Диплом Автокөлік құралдарын банк қызметі үшін және тәуелсіз бағалау

Автокөлік құралдарын банк қызметі үшін және тәуелсіз бағалау

М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ …………………………………………………………………………………

1-ТАРАУ. АВТОКӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚҰНЫН БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

. Бағалау мақсатында автокөлік құралдарын анықтау және жіктеу……………………………………………………………………………………….

1.2. Автокөлік құралдары құнының түрлері, бағалау мақсаттары және қағидалары.Бағалауүрдісі…………………………………………………………….

1.3. Автокөлік құралдарын бағалаудың құқықтық, ақпараттық қамтамасызетілуіжәнеметодологиялықнегіздері…………………………..

2-ТАРАУ. ЖЕҢІЛ АВТОКӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН БАНК ҚЫЗМЕТІ ҮШІН ЖӘНЕ ТӘУЕЛСІЗ НАРЫҚТЫҚ ҚҰНЫН ЕСЕПТЕУ

2.1Автокөлік құралдарын кепілдікке алу мақсатында құнын есептеу……..

2.2. Алматы облысы бойынша Көлікті бақылау басқармасының қысқашасипаттамасы…………………………………………………………………..

2.3. Mercedes-Benz 300 SE 2.8 автокөлік құралын тәуелсіз бағалау………………………………………………………………………………………

3-ТАРАУ. АВТОКӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН БАҒАЛАУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ.

3.1.Шетелдегі автокөлік құралдарын бағалау ерекшеліктері……………………………………………………………………………..

3.2.Автокөлік құралдарын бағалау қызметінің кемшіліктерін талдау…………………………………………………………………………………………..

ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………………………….

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘЕБИЕТТЕР………………………………………………….

ҚОСЫМШАЛАР………………………………………………………………………….

К І Р І С П Е

Бүгінгі күнгі нарықтық экономика мен құқықтық мемлекеттің маңызды институттарының бірі –бағалау қызметі дамып келеді. Бағалау қызметі қоғамда тұрақты экономикалық қатынастарды қалыптастыру үшін, сонымен қатар меншік құқықтары объектісінің өркениетті экономикалық айналысы үшін қажет. Қазақстан Республикасының активтерінің негізгі түрі болып автокөлік құралдары табылатын автокөліктік кешенінде олардың құнын бағалаудың қажеттілігі туындап отыр. Оның актуалдығы сақтандыру қызмет нарығының құрылуынан пайда болды, оның негізгі мәселесінің бірі – кейіннен залалды өтеу үшін апатты зілзала, авария, өрт, жол-көліктік оқиға және тағы басқа нәтижесінде туындайтын зардаптар сомасын бекіту.

Автокөлік құралдарын бағалау қажеттігі бүгінгі күні банктік жүйеде меншік иесінің өз автокөлік құралын кепілдікке ұсынып, несие алуына мүмкіндігінің тууымен түсіндіріледі.

Автокөлік құралдарын бағалау ─ бағалау қызметінің арнайы және ерекше түрі болып табылады, өйткені оның басқа бағалау объектілер түрлерінен өзінше бір айырмашылықтары бар, [17] олар:

-1- автокөлік құралдарын бағалау объектісі ретінде басқа бағалау объектілер түріне қарағанда, функционалдық, конструктивті және эксплуатациялық айырмашылығы бар;

-2- автокөлік құралдарына қатысты құнын анықтайтын факторлардың құрамы мен әсері басқа бағалау объектілеріне қарағанда өзгеше;

-3- автокөлік құралдары басқа бағалау объектілеріне қарағанда, құқықтық, ұйымдастырушылық, ақпараттық және әдістемелік аспектілері жағынан айырмашылығы бар;

-4- автокөлік құралдары қауіпті объект болып табылады, оның нәтижесінде материалдық залалды өтеумен байланысты құқықтық зардаптар туындайды, және ол бағалауды жүргізуді талап етеді;

-5- автокөлік құралдары нарығының құрылымы мен параметрлері басқа бағалау объектілерінің тауар нарықтарының сипаттамаларынан айырмашылығы бар, ол автокөлік құралдарының нарықтық құнын анықтауға қажетті әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етуде үлкен бір мәселе, мұндай бағалауда негізінен салыстырмалы әдіс қолданылады.

