?дебиет БЕЛГІБАЙ?ЛЫ
Келмеске кеткен ХХ ?асырды? 90-шы жылдары т?ралап ?ал?ан экономикамызды к?теруді? е? тиімді жолы шетелдік инвесторларды тарту болатын. Сол кезе?де ?аза?стан?а шын к??ілмен де, арам пи?ылмен де келгендер болды. Дегенмен, с?рыпталып бірнеше шетелдік компания ?з ж?мысын бастап та кетті.
Соларды? бірі де бірегейі – ?нді к?сіпкері Лакшми Миттал болатын. Кім білген сол уа?ытта оны? ойында не бар екенін, біра? «?арметкомбинатты» ая?ынан тік т?р?ызам деген ол, б?гінгі к?нде ?лемдік д?режедегі миллиардер болып отырса, ?арама?ында?ы «АрселорМиттал Теміртауда» екі к?ннін бірінде дау шы?уда…
Лакшми «?арметкомбинатты» ?анша?а сатып алды?
Лакшми Миттал «?арметкомбинатты» сатып аларда, оны? ?ндістанда?ы компаниясы ??лдырап бара жат?ан болатын. Осы кезді с?т-ті пайдалана білген ол – Теміртауда?ы ба?алы ?азбалар ?орын кепілге салып, а?ылшын банкінен несие алып, «?з бидайымды – ?зіме ?уырып беріп», ірі инвестор ретінде ішке кіре т?сті. Миттал сол кезе?де ?аза?станны? ??рыш ?ндіретін жал?ыз металлургиялы? комбинаты мен ?ара?андыны? 15 к?мір шахтасын 350 млн. доллар?а сатып ал?ан болса, тап сондай к?сіпорын Украинада?ы «Криворожсталь» ?шін 4,8 млрд. доллар, ?з елі ?ндістанны? Джхарханд штатында жа?а ?ндіріс орнын салу ма?сатында 9 млрд. доллар инвестиция ж?мса?ан.
Америкалы? «Интернешнл Стил групп» компаниясын да сатып ал?ан «Миттал Стил» 2005 жылы ?лемдегі е? ірі ??рыш ?ндірушіге айналып шы?а келді.
Міне, осы кезе?де «Миттал Стил» ?з ?арама?ына жа?а ?ндіріс оша?тарын сатып ала беруді ?ойып, иелігіндегі зауыт, комбинаттарда ж?мыс ?німділігін арттырып, ж?мыскерлеріне жа?дай жасау?а ?амдана бастайды деген с?здер айтыла бастады. Біра?, б?ны? б?рі бекер с?зге айналды. 2006 жылы ?лемде ?здерінен кейінгі екінші орын?а жай?ас?ан «Арселормен» бірікті. Сонымен ?атар, ?ндістанда жылды? ?німі 12 млн. тонна ??райтын та?ы да комбинат салу?а инвестиция салатынын жариялады.
Осыны? ар?асында 2006 жылы Лакш-ми Митталды? транс?лтты? компаниясы биржалы? ??ны 36,8 млрд. еуроны немесе 46,7 млрд. долларды ??райтын металлургиялы? империя?а айналып шы?а келді.
Елімізге «инвестор» болып кірген Лакшмиді? бізде «е?бектеніп» жат?анына 17 жылдан асты. Содан бері «Испат Интнрнешнл» болып баста?ан компания «LNM Холдингс»-пен бірігіп «Миттал Стил» ретінде ?айта ??рылса, кейін «Испат-?армет» «Миттал Стил Теміртау» атымен тіркелсе, «Арселормен» жымдасып «АрселорМиттал Теміртау» болып шы?а келді. Аттары ?анша ?згергенмен, б?гінде а?ылшын еліні? миллиардер ?ндісі Миттал ?аза?станды? ж?мыскерлерді? м??-м??тажына еш ала?дайтын емес, хал-ахуалы-на деген ?станымы да ?згерген емес. Осыдан барып Теміртауда бірнеше рет жала?ыны к?терту туралы ереуілдер ?тті.
Ереуілсіз шешілмейтін дау
2006 жылды? 20 ?ырк?йегінде, Ленин атында?ы шахтада?ы жарылыс салдарынан 41 кенші ?айтыс болып, 8 адам ауыр, 4-уі же?іл жара?ат ал?ан болатын. ?кіметте ??рыл?ан арнайы комиссия б?л апат техникалы? ?ауіпсіздікті са?тамау мен ж?мысты ?йымдастыруда?ы сал?ыртты?тан болды деп тапты. Облысты? прокуратура шахтаны? т?рт инженер-технигін ?амау?а алу?а санкция берген де болатын. Сонымен ?атар, ?Р ?ылмысты? кодексіні? 245-бабыны? 2-б?лімі «Тау-кен ж?мыстары кезінде ?ауіпсіздікті са?тамау», 152-бабы 2-б?лімі «Е?бек ?ор?ау ережесін са?тамау» негізінде ?ылмысты? іс те ?оз?алды.
