Абай ОМАРОВ (коллаж)
Естеріңізде болса, Халықаралық азаматтық авиация ұйымы (ИКАО) 2009 жылы Қазақстанның 59 әуе компаниясын «қара тізімге» енгізіп, Еуроодақ елдеріне ұшуға тыйым салған болатын. Осылай аты қандай болса, заты сондай «қара тізім» біздің елді Африка мен Азияның аса кедей саналатын елдерінің қатарына бір-ақ ылдилатып, абыройымызды айрандай төкті. Соған дейін бейқам отырған құзырлы министрлік болары болып, бояуы сіңгенде артынан алашапқын болды да қалды. Енді қазір отандық авиация саласы жұмысының сапасын жақсарту үшін барлық амалдар қарастырылуда. Алайда қамалы мықты «қара тізімнен» босанып шығу қиынның қиыны екен. Осындай мәлімдеме жасаған авиация саласының ақсақалдары мен мамандар жағдайдың тым мүшкіл екендігін ашықтан-ашық мойындап отыр.
Мына жаһандану заманында техника қарқынды дамып келеді дейміз, олай болса ұшақ қауіпсіздігінің қамтамасыз етілмеуінің сыры неде деген заңды ой туындайды. Ел қалаулыларының «Қазақстанда мемлекеттік тіркеуде тұрған 497 азаматтық жолаушы ұшағының 80 пайызының тозығы жетсе, олардың пайдалану мерзімі 20 жылдан асып кеткен» деп дабыл қаққандарын барша біледі. Бұл – бір себеп. «Ал негізгісі мынада: әуе қызметін дұрыс жолға қою үшін бірінші кезекте кәсіби жағынан мықты мамандар дайындау керек болса, Қазақстанда дәл осы жағы қатты ақсап тұр», – дейді мамандар бірауыздан.
В.Куропатенко, Қазақстанның әуе тасымалы қауымдастығының бастығы:
– Мынаны ескерген жөн: Қазақстан әуе тасымалының «қара тізімде» тұра беруі әсіресе шетелдік компанияларға өте тиімді болып тұр. Өйткені олар біздің отандық әуе компанияларының Қазақстан бағыты бойынша ұшақ сапарына үлкен қызығушылық танытуда. Бізге әлемдік тәжірибе бойынша жұмыс істеуге қабілетті жаңа авиация әкімшілігін құрмай, «қара тізімнен» шыға алмаймыз. Ол анық. Менің ақылыма қонбайтыны – әуеде ұшу тәжірибесінен өтпеген ұшқыштар дайындайтын академия жұмысына жоғары жақтың бейжай қарауы. Оны айтасыздар, еліміз Тәуелсіздік алған жылдары бірінші класты әуе кемелерінің командирлері арасында талабы күшті іріктеу жүргізетін мамандандырылған комиссияны таратып кетті. Тек жаттығу алаңдарында ұшып көріп, ұшқыш атанған академияның білімімен қандай маман дайындауға болады? 22 жылдың ішінде ұшқыштар құрамын сынақтан өткізетін бірде-бір тексеріс жүргізілмепті. Сол сияқты инженерлердің де білім-біліктілігін тексеріп жатқан ешкім жоқ.
В.Куропатенко авиация саласын Көлік және коммуникация министрлігінің құзырынан алып, Мемлекет басшысының бақылауына өткізуді ұсынады. Оның айтуынша, авиация – қауіптілігі ғарыш саласымен бірдей сала. Ал «оның жұмысын дұрыс алып жүруге Көлік және коммуникация министрлігінің құзыреті жетпейді» деп санайды Қазақстанның әуе тасымалы қауымдастығының бастығы.
Ал авиация саласының ардагері Д.Душимовтің айтқаны жанайқайдай естіледі:
– Қазақстандағы азаматтық авиация тоқырауға ұшыраған. Оның жұмысы еш бақыланбайды, жүйелі ұйымдастырылмайды. Бұл саланы ғылыми жетілдіру деген мүлде ұмыт қалған. Ондай болса, азаматтық авиацияның даму болашағы жоқ. Авиация – қауіптілігі аса жоғары жүйе. Істен шығудың сәл алдында тұр. Сол себепті оған мемлекеттік басқару қажет. Азаматтық авиация комитеті не бір басшыны, не бір әуежайды жауапқа тартып, тиісті шара қолдана алмайды. Қайта автокөлік саласы авиацияға қарағанда қатаң қадағалануда.
Сарапшылардың сөзіне сенсек, ҚР Азаматтық авиация академиясында білім алып жатқан болашақ ұшқыш мамандарды тәжірибеден өткізетін ұшақ мүлде жоқ көрінеді. Ал халықаралық білім стандартына сәйкес, студент білім алып жүрген кезінде кем дегенде 150 сағат әуеде сынақтан өтіп, қолына куәлік алуы тиіс. Айтпақшы, «тәжірибелі маман дайындап шығу үшін бір ұшқышқа 75 мың АҚШ доллары қажет екен» дейді Азаматтық авиация академиясының профессоры Т.Кузбаков. Бұл жағы да осы күнге ескерусіз келеді екен.
