Айту?а о?ай ?ой, біра?…

?аза?станды? телеарналардан «Біз», «Ала?», «Наша правда», «М?мкін емес» сия?ты бір?атар ток-шоулар к?­рерменге ?сынылады. Б?л ба?дар­ла­маларды? ?р?айсысыны? ?зіндік ма?­саты мен к?рермендер аудиториясы бар. Соларды? ішінде к?пшілікті? к??ілін баура?аны — «Айту?а о?ай» ба?дарламасы. Д?йсенбі мен бейсенбі аралы?ында ?лтты? арнадан к?рсе­ті­летін ба?дарламадан к?теріміз мол еді. ?йткені аталмыш ба?дарлама т?р­мыс­ты?-?леуметтік м?селелерді, ?зекті о?и­?аларды тал?ы?а салады. ?лбетте б?гінгі ?аза? ?о?амыны? тол?а?ты м?­се­лелерін тал?ылап, орта? шешім шы­?аратын ба?дарламалар бізге ауадай ?ажет. «Айту?а о?ай» эфирге шы?ады» деген жа?алы?ты естігенде, бірден ?уанды?. ?аза? к?рермені ресейлік «Бірінші арнаны?» «Пусть говорят» атты ток-шоуына телміріп, Андрей Ма­лаховты? аузына ??ілетінін рейтингтік к?рсеткіштер д?лелдеп отыр. Шыны керек, к?н сайын кешкілік уа?ытта ре­сейліктерді? м?селесін ты?дап, ?ын­жы­лып, ?иналушы едік. Айдалада?ы орысты? м?селесіне бас ауыртатындар да аз емес. Д?л осындай мезетте ба?­дар­лама?а б?секелес болар ?аза?­станды? ток-шоу ?аза? к?рерменін бейжай ?ал­дырмайтынына сендік. Біра?…
К?птен к?ткен ток-шоу ?лтты? ар­надан к?рерменге жол тартты. Ба?­дар­ламаны? ал?аш?ы саны жары??а шы?­?ан т?ста-а? к??іліміз су сепкендей басылды. Бай?аса?ыз, «?аза?стан» ?лт­ты? арнасынан ?р ж?ма сайын «Ала?» ток-шоуы к?рсетіледі. ?арап т?рса?, «Ала?ны?» да, «Айту?а о?ай» ба?дарламасыны? да к?рерменге айтары мен жеткізері бірдей. «Ала?» ба?дарламасында ?о?амды?-?леу­мет­тік т?йткілді м?селелер тал?ы?а са­лы­нады. «Айту?а о?ай» да т?рмысты?-?леуметтік м?селелерді? орта? ше­шімін табуды ма?сат т?т?ан. Жалпы, ток-шоуды? телек?пір, телепікірталас, ??гімелесу, пікір алмасу сия?ты бір­неше т?рі бар. Ал ?ос ба?дарлама пі­кір­талас, пікір алмасу т?ріне жат?ы­зы­лады. Олай болса, бір арна?а екі бірдей ток-шоу не ?шін ?ажет? М?ны бір де?із.Екіншіден, ба?дарлама эфирге жол тарт?ан с?ттен бастап «Айту?а о?ай» м?селені? м?нісін іздеп, шешуді? орнына, студия?а келген ?она?ты т?­пе­леп, к?ст?налауды ма?сат т?т?ан ба деген ой?а ?алды?. Себебі ?айсыбір адам проблемасын ал?а тартып сту­дия?а келеді, ал жинал?ан ?ауым сол м?­селені шешуді? орнына, оны? ?айдан, ?алай шы??анын ?азбалап, келген ?она?ты? дегбірін ?ашырады ?бден. М?селен, ба?дарламаны? бір санында жастар арасында?ы суицид м?селесі тал?ы?а т?скен еді. ?рімдей жас жігіт ?мірмен ?оштас?ысы ке­ле­тінін айтып, басына т?скен пробле­ма­сы­мен б?лісті. Студия?а келген ?она?­тар жас жігітті райынан ?айтаруды? орнына «сен не ?шін ?зі?ді ?лтірмек болды??», «м?ны? ?андай да бір себебі бар ма?», «?зі?ді немен ?лтірмек бол­ды??» деп с?ра?ты? астына алды. Пси­хо­логиялы? к?йзелісті бастан кешіріп отыр?ан жас бала м?ндай с?ра??а жауапты білсе, ?з-?зіне ?ол салу?а бел буар ма еді? Ба?дарлама?а ?атысып, ?згелерден к?мек с?рар ма еді?.. Та?ы бір мысал. Жуырда ?ана ба?дарламада алимент т?леу м?селесі тал?ыланды. Студия?а ?деттегідей м?селесін ар­?а­лап ?она? келді. Алимент ала алмай, ?уре-сарса??а т?скен келіншекті? ?