Міне осы шахтада?ы ?ай?ылы о?и?адан кейін айма?та «МитталСтил Теміртау» А? ?арасты к?мір департаменті А?-ны? барлы? ?ндіріс оша?тарында кеншілерді? жаппай ереуілі басталды. Оларды? талаптары жала?ыны к?теру мен е?бекті ?ор?ау ж?ніндегі за?наманы орындау болатын.
Ереуіл «МитталСтил Теміртау» А? бар-лы? шахталарында орын алды, атап айт?анда «Ленин», «Костенко», «Кузембаев», «Тентек», «?аза?стан», «Шахтинск», «Саран», «Абай» кеншілері ж?мыстарын тастап жала?ыларын 40 пайыз?а к?терсін деген талап ?ойды. Ал, «МитталСтил Теміртау» басшылы?ы жала?ыны 20 пайыз?а ?ана к?тереміз деуден танба?ан. Солай болды да.
Ара?а бес жыл салып 2011 жылы та?ы да Теміртау жа?тан дауыл т?рды. Кеншілер жала?ымызды к?тері?дер деп комбинат басшылы?ына талап ?ойды. Дегендеріне жетпеген кеншілер 2012 жылды? мамыр айында Теміртау ?аласында «айлы?ты 30 пайыз ?сірі?дер» деп ?ш мы? адам ?атыс?ан бейбіт митинг те ?ткізді. 17 ж?не 18 мамырда ?ш жа?ты комиссияны? кездесуі де ?тті. Компания басшылы?ы биыл 21 мамырдан бастап ж?мысшылар айлы?ына инфляция де?гейіне сай 7,4 пайыз ?осуды ?сын?ан. Ж?мыс беруші одан кейін айлы? жоспар (265 мы? тоннадан арты?) орындалса, ?р айлы??а 2,6 пайыз ?осу?а да ?зір екенін айтып, айлы?ты ?сіру туралы келісс?зді 2012 жылы 1 ?ырк?йекте тал?ылау?а ша?ыр?ан да болатын. Алайда, к?сіпода? басшылары компанияны? б?л ?сынысына келіспей, ереуіл жал?аса берді. 25 мамыр к?ні екі са?ат?а созыл?ан митингіні? а?ырында резолюция ?абылданып, Президент ?кімшілігіне, Парламентке, ?кіметке, «Н?р Отан» партиясына, «АрселорМиттал Теміртау» компаниясы басшылы?ына, облыс пен ?ала басшыларына жіберетін хат та дайындалды.
Бірнеше ай?а созыл?ан дау 2012 жылды? 17 шілдесінде ?ана ая?талып ?ара?анды облысы ?кімдігі мен «АрселорМиттал Теміртау» А? бас?армасы ж?не «Жа?тау» металлургтер к?сіпода?тары арасында болат ж?не к?мір департаментіні? ?ызметкерлеріне жала?ыны к?теру ж?нінде шешімге ?ол ?ойылды.
Келісімге с?йкес, компания 2012 жылды? 1 ?а?тарынан бастап тарифтік м?лшер мен жала?ыны 10,4 пайыз?а (2011 жылды? 7,4 пайыз к?рсеткіш инфляция де?гейін ?оса ал?анда) к?терді. 2012 жылды? ?а?тар-шілде айлары ?шін жала?ы т?лемдері шілде айынан т?ленетін айлы?пен бірге берілетін болды. «АрселорМиттал Теміртау» А?-ны? к?сіпода? ?йымдары мен ?кімшілігі арасында 2011 жылды? ?азан айынан бері жал?асып келе жат?ан жала?ыны к?теру м?селесіне ?атысты е?бек дауы осылай ая?талды.
М?гедектер ж?рдема?ысы мардымсыз
«Миттал Стил Теміртау» акционерлік ?о?амы – ?лемдік болат ?ндіру алыбы «АрселорМиттал» к?сіпорындарыны? бастысы екені аны?. Ол ?з ?ызметінде е?бек ?ауіпсіздігі мен е?бекті ?ор?ау м?селелеріне айтарлы?тай к??іл б?ліп отыр ма? Я?ни, ?ызметкерлеріні? ?мірі мен денсаулы?тарына жіті м?н беріп, оларды? е?бек ?ор?ау ???ы?ын ж?не оны на?ты ж?зеге асыру кепілдігін, ж?мыс беруші салауатты ?ауіпсіз е?бек жа?дайын жасап отыр ма? Б?л жа?ынан к?м?ндіміз. ?йткені, «Sunday Times» газетіні? жазуынша, байы?ан ?стіне байып жат?ан «АрселорМиттал» тобыны? негізін ?алаушы ?ндістанды? к?сіпкер Лакшми Миттал ?лыбританияны? е? бай т?р?ынына айнал?ан. Сегіз жыл бойы тізім басында т?р?ан Лакшми Митталды? д?улеті 12 миллиард 700 миллион фунт стерлинг деп шамалан?ан. Металлургия саласыны? ірі к?сіпкері ж?не «Арсенал» футбол командасыны? ?лескері Алишер Усмановты? байлы?ы 12 миллиард 300 миллион фунт стерлинг т??ірегінде.