Қазіргі жағдайда автокөлік құралдарын бағалаудың қажеттігі келесі жағдайларда туындайды:

бизнес-жоспарды әзірлеу, автомобильдік-құрылыс өндірісін құру және дамыту;
автокөлік құралын өндіріске жіберілгендегі, болжамды нарықтық құнын бағалау;
«көлік құралдары» тобы бойынша негізгі қордың белсенді бөлігін қайта бағалау;
жекешелендіру кезінде бағалау;
мемлекет меншігіндегі автокөлік құралдарымен мәміле жасағанда;
автокөлік құралдарының кедендік шекара арқылы Қазақстан Республикасына кіргізлгенде;
мүлік салығын есептеу үшін салық салу базасын анықтау;
автокөлік құралдарын сату-сатып алу, сонымен қатар аукциондық;
автокөлік құралдарының кепілдігін рәсімдеу;
автокөлік құралдарын жалға және лизингке беру;
кәсіпорынның жарлық қорына салым ретінде автокөлік құралын рәсімдеу;
қоғамнан шыққанға, қоғам тарағанда және қоғам жойылғанда қоғам қатысушысының (акционердің) салымын еншілеу (бөлу);
кәсіпорынды жалпы бағалауда негізгі қордың бөлігі ретінде автокөлік құралдарын бағалау;
жою немесе авария, өрт, жарылыс, найзағай соққысынан, нөсерлі жауын-шашын, бұршақ, қалың қар, жер сілкіну, сел, опырылу, көшкін, тасқын, су басу, мұз астына түсіп кету, су құбыры немесе жылу жүйесі нәтижесінде зақымдану жағдайында, сонымен қатар ұрлау (айдап кету) әрекетімен байланысты ұрлау және жойылу (зақымдану) жағдайында автокөлік құралдарын сақтандыру;
автокөлік құралы зақымданғандағы залал құнын бағалау;
автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
автокөлік құралдарын сыйға тарту (салық салу мақсатында);
автокөлік құралдарын мұраға қалдыру (салық салу мақсатында);
сот шешімімен мүлікті (автокөлік құралдарын) бөлу;
автокөлік құралдарымен бартерлік мәмілелер;
мүлікті түгендеу (инвентаризациясы);
автокөлік құралдарын конфискациялау;
автокөлік құралдарын есептен шығару және жою.

Жалпы дипломдық жұмысқа тоқталатын болсақ, мұнда алға қойған мақсаттарға жету үшін, автокөлік құралдарын бағалау бойынша ғылыми, әдістемелік, ақпараттық және ұйымдық қамтамасыз ету мәселелері қарастырылған. Сонымен қатар дипломдық жұмыс автокөлік құралдарын бағалаудың негізгі аспектілерін ашып көрсетеді. 1-тарауда толығымен және дәлелді түрде автокөлік құралдарының ерекше белгілеріне арналған және оларды бағалау объектісінің жеке класы ретінде қарастырады. Бұл бөлімде автокөлік құралдарын бағалаудың негізгі қағидалары, бағалау мақсаттары, құн түрлері және автокөлік құралдарының жіктелуі сияқты маңызды көрсеткіштері берілген.

Ұсынылған бағалаудың методологиялық негізідері автокөлік құралдарын бағалауда негізгі әдістерді (нарықтық немесе салыстырмалы, шығындық және табыс) қолдану ерекшеліктеріне сипаттама береді, сонымен қатар тек автокөлік құралдарын бағалауда қолданылатын ерекше тәсілді ашып көрсетеді.

2-тарауда тәжірибеде жиі кездесетін, автокөлік құралдарының нарықтық құнын бағалау мақсатына қажетті ұйымдық және технологиялық аспектілер қарастырылған. Есептеу жұмысының мазмұнын түсіну үшін және дипломдық жұмыс инстументальды сипатта болуы үшін қосымшаларда бағалау жұмысын жеңілдетуге қажетті көмекші материалдар берілген. Статистикалық мәліметтер, басқа да құжаттар нысаны, автокөлік құралдарын бағалау туралы есеп келтіріп, мазмұны толығымен ашылған.

3-тарау шетелдегі автокөлік құралдарын бағалау бойынша қызметтің ұйымдық, әдістемелік, ақпараттық және экономикалық аспекттілерін қарастырады, Германиядағы автокөлік құралдарын бағалау қызметінің қазіргі жағдайы, бағалау қызметінің ерекшеліктері және қолданылатын әдістерінің мазмұнын ашады. Салыстырмалы түрде біздің елдегі автокөлік құралдарын бағалау үрдісінде туындаған негізгі мәселелер, шетел тәжірибесі келтірілген.

Жалпы дипломдық жұмыс бойынша, автокөлік құралдарын бағалау қызметінің кемшіліктері аталып, оларды жою жолдары ұсынылған, шетел тәіжірибесіндегі артықшылықтарды қолданып, автокөлік құралдарын бағалау қызметін дамыту, қажетті деңгейге жеткізу сұрақтары қарастырылған.

1-ТАРАУ. АВТОКӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚҰНЫН БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1. Бағалау мақсатында автокөлік құралдарын анықтау және жіктеу.

ҚР Азаматтық кодексінің 117 – бабына сәйкес бекітілген:

«Жылжымайтын заттарға жатпайтын мүлік, оның ішінде ақша мен бағалы қағаздар жылжитын мүлік болып табылады. Заң құжаттарында көрсетілгеннен басқа реттерде жылжитын мүлікке құқыққа тіркеу талап етілмейді». Сонымен ҚР АК жылжитын мүлікке анық және толық анықтама бермейді; осыған байланысты мемлекеттік тіркеуге жататын әуе және теңіз кемелері, ішкі суда жүзу кемесі, «өзен–теңіз» жүзу кемесі, ғарыштық обьектілер де жылжымайтын заттарға теңестіріледі [1].

