Қазақстан. XXI. Адами капиталға назар аудару

Республика Президентінің ресми сайтының хабарлауынша, өткен аптада мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің студенттерімен және жас ғалымдарымен кездесу өткізді. Тоқаев әрбір баяндаманы тыңдап, жаңа ғылыми әзірлемелер мен технологиялық стартаптардың ел үшін маңызы зор екенін айтты.

Президент Алматыны білім мен ғылымның озық орталықтарының бірі деп атады. Тоқаевтың айтуынша, жас ұрпақ үшін ағалардың даңқты дәстүрін жалғастыру өте маңызды. Қазақтың көрнекті ғалымы Қаныш Сәтбаев оңтүстік астанада Ғылым академиясын құрды.

Бұл ғимараттың қабырғасында отандық ғалымдар тынымсыз еңбек етті. Ал олардың белсенділігі жастарға үлгі болуы керек. Президент атап өткендей, ең озық, бай және дамыған елдер техникалық мамандықтарға сүйенеді. Бұл заман талабы. Әлемде финтех, жасанды интеллект, IT және басқа да озық технологияларға негізделген қызметтер сұранысқа ие болды.

Капиталданған елдер өздерінің кремний алқаптарын жасайды. Америка өзіне әлемнің ең үздік инженерлерін тартады. Президентінің айтуынша, ғылым бүгінде ғаламдық үлкен индустрияға айналды. Ғалымдарға мемлекет қана емес, бизнес саласы да қолдау көрсетуде.

«Біз бұл жаһандық үрдістен шет қалмауымыз керек. Еліміз көп жылдар бойы негізінен мұнайға сүйенді, бірақ қазір заман басқа. Біз табиғи байлықтан гөрі адам капиталы маңыздырақ болатын дәуірге аяқ бастық», — деп атап көрсетті Қасым-Жомарт Кемелұлы.

Қазақстанда техникалық мамандар жетіспейді. Оларға сұраныс жоғары. Инженер мамандығы қайтадан сәнді, беделді және жоғары жалақыға айналды. 610 мың студенттің 112 мыңы техникалық мамандықтарда оқиды. Тоқаев алдағы уақытта еліміздің IT саласында 150 мыңға дейін жұмыс орны пайда болатынын айтты.

Елдің басты байлығының бірі – президент адам ресурсын, адам деп атады. Мемлекет адами капиталды дамыту үшін қажетті жағдай жасауы керек. ХХІ ғасырда азаматтардың өзін-өзі жүзеге асыруы басым рөл атқарады. Қасым-Жомарт Кемелұлы атап өткендей, соңғы жылдары Қазақстанда білім деңгейіне сай келмейтін бірқатар жоғары оқу орындары мен колледждер жабылды. Бұл бағыттағы жұмыстар жалғасын табады. Қоғамда дипломға емес, білімге табынуды дамыту өте маңызды іс.  

Еске салайық, бұған дейін Тоқаев жетекші шетелдік университеттермен академиялық ынтымақтастықты нығайтуды тапсырған болатын. Қазақ университеттерінің базасында бірнеше ірі ресейлік оқу орындарының филиалдары ашылды. Петропавл Қозыбаев университетінде Аризона университетінің бағдарламасы бойынша 175 студент білім алуда. Алдағы жылдары Қазақстанда Ұлыбритания, Германия, Канада, Нидерланды, Оңтүстік Корея және АҚШ университеттерінің филиалдары ашылады.

«Әлемдік білім кеңістігіне ықпалдасу университеттеріміздің бәсекеге қабілеттілігін нығайтады, қазақстандық жоғары білімнің тартымдылығын арттырады», — деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президент студенттерге жатақхана тапшылығын жоюды тапсырды. Тоқаевтың айтуынша, бизнесмендерді университеттер мен колледждермен ынтымақтастыққа ынталандыру қажет. Студенттерге арналған бизнесмендер – болашақ жұмыс берушілер.

Оқу орындары мен кәсіпорындар арасындағы ынтымақтастық барлық тарап үшін тиімді. Студенттер үшін бұл тегін тәжірибе алу, байланыстар мен дағдыларды алу мүмкіндігі. Бизнесмендер болашақ мамандарға жақынырақ қарай алады.

Ал елде жаңа жұмыс орындары пайда болып, экономикалық көрсеткіштер өседі. Елбасы кәсіпкерлерді ғалымдардың ғылыми-зерттеу жұмыстарына инвестиция салуға, ғылыми ортаны ақшамен қолдауға шақырды.

Айта кету керек, Қазақстанда ғылыми және студенттік қоғамдастыққа қолдау көрсететін бірқатар кәсіпорындар бар. Обухов тау-кен байыту комбинаты Шоқан Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетімен ынтымақтастығын орнатты. Университет студенттері ТКБК-нің гранттарымен және шәкіртақыларымен қамтамасыз етіледі. Жас мамандар оқуды бітіргеннен кейін тау-кен байыту комбинатына жұмысқа орналаса алады.