а­сында то?ыз жасар ?рімдей ?ызы бар. Басына т?скен жайтпен б?ліскен келіншекті ?она?тар ??м сарапшылар орта?а алып, ал с?ра?ты жаудырсын. Тіпті кішкентай ?ызды? психология­сына б?л ?алай ?сер ететінін ешкім де ойламады. ?йтеуір ба?дарлама?а келді ме, ?она? атаулы с?йлеп ?алу керек. Тіпті кей ?она?тар не айт?анын, не ?шін айт?анын да т?сінбейтін сия?ты. Ба?дарлама ж?ргізушісі Бейсен ??­ранбек «Ток-шоу да той сия?ты, с?з бермегендер ренжіп кетеді» дегені бар. Расында, солай-ау шамасы. ?йтеуір студия?а келген ?ауым ми­кро­фон?а ентелеп, бірн?рсе айтып ?алуы керек. Кейде ба?дарламаны к?ріп отырып, «кейіпкерді? проблемасы да, жанай?айы да сарапшылар мен ?о­на?­тар ?шін ма?ызды емес пе?» деп та?ы ?ынжыласы?. Олай дейтінімiз, ресей­лік «Пусть говорят» ба?дарламасында белгілі бір м?селені? а?-?арасы айыры­лып, шешу жолдары ?арастырылады. Ал «Айту?а о?ай» ба?дарламасында с?лу с?зден ?демі тізбек ?руге тал­пы­нады ?она?тар. Сосын «осы ?аза??а ток-шоу керек пе?» деген сауал ?ыла? береді санада.
Жалпы, тарих?а ??ілсек, ток-шоу жанры сонау ХХ ?асырды? 60-жыл­дары пайда болды деген деректер бар. Бастап?ыда ток-шоу жанрында?ы ба?­дарламаларда ?леуметтік, саяси м?се­ле­лер тал?ыланса, кейін келе, журна­лис­тер ?о?амды еле? еткізер м?селе­лер­ге назар аудара бастапты. Осы­лай­ша ток-шоуларда ?ызу, тартысты ??м ха­лы? арасында дау тудыратын та­?ы­рыптар тал?ы?а т?скен. Зерттеу­шілер­ді? м?лімдеуінше, ток-шоу жанры с?хбат, пікірталас, ойын-сауы? сия?ты бірнеше жанрды байланыстырады екен. Біра? аталмыш жанрды? бар­лы?ы е? алдымен тележ?ргізушілер­ді? айналасында ?рбиді. «Айту?а о?ай» ток-шоуын ж?ргізу тізгіні белгілі жур­налист Бейсен ??ранбекке б?йырды. ?рине, Бейсен мырзаны? к?сібилі­гінде с?з жо?. Біра? ба?дарламаны ж?ргізу барысында ж?ргізуші ?ызба­ланып, шектен тыс эмоция?а ерік бе­ретін сия?ты. Кейде, тіпті кейіпкер­-
ді? жа?ымсыз ?рекетін к?ре ?алса, оны с?гіп, к?н?лау?а дейін барады. Ток-шоуды? танылуы тележ?ргі­зуші­ні? а?ылына, тап?ырлы?ына, ?алжы?­?ойлы?ына, ты?дау ?абілетіне тікелей байланысты. Ендеше, ток-шоу жанры­ны? ж?ргізушісі жан-жа?ты ??м тап­?ыр болуы керек. Бейсен мырзаны? бойынан м?ндай ?асиеттерді а??ара алмайсыз деу, а?атты? болар. Тек сол тап?ырлы? пен жан-жа?тылы?ты ашып к?рсету ?иын?а со?атын сия?ты. ?лбетте с?з дегенде алдына жан сал­майтын ?аза?тарды? арасында ток-шоу ж?ргізу о?ай емес. ?йтпесе а?а­мыз ток-шоуды той?а те?еп, ?ынжыл­мас па еді?! Та?ы бір айта кетерлігі, ба?дарлама со?ында та?ырып ашылып, жан-жа?ты сарапталуы тиіс. ?кінішке ?арай, кей т?ста та?ырыпты? м?нісін т?сінбей дал боламыз. ?йтеуір 40 ми­нут бойы айтыл?ан с?зді? арасынан іліп алар д?ние таппай ?иналамыз. Оны? ?стіне, ба?дарлама со?ында т?йін с?з, ?орытындыны ж?ргізушіні? аузынан естігіміз келеді. Біра? Бейсен ??ранбек бір а?ызды айтып келіп, «Б?л «Айту?а о?ай» ток-шоуы, аман- сау болы?ыздар» дегеннен ары?а аса алмайды…
?сілінде, ба?дарламаны? ?лсіз шы­?уы тележ?ргізушіге де, т?сіруші топ?а да байланысты емес. Б?лкім, ?аза?ы мен­талитет, ?аза?ы ?я?ды?ымыз себеп болар б??ан?!