Қазақстан Республикасының жол жүру ережесіне сәйкес көлік құралы болып жолмен адамдарды, жүк пен құрал – жабдықтарды алып жүретін құрылғы табылады. Көлік құралының құрамына механикалық көлік құралдары, тіркемелер, мопедтер, аспалы қозғалтқышы бар велосипедтер және осыған ұқсас сипаттағы басқа да көлік құралдары кіреді. Механикалық көлік құралдары құрамына автокөлік құралдары, мотокөлік құралдары, троллейбустар, трамвайлар, әртүрлі тракторлар, өзі жүретін көлік құралдары. Мем СТ 25 478-91 сәйкес автокөлік құралдарына жүк және жеңіл автомобильдер, автобустар және автопоездар [10].

Автокөлік құралы – қозғалтқыш арқылы қозғалатын, жалпы жол жүйесінде адамдарды, жүк пен құрал – жабдықтарды алып жүретін, сонымен қатар жеке өзінің 400 кг-нан астам салмағы бар құрылғы. Жүктелген салмағы автокөлік құралының толық жүктелген (жанармаймен, майлармен, суытқыш сұйықтармен және т.б.) және комплектіленген салмағымен (қосымша дөңгелектерді, құрал – саймандарды және т.б.) анықталады, оған тек үстіндегі жүгі, жолаушылар, жүргізуші салмағы кірмейді. Автакөлік құралдары жолаушы, жүк және арнайы көлік болып бөлінеді. Жолаушы көлігінің құрамына жеңіл автомобильдер және автобустар кіреді. Жүк автокөлік құралдарына арнайы, жүк автомобильдері жатады. Жеке қызмет автокөлік құралдарына негізінен көліктік емес жұмыстарды орындауға арналған, арнайы құрал – жабдығы бар автомобильдер жатады.

Жеңіл автомобиль – жүргізуші орнын есептемегенде, отыратын орны

8 –ден аспайтын және жолаушыларды тасымалдауға арналған автокөлік құралы. Жеңіл автомобильдер жанағының түрі мен қозғалтқыштың жұмыс көлеміне байланысты жіктеледі [26], яғни қозғалтқыш цилиндрінің жұмыс көлемі (л) бойынша:

ерекше кіші (1,2 литрге дейін);
кіші (1,3-1,8 л);
орташа (1,9-3,5 л);
үлкен (3,5 литрден жоғары);
жоғары (регламентелген).

Автобус – жүргізуші орнын есепке алмағанда, отыратын орны 8–ден астам және жолаушыларды тасымалдауға арналған автокөлік құралы. Автобустар қалалық, қала сыртындағы, қалааралық және туристік болып бөлінеді.

Жүк–жолаушы автомобилі – жүргізуші орнын есепке алмағанда, отыратын орны 3–тен аспайтын және жүк тасымалдауға арналған жабдықталған, платформасы бар автокөлік құралы. Мұндай автомобильдерге жанағына жүкті орналастыру үшін, яғни ауданын үлкейту мақсатында артқы орындықтары жоқ немесе алынып тасталатын жеңіл автокөлігі жатады.

Жүк автомобилі – жүкті тасымалдауға арналған автокөлік құралы. Жүк автомобилі борттық автомобиль, сонымен қатар тіркемесі бар автомобиль (борттық тягач ), жартылай тіркемесі бар автомобильдік тягачтар, самосвалдар және арнайы автомобильдер болып бөлінеді. Жалпы жүк автомобильдерін толық массасына байланысты 7 класқа бөледі [26]:

1,2 тоннаға дейін;
1,3-2,0 тонна;
2,1-8,0 тонна;
9,0-14 тонна;
15-20 тонна;
21-40 тонна;
40 тоннадан жоғары.

Арнайы автомобиль – жартылай тіркеме немесе тіркемесі бар, жүктің белгілі бір түрін ғана тасымалдауға арналған және осыған байланысты арнайы жанағы бар жүк автомобилі. Арнайы автомобильдерге фургоны бар автомобильдер (жалпы мақсаттағы, изотермиялық, рефрижираторлар, нанға, жиһазға, киімге, жануарларға және т.б. арналған) немесе цистернасы бар автомобильдер (сұйық және шашыранды жүкке арналған), контейнеровоздар, ауыстырылатын (алынатын) жанағы бар автомобильдер, ұзын өлшемді жүкті тасымалдауға арналған автомобильдер, ауыр көтергіш автомобильдер, панелевоздар, блоковоздар, фермовоздар, плитовоздар, балковоздар, сантехкабиновоздар, құрылыс қоспаларын және ерітінділерді тасымалдаушы автомобильдер және т.б. жатады.

Жеке қызмет автомобилі – арнайы қызметті орындауға арналған және осыған байланысты арнайы жабдықталған автомобиль. Жеке қызмет автомобильдеріне өрт сөндіру автомобильдері, автокрандар, компрессорлық бекітпелері бар автомобильдер.

