АДАМЗАТ ПОПУЛЯЦАСЫНДАҒЫ
ГЕНЕТИКАЛЫҚ ЖҮК ,МЕДИЦИНАЛЫҚ
ӘЛЕУМЕТТІК МӘНІ.
Адамзат популяцасы деп ұзақ уақыт бір аумақты мекендейтін және еркін некелесетін адамдар жиынтығын айтады. Ол эколгиялық (демрграфиялық) және генетикалық тұрғыда сипатталады.
Популяцияның экологиялық сипаттамаларына оның сан мөлшері ,жас мөлшерінің ара қатынасы,жыныстық құрамы ,мекендейтін аумақ және т.б. жатады.
Адамзат популяциясы жеке адамдардан құралады,сондықтан олардың сан мөлшерін білудін манызы зор.Кез келген популяциясы сан мөлшері особьтардың туу және өлу жилігіне байланысты.өз ққұрлымын сақтау үшін популяцадағы туудың жилігі әрбір некедегі әйелге 2,5-3 баладан келуі керек. Бірақ сонғы кезде туу жиілігі әлдеқайда төмен,мысалы,Еуропада ,АҚШ және Канадада-1,9;Қазақстандағы нәрестелер туужилігі3,0,бірақ сонғы жылдары төмендеуде .Басқа ТМД елдерінде Украина мен Молдавияда -2,5,Армения мен Ресейде -2,5-нан төмен,Тәжікстан,Түркменстан,Өзбекстанда -5,0 .Өлім жилігіне келетін болсақ :медицинаның (микробиологияның, иммуналогияның) жетістіктеріне және әлеуметтік позитивтік өзгерістерге байланысты,аса қауыпты инфекциялық аурулардан адамның өлуі жилігі күрт төмендеді .Ол аурулар эпидемияларының кздесуі азайды ,мүлдем жоқ деуге де болады.Адамзат өмірінің ұзақтығы дамыған ел популяциясында орта шамамен 20жасқа ұзарады.(Кваша,1980 ж) ,ТМД елдерінде әрбір 10 мың адамның -12,3-і 90 жастан және 0,8-і 100жастан асқан қарттар. Туылуы жилігі азайғанымен ,өлім жилігінің азаюына және өмір сүру ұзақтығына байланысты эконоикалық дамыған елдер популяциясының сан мөлшері тұрақты сақталуда .
Адамзат популяциясы құлымының сақталу құрамындағы особьтардың жас мөлшеріне де байланысты. Сондықтан популяцадағы адамдарды репродуктивтік кезенге дейінгі ,репродукттивтік кезендегі және пострепродуктивтік кезендегілер деп топтайды. Болашақ популяцианың құрамын анықтауда репродуктивтік кезендегі особьтар үлкен рөл атқарады .Олар 18-20 жастан 40-45-ке деінгі адамдар .
Пререпродуктивтік және пострепродуктивтік кезендегілер популяцияның жалпы санына енгенімен келесі ұрпақтың фенотиптік және генотиптік құрлымын анықтай алмайды.
Популяция медико-генетикалық бағалауда оның жыныстық құрамының манызы зор .Репродуктивтік жастағы еркек және әйел жынысты особтардың сандық мөлшері 1:1 қатнасындай болуы керек. Тек осы жағдайда ғана еркін паниманистік некелесу арқылы жанұя құру мүнкін .Мысалы Ресейдегі Иванов қаласын алатын болсақ,тоқыма өндірісі жеткілікті болғандықтан бұл қалада әйелдер саны басым , ал ер адамдар аз . Сондықтан Ивановада нәрестелердің туу саны жилігі өте төмен ,популяцияның сандық мөлшері тек көшіп келушілер нәтижесінде өседі.
Популяцадағы басқада организімдер ,тұқым қуалап әртүрлі себептермен адам өмірінің бейімделуі төмнедейді . Генетикалық жүкті адамдар аясында бақылауға болады , оны ушқыш эволенттер дейді. Оны шамамен гаметаның тербелісі 1,5-нан 2,5-ға дейін 3-тен 5зигота болады. Бұл зиготалар қартынды түрде ген арқылы ұрпақтан ұрпақа беріле береді.Осының әсерінең 15% жүкті деген организімдер дүнеге келмей өледі ,3-үі туу кезінде өледі ,2-уі тууғаннаң кейін өледі ,3-уі жыныстық дамып өсууі кезіне келмей өледі.20-сы жан ұя құрмайды қалған 10%-т жан ұя бала сүйуге мункіншілігіне ие бола алмайды.
Генетикалық жүктін көрнісі рецессивті аллелдер, организімді өлімге әкелсе және де, кемтар балалар түрлі ақыл – ес ауытқумен келедіде.Бірақ көп ұзамай оларда тіршілігін жояды.
Ғалымдардың зерттеуі бойынша Израйлдағы арабтардың некелес кезінде жан ұялар арасында туыстытық ,немесе өз бауырының қызың алып сондаи сияқты туыстық т.б. жан ұялар 4%.Осы зерттеуден ақ бәрінде айқын байқауға болады.
Популяция эколргиялық және генетикалық тұғыдан сипттағанда некелесу типінің ерекшелігіне көніл бөледі . Неклесудін негізгі типтері онтогенез тақырыбында айтылады.Олардың арасынан популяцияның позитивтік әсер ететіні – панмиксия немесе еркін некелесу басқа, іргелес популяцадағы особьтермен некелесуден жиірек кездеседі .
Бірақ сирек болса да ,бір популяция особьтары екінші популяцияаға енгіп (миграция) некелеседі , бала-шағалы болады.Осы процестін нәтижесінде аталған популяциялар арасында гендер “ағымы” жүреді .Популяциадағы миграцияның жилігі әр түрлі болады және популяцианы жіктеудегі манызы зор.
Адамзат популяциасының нгізгі түрлері:Менделдік популяциа ,демдер,изоляттар.
Менделдік популяцияның сан мөлшері өте көп,үлкен аумақты мекендейді ,еркін некелеседі.Мұндай популяция табиғатта кездеспейді деуге болады ,бұлар “идеальдық” популяциолар .
Некелесу типтеріне келетін болсақ, популяцияның құрлымына оптималдық ететін типі панмиксия – особьардың еркін некелесуі.
МАЗМҰНЫ:
Особьтардын туу.
Адам өлімі себсбтері.
Израйлдағы ғылыми зерттеулер.
Некелесу.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДИЕБИЕТТЕР.
“Биология” Авторлары:В.Н.Ярыгин,
В.И.Васильева,
И.Н.Волков,
В.В.Синельщиков
