-?ткен жылы Ресейді? Сырт?ы істер министрі Сергей Лавров Мо??олияны? 2014 жылы Ресейге ?осылатынын айтып, ол келісім Дмитрий Медведев билігі т?сында ?абылдан?анын м?лімдеп еді. Орманды елде осынау м?лімдеме ?лкен пікірталас тудыр?ан-ды сонда. Сіз ?алай ойлайсыз, расымен де Мо??олия Ресейді? боданы болма? па?
– Мо??ол ж?ртшылы?ы, оларды? саяси элитасы д?л сондай келісімге келетіндей а?ыма? ел емес. Со??ы кездері Ресей на?ты саяси м?ддені? орнына ?иял?а бергісіз н?рселерге бой алдырып отыр?андай. Ж?не осындай д?ниелер ар?ылы б?рын?ы Ке?ес Ода?ына кірген ?ріптестеріне ы?пал ету ма?сатында айт?ан секілді. ?рине екі алпауыт елді? ортасында т?р?ан Мо??олияны? шет жа??а шы?у жа?дайы ?аза?станмен салыстыр?анда ?те ?иын. М?мкіндіктері артып т?рса да, Ресейді? ірі компаниялары Мо??олияны? ішкі нары?ына, жер асты байлы?тарына ие болу жа?ынан ?тылып жатыр. Мені?ше, ?азіргі жа?дайда Мо??олия?а Ресей мен ?ытай ?ана емес, Жапония, Канада, А?Ш компанияларын елге тарту ар?ылы т?уелсіздігін ?амтамасыз ету, Ресейді? ы?палынан шы?у ма?сатында?ы тіршіліктерін жал?астыра бергені д?рыс. Ал Ресейге туыс болып келетін Украинаны? ?зі ат тонын ала ?аш?ан кезде, орыс?а он ?айнаса сорпасы ?осылмайтын мо??олды? ?осыла ?оюы екіталай.
– Мо??олияны? ?лы мемлекеттік жо?ар?ы Хуралыны? т?ра?асы «б?л д?рыс шешім» деген сы?айда ??гімені? шет жа?асын шы?арып отыр емес пе?
– ?рбір елді? ішінде ?з а?ыма?тары мен ?иялилары да болады. Мысалы, бізді? депутаттарды? арасында Еуразиялы? ода? туралы неше т?рлі ?ияли пікір айтып ж?рген азаматтар жеткілікті. М?ндай пікірлер айтыла беретін шы?ар. Біра? Мо??олияда?ы демократияны? дамуы м?ндай жа?дай?а апара ?оймайды. ?рі ішкі саясатын шешетін президенті мен ?кіметі бар.
– Десе де, «жел т?рмаса, ш?пті? басы ?имылдамайды» емес пе?! Ресейді? Сырт?ы істер министрі 2012 жылы Д.Медведев президент болып т?р?ан т?ста, мо??ол басшысы екеуіні? арасында осындай келісім жасал?анын неге с?йеніп айтты сонда?
– Ол орыстарды? ме?зеп отыр?анындай келісім емес. ?лкен ?иянатты? бірі мынада: Еуразиялы? ?ауымдасты? дегенде Ресей б?рын?ы Ке?ес ода?ы империясын ?айта ?алпына келтіруді ма?сат етсе, ?аза?стан одан экономикалы? м?мкіндіктерге ?ол жеткізуді жол?а ?ойып отыр. Ресей ?здеріне не керек екендігін т?сінбей, ?ріптестерімен шынайы пікір алмасу ж?ргізіп жат?ан жо?. Интеграция болмас б?рын, кез келген е? алдымен «интеграция дегеніміз не?» деген с?ра??а жауап беруі керек. Біздер «алдымен интеграцияны алып алайы?, сосын жауап іздейміз» деген сия?ты тіршілік кешіп жатырмыз. Б?л да сол секілді жа?дай. ?алай бол?анда да, ?ытаймен ?арым-?атынас жасап отыр?ан Мо??олия екі жа?пен де ойнау?а м?жб?р. Б?л оларды? м??гілік ойындары.