Тіркеме – қозғалтқышы жоқ бір-, екі-, немесе көпбілікті құрылғы, жалпы жол жүйесінде адамдарды, жүкті немесе бекітілген жабдықты тасымалдауға арналған. Тіркеме автокөлік құралына тартқыш-ілінісу құрылғысының көмегімен тіркеп сүйреледі.

Жартылай тіркеме – қозғалтқышы жоқ бір-, екі-, немесе көпбілікті құрылғы, жалпы жол жүйесінде адамдарды, жүкті немесе бекітілген жабдықты тасымалдауға арналған. Тіркеме автокөлік құралына тірек-ілінісу құрылғысының көмегімен тіркеп сүйреледі.

Көлік құралының агрегаты жоюға немесе толық жөндеуден өткізуге бағытталады [11], егер:

-1- базалық және негізгі бөлшектер агрегатының толық бөлшектеп, жөндеуді талап еткенде;

-2- агрегаттың жұмыс қабілеттілігін техникалық себептерге байланысты қалпына келтіру мүмкін емес немесе оған ағымдағы жөндеу жүргізу арқылы қалпына келтіру экономикалық тиімсіз болса.

Ағымдағы жөндеу базалықтан басқа барлық бөлшектерді қалпына келтіру немесе ауыстыру арқылы агрегаттың жұмыс қабілеттілігін қамтамасыз етуге арналған.

1.1-кесте

Автомобильдің, оның базалық және негізгі детальдарының негізгі агрегаттарының тізімі

Р/с	Агрегаттары	Базалық бөлшектер	Негізгі бөлшектер
1.	Жинақталған тіркеу картері бар қозғалтқыш.	Цилиндрлер блогы	Цилиндрлер бастиегі, буынды білік, маховик, қайта бөлетін вал, тіркеу картері
2.	Беріліс қарабы	Беріліс қарабы картеры	Картердің жоғарғы қақпағы, беріліс қарабының ұзартқышы, бірінші, екінші және аралық білік
3.	Гидромиханикалық беріліс	Механикалық редуктордың картері	Қос фрикционның корпусы, бірінші, екінші және аралық біліктер, турбиндық және сорғыш дөңгелектер.
4.	Кардандық беріліс	Кардандық біліктің құбыры (құбырлары).	Фланец-вилка, сырғанау вилкасы
5.	Артқы белдік (задний мост)	Артқы белдік картері	Жарты ось қаптамасы, редуктор картеры, мойынтірек стаканы, дифференциал чашкалары, дөңгелік күпшегі, тежеуіш барабаны немесе диск, дөңгелек редукторының жетектегіші
6.	Алдыңғы ось (передняя ось)	Алдыңғы ось арқалығы немесе тәуелсіз аспаның көлденең жақтауы	Бұрылыс цапфа, дөңгелік күпшегі, шкворень, тежеуіш барабан немесе диск.
7.	Рульдік басқару (управление)	Рульдік механизм картері, гидрокүшейткіш золотнигінің картері	Ілмек білігі, червяк, рейкапіспек, шарикті гайканың бұрамасы, гидрокүшейткіш сорғышы корпусының қақпағы
8.	Жук автомобильінің кабинасы және жеңіл автомобильдің жанағы	Кабина немесе жанақ каркасы	Есік, қанат, радиатора облицовкасы, капот, багажник қақпағы
9.	Автобус жанағы	Қаңқа негізі	Еден қаптамасы, шпангаут
10.	Жук автомобилінің платформасы	Платформа негізі (Основание платформы)	Көлденең жақтаулар, арқалықтар
11.	Рама	Лонжерондар	Көлденең жақтаулар, кронштейндар, серіппегіш
12.	Автомобиль платформасының көтергіші құрылғысы	Гидравликалық көтергіштің корпусы, қуаттылықты таңдау қорабының картеры	Қуаттылықты таңдау қорабы сорғышының корпусы

1.2. Автокөлік құралдары құнының түрлері, бағалау мақсаттары және қағидалары. Бағалау үрдісі.

ҚР «Бағалау қызметі туралы» Заңына сәйкес бағалау мақсаты үшін құнның негізгі түрі нарықтық құн болып табылады [3]. Автокөлік құралдарын бағалауда, бағалау қызметі туралы заң талаптарына жауап беретін құнның негізгі түрлерінің аты мен анықтамалары төменде көрсетілген [11]:

Автокөлік құралының нарықтық құны – автокөлік құралының бәсеке жағдайында ашық нарықта өткізілуі мүмкін ықтимал баға, мұнда мәміле жақтары ойланып, шешім қабылдайды, барлық қажетті ақпарат ашық болады, ал мәміле бағасының көлеміне қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді.

Шектеулі нарықтағы автокөлік құралының құны – автокөлік құралының ашық нарықта сатылуы мумкін емес немесе қосымша шығынды талап ететін құны. Ол конструктивті немесе экалогиялық қауіпсіздік, арнайы функционалды бағыттағы және т.б. критерийлер бойынша қабылданған заңдарға сәйкес автокөлік құралдарын эксплутатциялау шектелген немесе мүмкін болмайтын кезде бағалау процесінде қолданылады.

