Сенатта ?ткен жалпы отырыста депутат ?. Ба?тияр?лы ?аза?стан Республикасыны? Премьер-Министрі С.Ахметовты? атына к?ші-?он м?селесі ж?нінде депутатты? сауал жолдады.
??рметті Серік Ны?мет?лы!
?аза?стан ?з т?уелсіздігін жарияла?ан ал?аш?ы к?ндері-а? Т???ыш Президентіміз, ?лт к?шбасшысы Н.?. Назарбаев та?дырды? жазуымен ?лемні? ?р т?кпірінде тарыдай шашырап ж?рген ?андастырымызды тарихи Отанына к?шіп келуге ша?ыр?ан болатын. Елбасы тарапынан б?л ?шін аса зор ?ам?орлы? та жасалды. Арнайы за? да ?абылданды. Со?ан с?йкес жыл сайын?ы этникалы? к?ші-?он квотасыны? саны 20 мы? отбасына дейін жетіп, 2009-2011 жылдар?а арнал?ан «Н?рлы К?ш» ба?дарламасы да ?абылданып, ж?зеге асырылды. Соны? н?тижесінде аз уа?ыт аралы?ында 1 миллион?а жуы? ?андасымыз Ата ?оныс?а оралып, елімізді? ?сіп ?ркендеуіне, м?дениетіміз бен ана тілімізді? дамуына зор ?лестерін ?оса білді.
Б?л салада?ы жиырма жылдан астам кезе?нен бергі ат?арыл?ан ж?мыстарды талдау барысы к?рсетіп отыр?анындай, оралмандар?а ?атысты ?лі де к?птеген м?селелерді бір ж?йеге т?сіру ?ажет сия?ты.
1. Ата ж?рт?а орал?ан а?айындарды ?оныстандыру айма?тарды? ?леуметтік — экономи?алы? с?раныстарыны? ескеруінсіз ж?зеге асырылып келе жат?ан сы?айлы. Мысалы, Т?ркменістаннан келген оралмандарды? 79 пайызы бір ?ана Ма??ыстау ??іріне ?оныстан?ан. Осылайша оралмандарды? онсыз да хал?ы ты?ыз ?оныстан?ан немесе таби?и климатты? жа?дайы ?олайлы болып келетін ??ірлерге, не болмаса ?леуметтік-экономикалы? даму де?гейі жо?ары айма?тар?а жаппай ?оныстандырылуы кей жа?дайда осы ??ірлерді? ?леуметтік шиеленісін ушы?тыратын жа?дай?а ?келіп те ж?р.
Осыны ескере отырып, алда?ы уа?ытта елге оралатын ?андастарымызды ??ірлерді? ?леуметтік-экономикалы? с?раныстарын зерттеп барып, о?тайлы ?оныстандыру м?селесін мемлекеттік т?р?ыдан шешуді? арнайы ба?дарламасын жасау ?ажет деп білеміз.
2. ?азіргі уа?ытта мемлекеттік кош-?он квотасы м?лдем берілмейтін болды деуге болады. «Н?рлы К?ш» ба?дарламасы да ая?сыз ?алып барады. «Ж?мыспен ?амту-2020» ба?дарламасына сай оралмандар?а ?олдау к?рсету м?селесі реттеледі дегенмен, б?л м?селе де ?лі белгісіз болып т?р.
К?ші-кон м?селелерін кешенді шешу ?шін онымен тікелей айналасатын мемлекеттік бас?ару органдарыны? іс-?имылы ?йлестірілмей келеді. К?ші-?онмен айналысатын у?кілетті органны? жиырма жыл ішінде т?рт рет ауысуы б?л ма?ызды м?селелер бойынша шешімдер ?абылдауда?ы саба?тасты? пен бірізділікті? болмауына алып келді. Н?тижесінде ?оныс аудару шараларына б?лінген ?ыруар ?аражат талан-тараж?а салынып, сыбайлас жем?орлы? к?ріністері де орын алды. Алда?ы уа?ытта м?ндайды болдырмас ?шін к?ші-?он?а ?атысы бар м?селелерді ?йлестіріп, шешіп отыратын на?тылы бір орталы? немесе ?о?амды? ке?ес ??ру ?ажет деп есептейміз. Тіпті алда?ы уа?ытта шет елден к?шіп келетін ?андастырымызды? ?аза?станды? ?азіргі ?о?ам?а тезірек сі?ісіп кетуін ?амтамасыз ету ?шін б?рын?ы «Н?рлы к?ш» ба?дарламасы ?айта ?аралып, жа??ыртыл?аны да ж?н болар еді деп санаймыз.
3. К?шіп келген оралмандарды ?леуметтік ?олдау ж?йесі онан ?рі жетілдіруді ?ажет етеді. Оларды т?р?ын ?ймен ?амтамассыз ету б?гінгі к?нні? талаптарына с?йкес келе де бермейді. Содан да болар оралмандарды? шамамен ал?анда жартысынан астамыны? басында баспаналары жо?. Сонды?тан бауырларымызды баспанамен ?амтамасыз ету ?шін оларды мемлекететтік т?р?ын ?й ба?дарламасына сай ?ол жетімді т?р?ын ?йлермен ?амтамасыз ету т?ртібін енгізу ?ажет.