?шінші орында?ы «Челси» футбол командасыны? иесі, м?най магнаты Роман Абрамовичті? д?улеті – 9 миллиард 500 миллион фунт стерлинг. К?ріп отыр?андары?ыздай, Алишер мен Романнан байлы?ы мен д?улеті тасып т?р?ан Лакшмиді? к?йттегені ?з ?алтасыны? ?амы болса, ?аза?станда?ы к?сіпорындарын бас?арып отыр?ан адамдарына ж?мыс-керлеріні? ???ы?ын таптау т?к емес болып ?ал?ан. Жала?ы дауы ?лі ?з шешімін толы? таппай жат?аны бір м?селе болса, ?р жа?ынан та?ы бір дауды? басы ?ылтияды. Ол дауда ?ш жылдан бері жал?асып келеді.
Атап айтса?, ж?мыс беруші компанияны сот?а с?йреген б?рын?ы кеншілер, ?ндіріс ж?мысы кезінде жара?ат алып, м?гедек болып ?ал?ан ж?мысшылар бастамашыл топ ??рып, м?гедектікке байланысты т?ленетін ж?рдема?ыны? азды?ын ай?айлап айтып ж?р.
?ара?анды ?аласында?ы К?мір департаментіні? алдына жинал?ан кеншірегресшілдер ?азыбек би ауданды? ?кімдігі ?имаратында жиылыстарын да ?ткізді. Регресшіл кеншілер Азаматты? Кодексті? 943-бабына толы?тай ?згерістер енгізілуін ?алайды. Б?л бапта е?бек орнында бол?ан о?и?а салдарынан м?гедек болып ?ал?ан жандар?а т?ленетін т?лема?ы айлы? есептік к?рсеткішті? ?суіне байланысты т?ленетіні айтыл?ан. Ал, кенші-регресшілдерді? айтуынша, олар?а т?ленетін 44 мы? те?гелік ж?рдема?ыны? орнына 110 мы? те?ге т?ленуі керек. Айлы? есептік к?рсеткіш жылдан-жыл?а тек тиындап ?ана ?суде.
Осы себепті белсенді-регресшілдер депутаттар мен Е?бек ж?не халы?ты ?леуметтік ?ор?ау министрлігі ар?ылы аталмыш 943-бап-?а ?згеріс енгізілуін талап етті. Себебі, кеншілер ж?рдема?ы, ?тема?ы к?лемін инфляция де?гейіне ?арап есептеген д?рыс дейді. Аталмыш бапты? со??ы жа?ында регресшілдерге ?олайлы 283-бап?а сілтеме берілген. Онда кенші-регресшілдерге т?ленетін ?тема?ыны? к?лемі айлы? есептік к?рсеткіш м?лшерінде ?ана емес, еліміздегі жала?ыны? е? т?менгі шекті к?рсеткішіне байланысты ?сіріліп, не т?мендетіліп отыратыны ж?нінде айтыл?ан. Статистика м?ліметтеріне ж?гінсек, елімізде со??ы он жыл ішінде айлы? есептік к?рсеткіш екі есе ?ссе, е? аз жала?ы к?лемі бес есеге дейін артты. Міне, сонды?тан да, регресшілдер ?здеріне 44 000 те?ге емес, оны? орнына 2,5 еселенген ж?рдема?ы т?ленгенін ?алайды. Оларды? айтуынша, Азаматты? Кодексті? 943-бабын ж?мыс берушілер ?здеріне ?арай ы??айластырып ал?ан. Айталы?, аталмыш бапта ж?мыс орнында бол?ан о?и?а салдарынан м?гедектігі бойынша ж?мыс?а жарамсыз деп танылып, ?тема?ы алу?а тиісті жандар?а берілетін д?рі-д?рмек туралы айтылма?ан ж?не ?тема?ыдан ?сталынатын а?шаны? белгілі бір пайызы да ж?мыс берушіден емес, м?гедектер есебінен ?сталынатын?а ??сайды.