Автокөлік құралының белгілі бір жағдайда және оны қолдану мақсатына байланысты құны – автокөлік құралының белгілі бір жағдайға және оны қолдану мақсатына байланысты анықталатын құны. Жаппай эксплуатацияланатын автокөлік құралдарынан елеулі айырмашылығы бар, пайдалану шарттары мен мақсаттары ерекше автокөлік құралдарын бағалауға арналған. Негізінен раритеттік автокөлік құралдарын бағалауға қолданады.

Автокөлік құралының бағалау құны – есептік (анықталатын) көрсеткіш. Автокөлік құралын бағалауда әр түрлі кезеңдердегі құнның түрлері анықталады:

♦ автокөлік құралын өндіріске дайындап, игеру – жобалық (потенциалды, инвестициялық) құн;

♦ автокөлік құралын эксплуатациялау – бастапқы (толық бірінші) құны, бастапқы баланстық құны, қалпына келтіру құны, баланстық құны, қайта өңдеу

құны, ауыстыру құны, қалдық құны, нарықтық құны, кедендік құны, сақтандыру құны, жөндеу бойынша құны (қалпына келтіру бойынша), жойылу құны;

♦ эксплуатациядан шығып қалу – утилизациялық құн.

Жобалық (потенциалды, инвестициялық) құн – автокөлік құралдарының болжамды нарықтық құны, ол бизнес-жоспарды игеру, инвестициялық және өндірістік жобаны қабылдауда, автокөлік құралын шығару бойынша жаңа өндірістік қуаттылықты ойлап табудың технико-экономикалық құжаттарында көрсетіледі.

Бастапқы (толық бірінші) құн – автокөлік құралдарын кәсіпорынға қабылдау құны, яғни ол автокөлік құралының сатып алу мерзіміндегі нақты шығындардың жиынтығымен анықталады.

Бастапқы баланстық құн – кәсіпорын балансына тіркегендегі автокөлік құралының бастапқы құны, ол есептік бухгалтерлік құжаттарда көрсетіледі.Эксплуатациядағы автокөлік құралының негізгі қорды келесі қайта бағалау мерзімі немесе оны қайта жабдықтауды ресми тіркеу мерзімі келгенге дейін, бастапқы құны ескеріледі.

Қалпына келтіру құны – алдын ала сатып алынған автокөлік құралының қазіргі жағдайда бағалар мен тарифтердің өзгеруін ескергендегі, қайта өндіру құны немесе ауыстыру құны. Негізгі қорды қайта бағалағанда, толық қалпына келтіру құны анықталады, яғни алдын ала өндірілген автокөлік құралының қайта бағалау уақытына бағалар деңгейін (тозуды қоспағанда) ескергендегі бастапқы құны. Жалпы жағдайда негізгі қордың толық қалпына келтіру құны шығындардың толық құнын анықтайды, бұл шығындарды оны иемденетін ұым өтейді, оған автокөлікті ұқсас жаңа, нарықтық бағалары және тарифтері бойынша объектіге ауыстырудың мүмкін шығындары, тасымалдау, объектіні орнату (монтажы), шетел объектілері үшін кедендік төлемдер және т.б. кіреді.

Баланстық құн – бухгалтерлік есепте көрсетілген автокөлік құралының құны, ол не бастапқы баланстық құнға, не автокөлік құралының қалпына келтіру құнына тең.

Қайта өңдеу құны – автокөлік құралының бүгінгі күнгі сатылып жатқан немесе өндіріліп жатқан нақты көшірмесінің құны.

Ауыстыру құны – ұқсас функционалды және конструктивті сипаттамалары бар, бағаланып жатқан автокөлік құралы аналогының құны.

Қалдық құн – бастапқы баланстық құннан немесе толық қалпына келтіру құнынан қалдық құнын анықтау мерзіміндегі жинақталған тозу сомасын алып тастағанға тең.

Жойылу құны – автокөлік құралының ұқсас автокөлік құралдары тұрақты қызмет көрсету уақыты аяқталғандағы, аталған автокөлікті пайдаланудан шығарып тастау қажет болғандағы құны.

Утилизациялық құн – автокөлік құралының оның агрегаттарының, тораптарының, бөлшектер жүйесі мен эксплуатациялық материалдарының, оған олардың утилизациялау шығындары қосылады, нарықтық құнына тең құн.

Кедендік құн – автокөлік құралдарын шығарған мемлекеттегі нарықтық құны, оған кіргізілген кедендік территорияға дейін әкелу шығындары (тасымалдау құны, тиеу шығындары, түсіру, қайта тиеу, сақтандыру сомасы), сонымен қатар сатып алушының комиссиондық және брокерлік сыйақыларға кеткен шығындар кіреді, оған тек автокөлік құралын сатып алуға байланысты комиссиондық сыйақыларкірмейді. Автокөлік құралдарының кедендік құнын бағалау кедендік төлемдер мен айыпқұлдарды, сонымен қатар көлемі автокөлік құралдарының кедендік құнына байланысты болатын басқа да төлемдерді есептеу үшін жүргізіледі.