– Со?да ?ытай Мо??олия?а тісін «батырып» отыр ма?
– Б?л орайда ?ытайда мо??олдарды? к?птігін ескеруге тиіспіз. ?ытай ?здеріндегі мо??олдарды? санын ескере отырып, Мо??олиямен ?арым-?атынас жасауда. ??йт?р?ы саясат ж?ргізсе, ол ішкі ?ытайда?ы жа?дайды б?зуы м?мкін. Себебі, со??ы кездері ?ытайда бол?ан б?ліктерді? к?бін жергілікті мо??олдар баста?ан. ?ытай оларды жаулап алады деген пікір жо?, тек ?ана жер асты байлы?тарына ?ол жеткізу, экономикалы? т?р?ыдан т?уелді ?ылу саясатын ж?ргізіп жатыр. ?азіргі нобайын есептесек, Мо??олияны? ?ытаймен ?арым-?атынасы Ресеймен салыстыр?анда ?лде?айда жо?ары к?рсеткішке ие.
– Мысалы ?шін, Кедендік ода?ты? со?ы т?бінде ода?тасу жа?дайына апарып со?уы ?аншалы?ты ы?тимал?
– Ресей Тыны? м?хиты елдерімен ?арым-?атынас ж?ргізіп отыр ж?не осы т?р?ыда Мо??олиямен де белгілі бір т?р?ыда ынтыма?тасты? орнатуды ма?сат етіп ал?а ?ой?ан болуы ?бден м?мкін. Мысалы, Мо??олиямен кезінде ?те ты?ыз ?арым-?атынаста бол?ан. Ке?ес ода?ы ?з д?уірінде Мо??олияны Болгариямен ?атар он алтыншы республикамыз деп атап ж?рді. ?азір д?л сондай саясат ж?ргізуге келгенде Ресейді? ?ау?ары да, м?мкіндігі де жо?. Себебі, орыстар Сібірден айырылып ?алайын деп отыр?ан жайы бар. Б?кіл Ресей хал?ыны? бес пайызы ?ана Орал тауларыны? ар?ы жа?ынан Тыны? м?хит?а дейінгі аралы?та ?мір с?ріп жатыр. ?ытайды? к?сіпкерлері Сібірге баса-к?ктеп кіріп, орыстар?а инвесторлы? т?р?ыдан б?секелестік тудыруда. На?ты деректерді алса?, Мо??олия?а 1990 – 2011 жылдарда?ы салын?ан инвестициялар к?лемімен есептегенде Ресей ал?аш?ы жетілікке де кірмейді екен. Е? бірінші орында Канада мемлекеті т?р. Гонконг, Жапония секілді бас?а елдер б?л орайда ?лде?айда белсенді. М?мкін Ресей де осындай м?селелерге аралас?ысы келіп жат?ан шы?ар. Б?гінгі к?ні металдар жа?ынан керемет инвестициялы? м?мкіндіктер ашылып жатыр. Бір ?ана м?селе ол – алтын мен мырышты шы?ару. Мо??олияны? жа?сы темір жолдары болса ?лемге Ресейден г?рі ?ытай ар?ылы шы??аны тиімді. Кезінде КСРО мен ?ытай арасы ?ыр?и?аба? бол?анда мо??ол мен ?ытай арасында темір жол саласы дамымай ?алды. Міне, ?азір осы м?селені ?ытайлы?тар ?ол?а алып жатыр. Мо??олдарды? ?ытайда?ы туыстарына еркін т?рде визасыз барып, келуіне м?мкіндіктері бар. Осыны? барлы?ын ?аперге алса?, Мо??олия ?кіметі ?шін транзит м?селесінде Ресейде г?рі ?ытай тиімді мемлекет. Ресей б?л т?р?ыда ж?мыстарын жасай береді. ?аза?станны? компаниялары Мо??олиямен ?арым-?атынас ма?сатында ж?мыс істеуі керек. О?ан бізді? м?мкіндігіміз бар. Мо??олия хал?ыны? біразы ?аза?тар екенін де ?мытпа?анымыз ж?