?аза?станда 14 мы? регресшілдер бар, оны? 3 мы?ы мемлекет «?ам?орлы?ында», ал ?ал?ан 11 мы?ы б?рын?ы ж?мыс берушілерді?, я?ни «АрселорМиттал» мен «?аза?мысты?» мойнында. Біра? бастамашыл топты? жетекшілері – Иван Штрек, Сергей Бажанов ж?не Владимир Грачев «АрселорМиттал Теміртау» акционерлік ?о?амын сот?а беріп, компаниядан м?гедектікке байланысты ж?рдема?ыны? толы?тай т?ленуін талап етуде. Компания за?герлері Теміртау ?алалы? сот отырысында беделді регресшілдерді? ?тініштеріне ?арсы мынадай у?ж айт?ан болатын: д?л ?азіргі уа?ытта дені сау деген кеншіні? ж?мыс жала?ысына сай м?нша ?аржыны олар компаниядан талап ете алмайды, себебі, ондай а?шаны еш?ашанда тап?ан емес ж?не ж?мыс істеген к?нні? ?зінде де денсаулы?тарына байланысты таба алмайды. Сот т?ра?асы ж?не прокурор болса регресшілдерді? ?тінішін негізсіз деп тапты. Регресшілдер же?іліп тынды. Осылайша кенші-регресшілдер енді Елбасыны? атына хат жолдаудан бас?а еште?е ?алмады деп м??аяды.
Аман ?ал?андарына кін?лі ме?
Айта берсе шы?а беретін былы?-шылы? дейміз бе, ?лде адам ?міріне сал?ырт ?арау дейміз бе, на?тылай т?ссек б?л комбинатта дау дегені? жетеді. Соны? та?ы бірі ?з шешімін таппай келеді. Осы жылды? 20 а?панында «?аза?стан» шахтасында апат болды. Жер астында ж?рген бір ауысымны? ?ш жігіті, Сергей Величкин, Павел Оленцев, Дамыс Бадел жо?ары?а шы?ып ?лгерді. Ал Сергей Сухин жер бетіне шы?пады. Комиссия ««Метанны? ерекшелеуi бар жынысты? ?ирауы» деп ба?а берген апаттан аман ?ал?ан кеншілерді ?лі к?нге дейін зардап шеккендер деп есептемей отыр?ан комбинат басшылы?ына не айтасы??
Апат салдарынан уланып, аурухана?а т?скен Сергей Величкин мен Павел Оленцев-ті? отбасында?ылар асыраушыларыны? ?тема¬?ысын с?рап, комбинатты? ?лі к?нге дейін есігін ?а??ылап ж?р.
Ал, «АрселорМиттал» болса «кеншілерге ?тема?ы т?лемейміз» деп ат-тондарын ала ?ашуда. Кеншілер аурухана?а сол к?ні кешке барып ?арал?ан. Облысты? орталы? аурухана олар?а «газбен уланды» деген диагноз жазып берген. Ал, комбинатта?ылар болса «екі кеншіде де к?лік бар олар соны? газынан улан?ан, біз кін?лі емеспіз» дегендерінен танбауда.
Осыдан кейін кеншілер тарабы сот?а да ж?гінген. Сот комбинат басшылы?ына ?тема?ы т?леуге шешім де шы?ар?ан. Ешкімні? с?зін басынан асырмайтын «митталды?тар» сот шешіміне пыс?ырып та ?арамай отыр! Б?гінгі к?нге дейін денсаулы?тары айы?па?ан кеншілерді? бірі Сергей: «Мыналарды? ?ылы?ына еш т?сінер емеспін, соттан да ?оры?пай-ды, бізді адам ретінде де санамайды, біз олар?а ??л сия?тымыз. Ал, бізді? бала-ша?амыз бар, оларды ?алай асыраймын, к??ілім ?алды. Не істерімді білмеймін, сол апатта ?ліп ?ал?аным да д?рыс болар ма еді», – деп м??ын ша?уда.
P.S. Аты ?лемге таныл?ан комбинатта?ы болып жат?ан дау еш бітер емес, жа?ында ?ыс?арту болып, комбинат басшылы?ы ?аза? тіліндегі аудармашыларды ж?мыстан шы?арып жіберген. Мемлекеттік тілге ??рмет дегенні? жо?ты?ы оларды? ?аза? тіліндегі БА?-тармен ж?мыс істемеуінен де ай?ын к?рініп т?р. Компания туралы керекті ма?л?мат алу ?шін «АрселорМиттал Теміртау»-ды? ?аламторда?ы жеке сайтына кіре ?алса?ыз, ?аза?ша с?з таба алмайсыз. Олар іс ?а?аздарын тек орыс-а?ылшын тілдерінде ?ана ж?ргізуде. Б?л дегені? – ?стемдікті? шыр?ау шегі болса керек.