4. ?ркениетті елдер репатрианттарды? ?з елдеріне ?оныс аударуын е? алдымен шет елдерде ?йымдастырады. Оларда Отанына к?шіп келгісі келетіндерді? барлы?ы алдын ала тізімделеді. Сосын барып,орналастыру м?селелерін толы?тай шешіп алып барып ?ана ша?ырады. Ал, бізде б?л м?селе ?лі к?нге дейін ?з шешімін таппай отыр.
«Халы?ты? к?ші-?оны» туралы За?да этникалы? к?шті ?ймдастыруды ?аза?станны? шет елдегі елшіліктері ж?зеге асырады деп атап к?рсетілгенімен, б?л ?шін ?лі к?нге дейін елшіліктерге не ?аржы, не арнайы штат б?лінген емес. Б?л жай да шет ел ?аза?тарыны? Ата ж?рт?а оралуыны? м?селесін барынша ?иындатып отыр. ?сіресе, ?аза?тар ты?ыз орналас?ан ?ытайды? ?рімші, Мон?олияны? Баян-?лгей, ?збекстанны? Ташкент, Н?кіс сия?ты ?алаларынан к?ші-?он мекемелеріні? ша?ын ?кілдіктерін ашуды уа?ыт талабыны? ?зі ал?а тарт?андай.
5. ?аза?стан?а ?оныс аударатын оралмандар ?шін алда?ы уа?ытта оларды? д?ние-м?лкіні? к?лемі мен нар?ына да ?армастан кедендік алым — салы?тардан босату керек. Сонымен бірге зейнет жасына жеткен оралмандар ?шін ?аза?стан Республикасымен зейнета?ы ж?нінде келісім-шарт?а отырма?ан мемлекеттен орал?ан зейнеткерлерді де е? т?менгі зейнета?ымен ?амтамассыз ету, оралмандар?а ?аза?стан Республикасыны? азаматы?ын алу ?шін талап етілетін т?ра?ты тіркеуді алып тастауды за?дастыр?ан д?рыс деп санаймыз.
6. ?лемні? ?ыры?тан астам елінде 5 миллионнан астам ?аза? т?рады. Шет елдегі ?аза? м?дени орталы?тарына ?аржылай ?олдау к?рсету де к??ілден шы?пайды. ?ркениетті елдер шет елдегі ?лтты? м?дени орталы?тарына бюджеттен арнайы ?аржы б?ліп, на?ты ?олдау жасап келеді. Мысалы, О?т?стік Корея Алматыда?ы АДК-? м?дениет сарайын сатып алып, Корей м?дени орталы?ына айналдырды. Германия ?аза?станда?ы неміс м?дени орталы?тарына на?ты ?аржылай к?мек к?рсетуде. Міне, осы?ан байланысты алда?ы уа?ытта шет елдердегі ?аза? м?дени орталы?тарына ?аржылай ?олдау жасал?анын д?рыс деп есептейміз. Б?лкім, ?немі ?азына ?аржысына ?ол сала бермес ?шін, Израиль мен Германияны? озы? т?жірибесіне с?йеніп, «?лтты? к?ші-кон ?орын» ??ру ар?ылы да біраз м?селені шешуге болатын шы?ар.
7. Бір миллионнан астам этни?алы? ?аза?ы бар ежелгі к?ршіміз Ресей мемлекетінде бір ?ана ?аза? мектебіні? болуы да ойлантатын жа?дай. Ресми деректер бойынша, со??ы он бес жылды? ішінде 45 миллион халы? ішкі ?ытайдан Шы?жа??а ?оныс аудар?ан екен. Осы ?лкедегі 400-ге жуы? таза ?аза? мектебінде 2008/2009 о?у жылынан бастап саба?тар жаппай ?ытай тілінде о?ытылуда. К?рші бауырлас ?збекстанда 500-ге жуы? ?аза? мектебіні? жартысы жабылды, ?ал?андары аралас мектептерге айналып кетті.М?ны? ?зі б?л елдердегі ?аза? этносы он бес — жиырма жылды? айналасында толы?ымен тілінен де, ділінен айырылады деген ?ауіпті бір ой?а жетелейді.
??рметті Серік Ны?мет?лы! Біз к?теріп отыр?ан осы м?селелерге ?кімет барынша жанашырлы?пен ?арар деген сенімдеміз. Сонды?тан да, бірінші кезекте шет елдегі білімді, к?сіби білікті ?андастарымызды ата ж?рт?а к?шіріп алуды? осы заман?ы ж?не б?гінгі к?нні? талаптарына сай жауап беретін жа?а ж?йесін тез арада жасау керек деп санаймыз.
??рметпен,
Сенат депутаттары:
?. Ба?тияр?лы
Ж. Ер?алиев
Б. Баймаханов
?. Айтаханов
«Abai.kz»