«Айту?а о?ай» к?рерменмен ?а­уыш­?ан с?ттен бастап ?аламтор бетінде ба?дарлама?а ?атысты сан т?рлі пікір­лер жарияланды. Біреу ма?тады, біреу даттады. ?йтсе де, біз к?рермен пі­кіріні? бір парасын ?аз-?алпында ?сы­нуды ж?н к?рдік. Ба?дарламаны? бас­ты т?решісі к?рермен емес пе?! «Маss­get.kz» сайтынан Anarkа Must: «Кеш­кісін кейде ?аза?стан арнасында?ы «Айту?а о?ай» ток-шоуына к?зім т?сіп ?алады. Кейіпкерлерді ?йтеуір табады екен, алайда м?селені таза ?аза?­бай­ский варианттармен шеше бастайды. «Д?рыс, д?рыс емес, ?аза?тар б?йт­пе­ген, с?йтпеген» деген пікірлер айтыла бастайды. Проблема бол?анмен о?ан шынайы пікір айтатын адамдар аз. М?ндай ба?дарламаларда біреуге сын айтып, ?ателігін бетіне басып, айыптау­лардан б?рын, сол ?ателікті? ?айдан, не ?шін шы?атынын жіліктеп беретін сарапшылар отырса д?рыс болар еді». ?азиза ?за?: «Мен де соны бай?адым. ?аза?тар проблеманы шеше алмайды. ?ткенді еске алып, то?сан рет мыжи бастайды. «Проблеманы болдырмау?а болар еді деп, былай істеу керек еді, анау-мынау» деп данаг?й бола ?алады. Бол?ан іс болды. ?ткенге ?арама. Проб­ле­маны шешу керек екенін а??ар­майды-ау. Одан ?рі оны ушы?тырады». Дулат: «Ал мен ба?дарламаны м?лдем к?рмеймін. Ба?ыты д?рыс. ?она?тар мен кейіпкерлерді де ша?ырады. Біра? барлы?ы жиналып бір та?ырыпты ашып, жеткізе алмайды. Сосын еріксіз «Айту?а о?айды» ресейлік ?німдермен салыстырамыз да басымды?ты екінші­сіне береміз».
«Біткен іске сыншы к?п», ?рине. Д?л ?азір біреу «осы ?аза??а не ?сын­са? да к??ілінен шы?пайсы?» деп бізге кін? артып отыр?ан шы?ар. Біз «Айту?а о?ай» ба?дарламасын сынап-мінеп, а?ылды к?рінгіміз келмейді. Ба?дар­ла­маны? айналасында бір емес, ж?здеген адам к?ні-т?ні тер т?гіп, сапалы ?нім ?сыну?а барын салып ж?ргенін де жа?­сы т?сінеміз. Десек те, ?аймана ?а­за?ты? басына т?скен м?селені тал­?ы?а салатын бірден-бір ба?дарлама­ны? сапалы ??м м?нді бол?анын ?алай­мыз. «Айту?а о?ай» ток-шоуыны? рей­­тинг­тік к?рсеткіші жаман емес. Телеарна бойынша ба?дарламаны? санды? к?р­сеткіші жо?ары-а?. Б?гінгі та?да ба?дарламаны? та?дырын рей­тинг деген т?реші шешетіні бесенеден белгілі. Біра? сан ?уып, ?сіре эмоция?а беріліп, шиеленіс іздеуді? ?ажеті жо? сия?ты. Біздікі тек айту ?ана. Бізге сан емес, ?арашаны? ?абыр?асын ?айыс­тыр?ан м?селелерді? тиімді шешім тап­?аны, ба?дарламаны к?ріп, ?рбір ?аза? «бізде де сапалы ток-шоулар бар, ол — «Айту?а о?ай» деп ма?тан?аны керек…

Жанерке Ж?МАНАЗАР