Ал авиация қызметкерлері кәсіподағы заңды тұлғалар бірлестігінің төрағасы Шмидт Сабиров болса Қазақстандағы әуе тасымалының жылдан-жылға құлдырап бара жатқандығын нақты деректермен дәлелдейді:
– Қазақстанда қазір 17 миллионға жуық халық тұрады. Ал осыдан 20-25 жыл бұрын отандық авиация 8,5 миллион жолаушы тасымалдаған болатын. Ал бүгінгі күні ұшақпен ұшатындардың саны бар-жоғы 4 миллион ғана. Бұл авиация қызметіне жүгінетіндердің күрт төмендегенін аңғартады. Бұрындары бір Алматы облысының өзінде жергілікті әуе жолының 28 әуе порты болған. Қазір Қазақстанда осы сынды 100-ге жуық аэродром істен шыққан. Демек, жергілікті авиация ұшқыштары үшін білім-біліктілігін жетілдіріп отыруға ешқандай жағдай жасалмай отыр деген сөз.
Мамандар сондай-ақ республика көлеміндегі әуежайлар күрделі жөндеуден өтпегендеріне 20 жылдан асып кеткендігі және жаңа әуе тасымалы нарығындағы техникалық базаның орнын контрабандалық жолмен келген тауарлар басып алғандығына алаңдайды. Жалпы, Қазақстан гуманитарлық-саяси конъюнктура орталығы өткізген «ҚР азаматтық авиация саласындағы мәселелер мен оның даму болашағы» атты жиында да осы өзекті мәселелер ашық айтылды.
P.S.
Көлік және коммуникация министрі Асқар Жұмағалиев былай деп сендірген болатын: «Әуежайларды дамыту жөнінен кешенді шаралар қабылданып, соның аясында 18 әуежайдың бәрі 2016 жылға қарай ИКАО талабына сәйкестендіріледі. Құрамына 27 елдің өкілдері енетін Еуропалық комиссияның ұшу қауіпсіздігі жөніндегі комитеті біздің осы талпынысымызға, яғни Қазақстанның авиация жүйесін реформалауға және оны халықаралық стандарттарға сәйкестендіруге бағытталған іс-шараларға оң бағасын берді. «Қазақстанның кейбір заңнамалық актілеріне көлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы әзірленіп, ол Парламентте қаралуда. Кейін ол заңнама ИКАО-ның ұсыныстары мен талаптары бойынша тағы да толықтырылмақ. Ең негізгі айта кететін жайт – қазақстандық компаниялар мен әуе көліктерін ИКАО стандарттарына сәйкес және осы ұйым өкілдерінің қатысуымен қайта сертификаттау 2013 жылы жүзеге асады деп күтіп отырмыз. Осы іс-шаралар негізінде ұшу қауіпсіздігі қамтамасыз етіліп, отандық авиацияны «қара тізімнен» шығаруға әбден болады деп ойлаймын». Ал нәтижесін уақыт көрсетеді.
Дерекнама
2013 жыл, 29 қаңтар:
Алматы облысында SCAT авиакомпаниясының жолаушылар ұшағы апатынан 21 адам қаза тапты.
2012 жыл, 25 желтоқсан:
Астанадан Шымкентке бет алған Ұлттық қауіпсіздік комитеті (ҰҚК) Шекара қызметінің Ан-72 ұшағы құлап, 27 адам қаза тапты.
2012 жыл, 29 қараша:
Алматы облысы Алакөл ауданы аумағынан Достық стансысына қарай көтерілген Ми-8 тікұшағы апаты салдарынан сегіз адам көз жұмды.
2012 жыл, 22 маусым:
Астана аэродромында оқу-жаттығу кезінде Қорғаныс министрлігінің Ми-17 тікұшағы апатқа ұшырады. Қаза болғандар саны – төртеу.
2010 жыл, 25 маусым:
Солтүстік Қазақстан облысында «Көкшетау» ұлттық табиғи паркінде ауылшаруашылық мақсатындағы Ан-2 ұшағы апатқа ұшырап, екі адамның өмірін қиды.
2010 жыл, 12 наурыз:
Шығыс Қазақстан облысы Үржар ауданы Мақаншы ауылы маңында Төтенше жағдайлар министрлігінің Ми-817 тікұшағы апаты салдарынан сегіз азаматымыздан айырылдық.
2009 жыл, 8 қыркүйек:
Оңтүстік Қазақстан облысында арнайы шараға ұшып бара жатқан ҰҚК Шекара қызметінің Ми-8 тікұшағы құлап, он адам мерт болды.
2008 жыл, 29 ақпан:
Қызылорда облысында Ми-8 тікұшағы құлап, апат салдарынан бес адам қайтыс болды. 13 адам әртүрлі дәрежеде жарақат алды.
2007 жыл, 26 желтоқсан:
Алматы әуежайында Jet Connection авиакомпаниясының Challenger-CL604 ұшағы әуеге көтеріле алмай, салдарынан бетон қоршауға соғылған кезінде бір адам қаза тапты.
2006 жыл, 12 тамыз:
Orlan 2000 авиакомпаниясының ауыл шаруашылығы мақсатында қолданылатын ұшағы апатқа ұшырап, бір адам қайтыс болды.
2004 жыл, 18 мамыр:
Ақтөбе облысы Бозой елді мекені маңында Araiavia авиакомпаниясының Ан-2 ұшағы апатқа ұшыраған еді. Салдарынан бір адам қайтыс болды.
1996 жыл, 12 қараша:
Үндістандағы Saudi Arabian Airlines авикомпаниясының Boeing 747 мен «Эйр Казахстан» компаниясының Ил-76 ұшақтары соқтығысып, 349 адам қаза тапты.
Автор: Ләззат БИЛАН
http://alashainasy.kz/main/43300/