н. ?аза?стан ?кіметі м?дделестік жа?ынан ?ытай мен Ресей арасында м?мкіндігін дамыту ?шін Мо??олияны? жер асты байлы?тары ?шін таласуы керек. Мыс ?оры бойынша Мо??олия ?лемде 4- орында. Алтын ойынша 30-орында. К?мір ?оры бойынша да ал?аш?ы орында келеді. Я?ни, б?рын игерілмеген д?ниелер енді ?ана ашылып жатыр. Канада, Ресей, Корея, Гонконг компанияларымен бірге тендерлерге ?атысып, м?мкіндіктерімізді арттыра беруіміз керек. Б?л бір жа?ынан ?аза? азаматтарын ?олдау т?р?ысынан, екіншіден, ?аза?стан секілді ?ріптес тарту Мо??олияны? ?олын ?зартады. Ол тек ?ытай мен Ресейге ?ана емес, бас?а елдерді? инвестициясы ар?ылы сауда балансын т?зейді. Бір мемлекетті? осы?ан дейін ?ткен жолын, тарихын, арман-м?ратын ысырып ?ойып, бас?а мемлекетті? ??рамына кіру ол – ?иянатты? е? ?лкені.
– Ресейді? Сырт?ы істер министрі Сергей Лавров ода?тасу іске ас?аннан кейін мо??ол мектептерінде орыс тілін міндетті п?ндерді? ?атарына ?осу туралы айтып отыр…
– Мен білетін мо??ол элитасы к?п жа?дайда а?ылшын тілін ме?герумен ?оса, бас?а жа?ынан да ?лемдік нары??а мойын б?рып жатыр. Бірінші кезекте «мо??ол?а орыс тіліні? ?ажеттілігі ?андай?» деген м?селе туындайды. Б?л орысты? ?з ?алауы. Мо??ол жазуыны? кириллица екендігін ескерген болуы тиіс. Немесе б?рын?ыдай ?алпына келтіреміз деген талпыну болуы м?мкін. Біра? м?ндай шешім ?абылдау ?шін жалпы келісімшарт, содан кейін мо??ол ?кіметіні? шешімі керек. Оны? б?рі ?абылданбай, ?о?амды? тал?ылаудан ?тпей жатып, «болды» немесе «болады» деп айта ?ою?иындау. Егер шынымен солай болса, мо??ол ?кіметіне к?м?н келтіруіміз керек сия?ты. Мо??олияда?ы демократия ?лде?айда дамы?ан. ?іметі б?л туралы не дейді екен? Оларды? да оппозициясы бар.
– Ода?тасу туралы келісім А?Ш-ты? ?арсылы?ын тудыратын белгілі. М?ны? со?ы неге апарады?
– Жа?ында А?Ш-ты? Мемлекеттік хатшысы Хиллари Клинтон, бас?а да саясаткерлері ТМД аума?ында?ы орын алып жат?ан Ке?ес ода?ын ?айтару, империяны ?алпына келтіру сия?ты д?ниелерге ?арсылы? танытты. Сонды?тан А?Ш пен ?ытай б??ан еш м?мкіндік бермейді. Б?гінгі мо??ол элитасы, жастары орыс тілінен г?рі а?ылшын тілін о?ытуды ал?а ?ой?ан. Шет елде ?зім ?атысып к?рген жиындарда бай?а?аным мо??олды? азаматтары а?ылшын тіліне жа?ын. «Ода?тасуды?» со?ы ?алай боларын к?тейік. Біра? одан ?лкен прогресс к?ріп т?р?ан жо?пын. Б?гінгі Ресейді? саясаты на?ты м?ддеден г?рі сол бая?ы империяны а?сау, сол т?р?ыда келсін-келмесін айтып ?алу, ?з хал?ына ?міт сыйлау секілді ?зін-?зі алдау болып к?рінеді.
??гімелескен – Жанкелді ?аржан
http://www.halyksozi.kz/news/view/id/2158
