Қазақстан және түркі интеграциясы: жақында Түркияда өткен ТМҰ елдерінің кездесуінің нәтижелері

Бейсенбі, 16 наурызда Анкарада Түркі мемлекеттері ұйымының (ТМҰ) кезектен тыс саммиті өтті, оған Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев та өзінің одақтастық ынтымағын білдіру және Түркияның қамқорлығымен одан әрі интеграциялану ниетін растау үшін барды. Бұрынғы Орталық Азия елдері мен Әзірбайжанның басшылары Анадолыдағы жойқын жер сілкінісінен кейін төтенше қауіпсіздік тақырыбын талқылау үшін Түркия астанасына келді.

Режеп Ердоған үшін бұл кездесу ең алдымен оның қамқорлығындағы «түркі әлемінің» бірлігін көрсету үшін үгіт-насихат мақсатында қажет болды. Өйткені, UTC құруды түрік президентінің шеңбері оның Осман империясының ұлылығын жаңғырту жолындағы қадамға айналған ең үлкен геосаяси табысы ретінде ұсынады. Барлық басшылардың түрік халқымен дәстүрлі ауызбіршілік сөздерімен қатар, алдағы 14 мамырда өтетін сайлауда да сәттілік тілеулері кездейсоқ емес.

Сондықтан, бұл негізінен барлық салдарлары бар сайлау алдындағы саммит және Түркияның «барлық түріктердің қорғаушысы» ретіндегі амбицияларын жариялау болды. Осыған байланысты қорытынды декларацияда Әзірбайжанның Тегерандағы елшілігіндегі лаңкестік әрекетті айыптайтын тармақ бар, ол Анкара мен ТМҰ-нің басқа мүшелері Бакуді Иранмен текетіресінде толықтай қолдайтынын көрсетті. Оған қоса, Түркіменстанның жаңа мүшесі ТМҰ-на қосылуы әбден мүмкін.

Осылайша, Түркияның Anadolu агенттігінің хабарлауынша, «Түркіменстан Халық Маслахатының төрағасы Гурбангулы Бердімұхамедов Түркіменстанның жақын арада Түркі мемлекеттері ұйымының толыққанды мүшесі болады деген үмітін білдіріп, Мары қаласын Қазақстанның мәдени астанасы деп жариялауды ұсынды. 2024 жылы түркі әлемі».

Келесі ТМҰ саммиті Қазақстанның Түркістан қаласында өтуі тиіс, бұл осы ұйымның жалпы құрылымындағы Қазақстанның ерекше рөлін көрсетеді. Ал бұл жолы Тоқаев түркі мемлекеттері ұйымы елдерінде әрекет ететін құтқару қызметтерінің күштері мен техникалық құралдарының ортақ тізімін әзірлеу туралы бастама көтерді. Ал құрылымның өзі Алматыдағы Төтенше жағдайлар және апаттар қаупін азайту орталығының базасында құрылады.

Бірақ мұның бәрі, әрине, бүркемелеу, өйткені ТМҰ-нің негізгі міндеттерінің бірі өзгеріссіз қалады – бұл Ресейді айналып өтіп, Каспий теңізі арқылы және Орталық Азиядан ресурстарды тасымалдауға арналған барлық энергетикалық және логистикалық бағыттарды қайта бағыттау. Әзірбайжан Түркияға, одан әрі Еуропаға. Осы мақсатта саммитте Түркі инвестициялық қорын құру туралы келісімге қол қойылды.

Ал қазірдің өзінде мамыр айында Астанада Орталық Азия – ЕО II экономикалық форумында Еуропалық қайта құру және даму банкінің Транскаспий халықаралық көлік бағытының техникалық негізділігі мен бағалауы бойынша зерттеуінің нәтижелерінің тұсаукесері өтеді. Бұл ТМҰ аясында түркі интеграциясының дамуының жеделдетілген қарқынмен жүріп жатқанын тағы да көрсетеді.

Керімсал Жұбатқанов