С?р адамдар» ?нерге де баса-к?ктеп кіріп алды…

Ер?али ОРАЗЫМБЕТОВ, ?Р е?бек сі?ірген ?айраткері, режиссер:

Мені? бар арманым – пенделік кейбір жаман пи?ылдар

асыл ?нерге аралас­паса екен

– А?а, Сіз Шымкент облысты? ?аза? драма театрына к?ркемдік жетекші болып келгелі бері ?жым біршама жетістіктерге жетті. Осыдан бастаса? ??гімемізді.– Ж?мат Шанин атында?ы ?аза? драма театрыны? ??рыл?анына келер жылы сексен жыл толады. Театр ?шін б?л аз уа?ыт емес, осы ша?ыра?тан Асан?лі ?шімовтен бастап талай ?нер тарландары шы?ты. Б?л ?жым ?азіргі Алматыда?ы М.?уезов атында?ы академиялы? драма театрыны? бір п?шпа?ы деуге болады. Біз ба?ындырып жат?ан белес-шы? – ?ртістерді? ма?дай теріні? жемісі. Жуырда Дулат Исабековті? 70 жылды?ына арнал?ан «Исабеков ?лемі» атты театр фестивалінде «Енді ?айттік» ?ойылымы бойынша ?зім «?здік режис­сер» атансам, артистеріміз арнаулы номи­нациялар?а ие болды. Театр д?ст?р бойынша о баста ал?ан ба?ытымен келе жатыр.

– Заман бір ?алыпта т?рмайды, театр да к?рерменні? тал?амына сай ?згеріп отыруы тиіс деп жатады. Сіз б?л пікірге не дейсіз?

– Мені? ??ымымда театр ?згермеуі ке­рек. Ол ?зіні? іргетасында ?алуы тиіс. ?азіргі театрларды? ба?ыт-ба?дары арзан к?лкі-ойын?а ойысып кетті. Б??ан артис-тер дайындап жат?ан о?у орындарыны? да ?атысы бар. Шаршап-шалды?ып ж?рген халы??а да сондай шы?армаларды к?ріп-ты?дау ?ызы?ты шы?ар. Біра?, опера, балет сынды классикалы? туындылар?а деген ынта-ы?ылас пен к?з?арас ?згермеуі керек. ?азіргі заманны? драматургтері арнайы комедия жанрына арнап шы?арма жазбайды, себебі ізденіс жо?. К?пшілігі 20-30 жылдары жазылып ?ой?ан шы?армаларды іздейді. ?зіне керектісін сол заманнан табам деп ойлайды, драматургиялы? шы?армаларды білмейді. Содан барып, бізді? классикалы? шы?армаларды? ??ін айналдырып ?ою?а кірісіп кетті. Ресейде Розов, Резанов сынды драматургтер комедия жанрына арнайы пьеса жаз?ан. Сол себепті орыс хал?ында ?ткір сипатты шы?армалар к?п. Ал, бізде ол ?лі жо?. Сонды?тан, т?рлі жанрда?ы театрларды? араласып, репертуарды? ?ай­таланып кетуі жиі кездеседі.

– Десек те, бір шы?арманы ?рбір режиссер ?зіні? ?иялыны? жеткенінше ?з де?гейіне ?арай ?ою?а тырысады ?ой. Сол жа?ынан ал?анда репертуар ?айталануы д?рыс секілді, Сіз ?алай ойлайсыз?

–150-200-ге жуы? театры бар М?скеуде к?сіби, к?сіби емесі, о?у орталы?ы ретінде ??рыл?ан, жер асты театрлары ж?мыс іс­тейді. Алайда, бір театрды? ?ой?ан шы?ар­­масын екіншісі ?айталамайды, к?шір­мейді. ?р?айсысыны? ?зіні? репертуары бар. Шым­кент театрында ж?ріп жат?ан ?ойы­лымдар тиіп т?р?ан бас?а ?ала театрында ж?ріп жатады….

– ?аза?ты? классикалы? шы?армасы деп мойындал?ан «?ыз Жібек», «Е?лік Кебек», «Баян с?лу», «Айман-Шолпанды» бас?а режиссер ?оймау керек деген ?а?ида жо? ?ой, ?ойылым кезінде бастысы неге абай болу керек?