Сақтандыру құны – автокөлік құралының сақтандыру шартына отыру уақытындағы нарықтық құны. Шарттың осы түрінің негізгі талабы болып табылады.

Автокөлік құралының конструкциясына өзгерістер енгізу құны – автокөлік құралының конструкциясына өзгерістер енгізу құны, оған еңбек және материалдық шығындар, құжаттық шығындар, салықтар және басқа да міндетті төлемдер, сонымен қатар табыс.

Автокөлік құралының конструктивті элементтерінің (қосалқы бөлшектерінің) құны – автокөлік құралының конструктивті элементтерінің (қосалқы бөлшектерінің) бәсеке жағдайында ашық нарықта сатып алынуы мүмкін ең ықтимал бағасы, мұндай жағдайда мәміле жақтары ақылмен, барлық қажетті ақпаратты ала отырып қызмет істейді, және мәмілесіне бағасына қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді.

Автокөлік құралын жөндеуге арналған материалдарының құны – автокөлік құралын жөндеуге арналған материалдардың бір өлшем бірлігінің ең ықтимал бағасы, яғни ол бәсеке жағдайында ашық нарықта сатып алынуы мүмкін, ал мәміле жақтары ақылмен, барлық қажетті ақпаратты ала отырып қызмет істейді және мәміле бағасына қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді.

Автокөлік құралдарын жөндеу бойынша қызмет көрсетулердің құны –

Автокөлік құралдарын жөндеу бойынша қызмет көрсетулердің еңбек сиымдылығының бір өлшем бірлігінің ең ықтимал бағасы, яғни ол бәсеке жағдайында ашық нарыққа осы бағамен шығарылуы мүмкін, ал мәміле жақтары ақылмен, барлық қажетті ақпаратты ала отырып қызмет істейді және мәміле бағасына қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді.

Жаңа немесе ұсталған автокөлік құралдарын бағалауға байланысты нарықтық құн автокөлік құралдарының бірінші немесе екінші нарықтағы құнына бөлінуі мүмкін [11]. Бірінші нарықтағы құн – бірінші рет сатуға шығарылған автокөлік құралдарының нарықтық құны. Екінші нарықтағы құн – мемлекеттік тіркеуден өткен және сатуға ұсынылған, ұсталған автокөлік құралының нарықтық құны.

Тозу – бағалау қызметіндегі, эксплуатациялау үрдісінде бағалау объектісі құнының абсолюттік немесе қатысты жоғалуы. Тозу, оның пайда болу себептерінің түріне байланысты табиғи, функционалдық және моралдық (сыртқы) болып бөлінеді.

Табиғи тозу – автокөлік құралдары құнының эксплуатациялау үрдісінде, көліктің техникалық жағдайының өзгеруіне байланысты абсолюттік немесе қатысты жоғалуы, оның нәтижесінде көліктің функционалдық және эксплуатациялық сипаттамалары бұзылады (төмендейді) [12]. Табиғи тозудың негізгі себептері – тозу, пластикалық деформациялар, әр түрлі бұзылулар, коррозия, конструктивті материалдардың физика-химиялық ерекшеліктерінің өзгеруі.

Функционалдық тозу — автокөлік құралдары құнының көліктік және қосымша қызметпен байланысты, жеке функцияларының бұзылуына байланысты абсолюттік немесе қатысты жоғалуы, оның нәтижесінде көліктің функционалдық мүмкіндіктері төмендейді (азаяды) [11]. Мысалы, автомобиль-амфибий өзінің жүзе алу қасиеттерінен айырылғанда, функционалдық тозу пайда болады.

Моралдық (сыртқы) тозу – сыртқы факторлардың әсірінен хабардар сатып алушы үшін көліктің пайдалылығымен төмендеуіне байланысты автокөлік құралдары құнының абсолюттік немесе қатысты жоғалуы, мұндай факторларға өндіріс саласындағы ғылыми-техникалық прогресс, өндірістің, импорттың, автокөлік құралдарының тауар нарықтары мен эксплуатацияның мемлекетпен реттелуі, автокөлік құралы өндірісінің тоқтатылуы, олардың қосалқы бөлшектері өндірісінің тоқтатылуы, эксплуатацияның ұйымдастыру және т.б. жатады. [11].

Автокөлік құралдары конструктивті күрделі құрылым екенін ескеріп, оны бағалауды 2 кезеңде жүргізу қажет [18].