Еске салайық, «Тиолайн» компаниясы профессор-оқытушылар құрамы мен ғылыми-зерттеу жұмыстарын қолдауға миллиондаған теңге бөліп отыр. Обухов тау-кен байыту комбинаты есебінен студенттер шетелде білім ала алады.

Студенттермен тәжірибелік сабақтарды зауыт қызметкерлері жүргізеді. Зауыттың өзінде оқу барысында студенттердің өздері жаттығады. КМУ мен Обухов тау-кен байыту комбинаты арасындағы меморандумға 2019 жылы қол қойылған. Келісімшарт сомасы 320 млн теңгені құрады.

«Тиолайн» ЖШС арқасында университетте тау-кен және пайдалы қазбаларды өңдеу факультеттері пайда болды. Осы жылдың қыркүйек айында «Тиолайн» ЖШС Томск мемлекеттік университетімен бірлесіп ғылыми симпозиум ұйымдастырды. Іс-шараның басты тақырыбы геология, өндіру, сирек кездесетін, сирек жер, асыл металдарды бөлу және олардың негізінде асыл материалдар жасау мәселелері болды.

Симпозиум аясында пленарлық отырыстар, дөңгелек үстелдер, жастар ғылыми секциялары өтті. Қатысушылар сирек рудаларды, сирек жер элементтерін, асыл металдарды өңдеу мәселелерін талқылады. Сыйлықты Мәскеуден келген белгілі ғалым және өнертапқыш, «Лит» ЖШС бас директорының ғылым жөніндегі орынбасары Галиева Жанетта Николаевнаға Обухов тау-кен байыту комбинатының басшысы Виктор Долгалев табыс етті. Жанетта Николаевнаға Тәкежанов атындағы күміс медаль және 1 млн .теңгелік сертификаты берілді.

«Бұл тау-кен ғалымдары үшін қуатты әрі тиімді қолдау. Өткен жылы тау-кен ісі, құрылыс және экология кафедрасының құрметті профессоры Хасен Әбсалямов осындай құрметке ие болды. Біздің жас ғалымдардың ізет көрсететін адамы бар. Осындай ауқымды шараларға қатысу олардың ғылыми зерттеулерінде жаңа сапалы деңгейге шығуға мүмкіндік береді», – дейді Виктор Долгалев.

«Тиолайн» ЖШС атқарушы директорының айтуынша, бизнес үшін студенттерді де, ғалымдарды да қолдау маңызды. Қазақстандық ғалымдарына толыққанды ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге мемлекет тарапынан қолдау жеткіліксіз екен.

Басқа кәсіпорындар студенттерді қалай қолдайды?

Студенттер қауымдастығын басқа кәсіпорындар да қолдайтынын ескеріңіз. «Арселор Миттал Теміртау», «ҚазТрансОйл», «Маңғыстаумұнайгаз», Жәйрем тау-кен байыту комбинаты, «Пархоменко атындағы Қарағанды машина жасау зауыты», «Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігі», «Қазақстан Ғарыш Сапары» ҰК, «Kaspi bank», «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» т.б. сияқты компаниялар ЖОО-мен ынтымақтастық туралы меморандумдар жасасты.

Студенттер өндірістік тәжірибеден өтіп, оқуды бітіргеннен кейін жоғарыда аталған компаниялар мен кәсіпорындарда жұмыс таба алады. Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті қазақстандық компаниялармен 1000-нан астам ынтымақтастық туралы келісім жасасты. Олардың тізімі мыналарды қамтиды: «Самұрық-Қазына» АҚ, «Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы» АҚ, «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ, «Қазақстан Ғарыш Сапары» ҰК АҚ, «Электрондық қаржыландыру орталығы» АҚ, «Қазақстандық мұнай-газ және энергетикалық кешен ұйымдарының қауымдастығы» АҚ, «Қазатомөнеркәсіп» Ұлттық атом компаниясы» АҚ, «Ұлттық биотехнология орталығы» РМК, «Қазгеодезия» мемлекеттік кәсіпорны, «Қазгидромет» РМК.

Торайғыров университеті келесі кәсіпорындармен 270 ынтымақтастық туралы келісім жасасты: «Қазақстан алюминийі» АҚ, «ERG Service» АҚ, Ақсу ферроқорытпа зауыты, Қазақстан электролиз зауыты, Павлодар мұнай-химия зауыты, Екібастұз ГРЭС-1 және т.б. Бірінші курстан бастап студенттер кәсіпорындарда тәжірибеден өте алады. Практика мен тәжірибені жұмыс берушілер төлейді.

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаментінің директоры Адлет Тойбаев университеттер болашақ жұмыс берушілердің қажеттіліктеріне назар аудара бастағанын атап көрсетеді. Университеттерде мансап және кәсіби даму орталықтары пайда болуда. Бұл орталықтарда бос орындар жәрмеңкелері мен тұсаукесерлер жұмыс істейді. Түлектер жұмысқа орналасу және кәсіби тағылымдамадан өту мүмкіндіктері туралы ақпараттандырылады.