– «?ыз Жібекті» сахнала?анда сахна декорациясын ?згертуге болады. ?ыз Жібекке бір режиссер а? к?йлек кигізсе, бас?асы ?ызыл к?йлек кигізуі м?мкін. Ал, мен сары к?йлек кигіздім делік. Одан не ?згерді айты?ызшы, ол б?рібір халы? жа?сы к?ретін с?лу да а?ылды ?ыз Жібек болып ?ала береді. Алайда, мен ?ыз Жібекті «??ла?ына т?р?ызып ?ойсам» онда бас?а м?селе. Ол кезде не мені? есім ауыс?ан, не ?ыз Жібекті? дені сау емес. Бас?а жанрларды ?згертіп ?оя беруге болады, біра? классиканы? аты ?ашанда классика. ?ыз Жібек – ас?ан с?лулы?ты? символы. Оны ?згертуден біз не ?тамыз? Болат Атабаев алды да, «?ыз Жібекті» жартылай ?й?ыр, жартылай корей, жартылай ?аза? етіп сах­налады. Сонды?тан мен ?ыз Жібекті «??­ла?ына т?р?ызып ?ою?а» болмайды деп отыр­мын. ?ойылымда т?сініксіз шапан­дар, ?збекті? киімдері ж?р. «??ла?ына т?р­?ыз?ан» деп жат?ан себебім – режиссер «?ыз Жібекті» заманауи ?алып?а кел­тіргісі келді. Біра?, т?жірибе классика?а ?ол тигізуге болмайтынын к?рсетті. Корей фильмдерін ?араса?ыз, барлы?ы ?лтты? си­патта, олар заманауи ?алып?а т?сейік деп жанталаспайды, неге? ?лтты? асыл ??н­дылы?тарымызды са?таса?, «?ыз Жі­бек» одан зиян шеге ме, жо?. Джинсы шал­бар киіп немесе ?ыс?а шортик киіп алып се­кіріп, ж?гіріп ж?рген ?ыз Жібек Т?легенге немесе Бекежан?а керек пе? Екі апталдай жігітті? таласып, ?лердей ?ашы? болуына ?ыз Жібекті? киіміні?, ж?зіні? к?з талдырардай с?лу болуы себеп бол?ан шы?ар? Екі-?ш ?ыз Жібек керек емес ?аза??а. Сол себепті, мен ?рт?рлі етіп ?ою?а ?арсымын. ?згертуге болатын жанрлар болады, тек классика емес.

– ?азір ??мыры ?ыс?а спектакль­дер к?бейді. Б??ан не себеп?

– Себебі, 15 ??рман?азы, 20 Ш?мші, 30 Шекспир жо?, олар жал?ыз. Гейне ме, Гете ма екен, екеуіні? біріні? айтып кеткені бар, «Заман ?згеріп, ?лемді «с?р адамдар» бас?арады» деген. ?нер саласына байланысты айтар болса?, ХХ ?асыр?а дейін ?нші де, к?йші де, биші де бір-бірден ?ана бол?ан. Сол себепті тарихта алтын ?ріппен жазыл?ан шы?армалар ?алды. Сол туындыларды адамзат ?лі к?нге дейін о?ып, тамсанып келеді. ?азір, мемлекетті? ?р саласында сауса?ын к?р­­се­те­тіндер пайда бо­лды. Б?гінде бір ?нші емес, б?­рі ?нші, екіні? бірі биші, ба­лет­те де мы?дап ж?р олар. Болаша??а еште?е ?ал­дыра алмайтын талант­ты­лар­ды? д?уірі ж?ріп т?р. Олар адамды жалы?тырады, ?йткені, та­ра?андар секілді ?аптап кетті.

– М?ндай кезе? ?анша уа?ыт?а созылады, оны ?згерту ?шін ?андай о?и?а болуы керек деп олайсыз?