Бірінші кезең – автокөлік құралының техникалық құрамын айқындап алу. Техникалық құрамы – бұл автокөлік құралының, буындары мен бөлшектерінің техникалық жағдайының қозғалыс және эксплуатация қауіпсіздігі шарттарына, талаптарына сәйкестігін анықтау. Бұл кезеңде автокөлік құралының функционалдық іс-әрекетін орындау мүмкіндігі айқындалады, яғни жолаушылар мен жүкті тасымалдауды жүзеге асыру. Егер автокөлік құралының функционалдық мүмкіндіктері қауіпсіздік және эксплуатация талаптарына сәйкес болса, онда ол зерттеудің екінші кезеңіне өтеді.

Екінші кезеңде экономикалық құрамы айқындалады. Экономикалық құрамы – бұл автокөлік құралының тауарлық (сандық және сапалық) қасиеттерін және бағалаудың жалпы әдістері негізінде оның құнын, объектінің өзгерген қасиеттерінің оның тұтыну құнына әсерін анықтау.

Бірінші және екінші кезеңдерде орындалатын іс-әрекеттер автокөлік құралдарын бағалау қызметінің жалпы мақсаттары болып табылады. Автокөлік құралдарын бағалауда жалпы мәселелерді шешумен қатар, жеке моменттерін де анықтап алу керек:

◊ ұсынылған автокөлік құралының сипаттамасы (моделі, шығарылған жылы, техникалық жағдайы және т.б.);

◊ ұсынылған автокөлік құралының қандай да бұзылған бөлшегінің сипаты;

◊ ұсынылған автокөлік құралының бұзылу көлемі;

◊ амортизациялық тозу көлемі;

◊ лакобояулық жабынның сипаттамасы (компоненттер жағдайы);

◊ қалпына келтіруге, жөндеуге қажетті қосалқы бөлшектер;

◊ қандай да қосалқы бөлшектердің құны;

◊ автокөлік құралын жөндеуге қолданылатын материалдардың құны;

◊ қалпына келтіру шығындарының құны;

◊ жөндеу нәтижесінде автокөлік құралының тауарлық түрінің жоғалу құны;

◊ ұсынылған автокөлік құралының жойылу құны;

◊ ұсынылған автокөлік құралын жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарының көлемі және сипаты;

◊ жөндеудің техникалық-экономикалық жөндігі;

◊ нормативті (амортизациялық) тозуды ескергендегі, автокөлік құралының толық қалпына келтіру құны;

◊ сақтау, тасымалдау, эксплуатациялау және т.б. процесі негізнде, автокөлік құралының жағдайы мен қасиеттерінің өзгеруі нәтижесінде арзандату көлемі.

Автокөлік құралдарын бағалау қызметінің объектісі жеке және заңды тұлғалар мүліктік жауапкершілікке ие болатын, автокөлік құралдарының тұтыну қасиеттері болып табылады [11]. Бұл мәселені шешуге автокөлік құралдарын бағалау әдістемесі келтіріледі, ол ғылыми рекомендацияларға сәйкес, халықаралық тәжірибемен қатар, қазақстандық нарықта жылжымалы және жылжымайтын мүлікке баға белгілеу ерекшеліктерін ескеріп жасалынған.

1.3. Автокөлік құралдарын бағалаудың құқықтық, ақпараттық қамтамасыз етілуі және методологиялық негіздері.

Біздің қоғамда нарық қатынастарының дамуы тауар немесе мүлік құрамының құнына көзқарастың өзгеруіне алып келді. Оғанға дейін бұл құрамға байланысты баға белгілеудің әкімшілік механизміне қатысты ешқандай даулар тумаған. Тұтыну нарығының дамуы, оны нақты шығындарға сәйкестендіру мүлік құнын бағалаудың объективті критерийлерін іздеумен байланысты, және осы мүліктің тұрақты экономикалық айналымда болуы ғылыми білімнің арнайы бағытын іздеуді қажет етті. Оның актуалдығы сақтандыру қызметі нарығының құрылуынан пайда болды, оның негізгі мәселелерінің бірі – кейіннен залалды өтеу үшін апатты зілзала, авария, өрт, жолды-көліктік оқиға және т.б. нәтижесінде туындайтын зардаптар сомасын бекіту [7].

Сот органдарында сақтандыру компнияларының келтірілген залалдың нақты құнын өтеумен байланысты жұмыстардың саны біраз болуы тауарлар мен шығындарды бағалау тәртібімен түсіндіріледі, мұндай жағдайда екі жақ ҚР Әділет министірлігінің Сот сараптамасының орталығына жолығуға мәжбүр болады және сұрақтарды соттан сырт шешу мүмкіндігін қолданбайды. Бұл жағдай маманданған бағалау ұйымдарының (жылжымайтын мүлік орталығы) аздығына ғана байланысты емес.

