адырсізов жайлы еш?ашан естімеген.
?аза?станда миллион хал?ы бар Алматы ?ана. Оны? ?зінде миллионыншы т?р?ынды ?ала т?р?ындары т?гілі ?кім-?аралар да білмейді. М???а бат?ан миллионыншы т?р?ынны? жан сырын ты?дар жан бар ма? Оны кім іздейді?
Бізді? б?лайша тол?ануымыз?а себеп бар. ?йткені жа?ын жылдары алматылы?тар 2 миллионыншы т?р?ынын ?арсы алады. Сол кезде миллионыншы азамат керек болмас па екен? ?лде 2 миллио-ныншы т?р?ынды ?арсы алу?а ?адырсiзовтi? ?ажеті жо? па?
Та?ы бір м?селе, 2 миллионыншы т?р?ын мен Алматыны? 2 мы?ыншы жылды? тарихын лайы?ты атап ?ткеніміз ж?н секілді. ?аржы-?аражатты?, м?дениет пен ?дебиетті?, ?ркениет пен ?нерді? орталы?ы бол?ан ша?арды? абыройын ас?а?тату баршамызды? міндетіміз.
Б?йыртса, шырайлы Шымкентті? де ж?рты 1 миллион?а жа?ындап ?алды. Сонды?тан да атаулы сандар?а, сол к?ні д?ниеге келер н?рестені? ел назарын аударар азамат болуына назар аударып, ?олдау к?рсеткеніміз ж?н секілді. ?йткені олар ел тарихында ерекше ?алатын адамдарды? бірі ?ана емес — бірегейі. Ендеше, ол азамат атына заты сай бол?аны д?рыс.
Дерек пен д?йек:
Бірінші тамызда еліміздегі халы? саны а?ымда?ы деректер бойынша 16815,6 мы? адамды ??рады, соны? ішінде ?алалы?тар — 9200,5 мы? (54,7%), ауылды?тар — 7615,1 мы? адам (45,3%).
2012 жылды? басымен салыстыр?анда ел бойынша халы? саны 140,2 мы? адам?а к?бейді.
?стіміздегі жылы ?а?тар-шілде айында республика хал?ыны? таби?и ?сімі 137,9 мы? адам?а жетті. Ал ?а?тар-шілдеде АХАТ органдарында 223,6 мы? н?ресте тіркелді, б?л былтыр?ы ?а?тар-шілдеге ?ара?анда 3,8% арты?.
Елімізде а?ымда?ы жыл?ы ?а?тар-шілде айларында ?лгендер саны 85,7 мы? адамды ??рады, былтыр?ы к?рсеткіштен т?мен.
А?ымда?ы жыл?ы ?а?тар-шілдеде АХАТ органдарында 87,7 (83,3) мы? неке тіркелді. Былтыр?ы жылды? с?йкес кезе?імен салыстыр?анда 5,3%-?а ?сті.
?а?тар-шілдеде былтыр?ы осы уа?ытпен салыстыр?анда ?аза?стан?а келгендер саны 2626 адам?а немесе 12,8%-?а азайды ж?не 17974 адамды ??рады, ?аза?станнан кеткендер саны да 678 адам?а немесе 4,1%-?а азайды.
Еліміздегі негізгі к?ші-?он алмасуы ТМД мемлекеттері арасында. Олардан келгендерді? ж?не сол елдерге кеткендерді? ?лесі, тиісінше, 15063 (83,8%) ж?не 14952 адам (94,9%) ??рады. ?а?тар-шілдеде ел ішінде ?оныс аударатын к?шіп-?онушылар саны 1192 адам?а немесе 0,6%-?а азайды. ??іраралы? ?оныс аудару бойынша халы? к?ші-?оныны? о? айырымы елімізді? 5 ??ірінде бай?алды, оны? ішінде м?лшері жа?ынан е? к?бі — Астана (11743 адам) ж?не Алматы.
Дерек пен д?йек:
?лемде е? бiрiншi болып миллионер атан?ан ?ала — Рим. Алайда V-VI ?асырларда Рим т?р?ындары т?рлi жа?дайлармен азайып кеттi. 1800 жылы миллионер ?ала болып Жапонияны? Эдо ?аласы атанды (?азіргі Токио). 1850 жылы жер ?стiнде миллионер ?ала екеу болса, 1985 жылы оларды? ?атары 273-ке жеткен.
Ресей хал?ы Америкадан екi есе аз бол?анымен, миллионер ?алалар саны жа?ынан алда т?р.
Б?гiнгi та?да миллионда?ан т?р?ыны бар ?алалар саны бойынша ?ытай алда келеді. Аспанасты елiнде б?гiнгi к?нi 99 миллионер ?ала бар. Одан кейiнгi ?ндiстанда — 37, Бразилияда — 14, Ресей мен Жапонияда — 12, Мексика мен Индонезияда — 10, А?Ш-та — 9, О?т?стiк Кореяда, П?кстанда — 8, Иран мен Т?ркияда — 6, О?т?стiк Африкада, Австралияда, Украинада — 5 миллионер ?ала бар.
Т?йін:
Жа?ында ?ана Санкт-Петербургте 5 миллионыншы т?р?ын тіркелді.
Людмила Шаркова т?ртінші баланы д?ниеге ?келді. Салма?ы 3 келі 400 грамм н?ресте жергілікті билікті? ?ам?орлы?ына алынып, 4 б?лмелі п?тер берілді.
Людмила есімін иемденген ?ызылша?а к?ннен-к?нге ?сіп келеді. Алайда ол туралы дауды? шеті де шы?ты. Себебі 5 миллионыншы т?р?ын ?алада 1988 жылы ?мірге келіп, тіпті о?ан берілген естелік медаль ?аланы? тарихи м?ражайында т?р?ан к?рінеді.
Б?л о?и?а туралы 5 миллионыншы б?рын?ы ленинградты? т?р?ын Павел Русаков Петербург университетіні? политология факультетінде о?ып ж?ргенде ?ала демографиясында елеулі ?згерістер бол?анын айтады. ?ала хал?ы азайып, бертінде ?ана туу к?рсеткіші ?айта арт?ан. Дегенмен миллионыншы т?р?ын ?ай-?айда?ы ?а??ыбастан тума?анын олар да ?ада?алапты. ??дай ?арас?анда отбасында?ы т?рт баланы? ?кесі таза орыс, бір к?сіпорынны? инженері болып шы?ты.
Д?л осындай ?станым кезінде Алматыны? басшыларыны? да жадында бол?ан. Алайда та?дауды? д?рыс болма?аны ?кінішті. Тек алда?ы уа?ытта ?ателеспейік, а?айын!
Г?лбаршын АЙТЖАНБАЙ
«aikyn.kz»