– Кезінде феодализмді ??рт?ан заман­­­­дар бол­^­­?ан. Бізде де сондай бір ?згеріс міндет­ті т?р­­­де болады. ?лемде еште?е жо?алып кет­пей­ді, барлы?ы ?айталанады. Философия­ны, экономикалы? ??рылымды алып ?араса? та, ?зінен-?зі есептеліп ?ой?ан жоспар­ларды ?згертетін, т?бегейлі ??ртатын ж?йе бар, ол – а?ша. А?ша еш­н?рсені аямайды, б?рін жояды. Б?ріміз ?ымбат к?лік ж?ргізіп ж?рсек те, бірде?е жетіспейді. Ол – тазалы?, азаматты? к?з­?арас, ашы?ты?. Бір кездері талайды та?дай ?а?тыр?ан апорт болса, одан кейін майда алма?а ??сас бірде?е ?сіп шы?ты. Апорт алманы ?айта ?алпына келтірумен ?уреміз. Сол секілді дарындыны инкубатордан шы?ар?андай етіп п?шкілеп жатырмыз. ?нерге ?мірін беріп ж?ргендер ескерусіз ?алуда. Олар: спортшылар, педагогтар, д?рігерлер. «С?р адамдарды» сен де, мен де ?стап ал?ан жо?пыз. Біра? олар ж?р ортамызда. Дипломы жо? адамдар театрды бас?ар?ысы келеді. Адам жас кезінде к?п н?рсені бай?амайды екен. Ал, ?артай?ан сайын барлы? н?рсені аны? к?ре білетін, тани білетін болады. Мар??м ?зірбайжан М?мбетов ?мір бойы «Бізде мы?ты драматург жо?, ау?ымы ке? пьеса жо?», – деп ?тті. Ол кісі неге олай дей береді екен деп ойлайтынмын. Менен де ?згеше режиссерлер болды. Біра? біз бір-бірімізге ??самады?. Мен ?уезовтен бастап, Шекспирге дейін теріп-теріп ?ойдым. Ш. Айтматовты? «Плаха» романыны? ж?йесі бойынша жазыл?ан «Жан­пида» трагедиясы, У. Шекспирді? «Дуалы т?нгі думан» ?иял-?ажайып комедиясын е? биік шы?да?ы ?ойылымдарым деп есептеймін. Осы шы?армалар ма?ан «Е? ?здік ?оюшы режиссер» сыйлы?ын алып берді.

– Сіз ?ткен мектеп – Ресейді? ?здік театр алыптарыны? ортасы. Замандастары?ыз мінезі?ізге ?арап Сізді кісікиік дейді екен. Осы?ан келісесіз бе?

– 1972 жылы Алматыда?ы ??рман?азы атында?ы ?нер институтыны? актерлік факультетіне т?сіп, 1979 жылы СССР М?­дениет министрлігі б?йры?ымен Ленинград мемлекеттік Академиялы? Ленсовет атында?ы театрында о?ып, «драма ре­­жиссері» маманды?ын алып шы?тым. Сол жылдары ?стазым, КСРО халы? артисі И. Владимировті? санамыз?а ??й?ан білімі мен т?жірибесіні? ар?асында Алматы театр­­ларында Г. Боровикті? «Буэнос-Айрес­тегі интервью», В. Шекспирді? «Гамлет», «Дуа­­лы т?нгі думан», А. Ша??а?овты? «Во­­­ло­­калам тас жолы», Б. Арбузовты? «?ауіп­­ті ойын», М.Митровигті? «Т?нгі то­нау», ?. М?сіреповті? «?озы К?рпеш Ба­ян с?лу», М. ?уезовты? «Е?лік-Кебек», О. Иосел­ланиді? «Арба? аман болсын» сын­ды к?р­кем­дік де?гейі жо?ары спектакл­­дер­­ді сах­­наладым. Ал, ?ы?ыр мінезім ма?ан дос­­­ты ?а­­лай к?бейт­се, солай д?шпанны? да са­нын асыр­­ды. Мен шынды?ты ?натамын, бет­ке айта­­мын, жасырып, бір сауса?ымды б?гіп ?ала­­тын ?деттен аула?пын. Сонды?тан шы?ар, жауырды жаба то?итындар б?л мінезімнен шошиды. Мені? бар арманым – пенделік кейбір жаман пи?ылдар асыл ?нерге аралас­паса екен.

– Шымкенттегі театр м?дениеті жайлы не айтасыз? ?ойылымдарды? аптаны? алты к?нінде алты т?рлі уа?ытта к?рсетілуі, спектакль ж?ріп жат?анда орнынан т?рып, емін-еркін к?рерменні? кіріп-шы?ып ж?ре беруі артистерді? ойын б?ліп, ж?мысына кедергі болмай ма?

– Б?л облысты? бол?анды?тан, ?кім­дікті? тікелей ба?ылауында. Театр сол аза­маттарды? н?с?ауы бойынша ж?мыс жасайды. ?ойылым к?рсетілу уа?ытыны? т?ра?ты болмауы расында ?исынсыз. Шымкент – халы? е? к?п ?оныстан?ан облыс. Б?кіл халы?ты м?дениеттілікке т?рбиелеуге бір ?ана театрды? шамасы кейде келе бермейді. Біра?, со?ан ?арамастан, ?лкен е?бекті? ар?асында театр тарихында б?рын-со?ды болма?ан жетістіктерге ?ол жет­­кізіп, гастрольдік сапардан тек ?здік бо­лып оралып жатуымыз ?ойылып жат?ан шы?арма де?гейіні? биіктігін к?рсетеді.

– С?хбаты?ыз?а рахмет!

??ндыз ЕРАЛЫ