Мұндай құжаттар сот тәжірибесінің сауалдары бойынша «соттық тауар тану сараптамасы» шегінде қабылданады [13]. Соттық сараптама түсініктемелік аппараты заң негізінде түбірлі өзгерсе және оның мақсаттары арнайы ғылыми білім негізінде, құқық сақтау және сот қызметін жүзеге асыру процесінде зерттеулерді жүргізу болса, онда әдістемелік кепілдемені жасағанда келесі құқықтық моменттерге ерекше көңіл бөлу қажет:

Жоғары маманданған жобаны, қызметті, нормативтерді, мүлікті, активтерді және т.б. бағалау жылжымайтын мүлік орталықтары, банктік және сақтандыру жүйелерінің, инвестициялық қорлардың, несиелік және басқа да мекемелердің табысты жұмыстарының басты шарты бола отырып, әдетте соттық-сараптамалық жүйеге жолығуды талап етпейді, өйткені оның барлығы азаматтық-құқықтық қатынастар шегінде, басқаша айтсақ «даусыз тәртіппен» жүзеге асырылады. Сонымен жалпы құқықтық бастаманың қорытындысы – жылжитын және жылжымайтын мүлікті бағалаудың құқықтық институтының бар болуы соттық-сараптамалық органдардың ерекше прегоративасы бола алмайды. Кері мысал ретінде ҚР Әділет министірлігінің құрылыс, автокөлік құралдары және т.б. құнын бағалауды жүзеге асыру бойынша кепілдемелерін келтіруге болады.
«Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» ҚР Заңының қабылдануына және бағалау институтын жеке соттан сырт қызмет деп танылғанына байланысты ҚР Азаматтық-процессуалдық кодекс деңгейінде сараптамалық процессуалдық және процессуалдық емес формалардың нақты дифференциациясын жүзеге асыру қажет [2].

Осылардың біріншісіне дәлелдемелерге сәйкес қылмыстық, азаматтық және әкімшілік өндірісте арнайы ғылыми білімді қолдану тән болса, екіншісі (процессуалды емес) үшін – ғылыми білімді қолдану мүдделі жақтар мен ұйымдарға анықтамалық-кеңес ақпаратын беру мақсатын көздейді.

Сараптамалық тәжірибенің талдауы көрсеткендей, қазіргі жағдайда азаматтық-құқықтық қатынастары қылмыстық-құқықтық қатынастарға қарағанда едәуір басымды және құқықтың басқа да салалық сапалы дамуын талап етеді, мысалы, сақтандыру және қаржылық.

Сараптамалық қызметтің екі формасының дифференциациясы – процессуалдық және процессуалдық емес — осы қызметтің субъектілерін құқықтық бөлуді талап етеді, әсіресе соттық эксперттерді және жәй эксперттерді (бағалаушыларды). Олардың құқықтық өкілеттілігі біраз айрықшаланады. Соттық экспертке сараптамалық қызметті жүзеге асыруда «Қазақстан Республикасындағы соттық сараптама туралы» ҚР Заңының ережелері және ҚР ҚПК пен АҚК нормаларын қолданады.

Эксперт-бағалаушы қызметі «Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» ҚР Заңымен және «Бағалаушы кодексімен» реттеледі. Ол мемлекеттік стандарттармен бекітілген ережеге сүйенеді [3]. Осы қызметтің қажеттігі ҚР ғылыми кадрларының аттестациясы департаменті бекіткен мамандықтар арасында, жеке мамандық ретінде 0717 «Бағалау» мамандығы бөлініп шықты, ал 07.08.97 ж. №130-п Республиканың еңбек және әлеуметтік қорғау министірлігінің бұйрығымен «Бағалаушы (мүлікті бағалау бойынша эксперт)» мамандығы бекітілді.

Жоғарыда айтылғандардың барлығы қарастырып жатқан субъектілердің құқықтық статусын анықтауда бөлуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Егер, 1 «Қазақстан Республикасындағы соттық сараптама туралы» ҚР Заңына сәйкес соттық эксперт – сот, тергеуші тапсырған соттық сараптаманың нәтижесіне мүдделі емес тұлға болса, ал 2 «Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» ҚР Заңына сәйкес бағалаушы – бағалау қызметін жүзеге асыратын, лицензиясы бар, жеке немесе заңды тұлға [3].

Ақпараттық қамтамасыз ету автокөлік құралдарын бағалау бойынша қызмет сапасына әсер ететін негізгі факторлардың бірі болып табылады.. Объективті ақпараттық қамтамасыз етудің болуы – автокөлік құралдарына қатысты құнын анық, ашық, нақты және дәләлденетін бағалаудың қажетті шарты болып табылады. Оған қоса, автокөлік құралдарын бағалауды жүргізуде еңбек және қаржылық шығындардың негізгі бөлігі ақпаратты іздеу және өңдеумен байланысты. Сондықтан ақпараттық қамтамасыз етуді дамыту және жетілдіру автокөлік құралдарын бағалаушы жұмысының тиімділігін жоғарлататын маңызды мақсаттардың бірі болып табылады.

Автокөлік құралдарына қатысты құнын бағалауды ақпараттық қамтамасыз етудің негізгі элементтері болып әртүрлі бағалау объектілері туралы бағалық ақпарат, сонымен қатар нормативті және көмекші ақпарат. Бағалау мақсаты мен қолданатын әдістемелік әдістерге байланысты бағалық ақпараттық қамтамасыз етудің негізгі сипаттамалары болып бағалар түрі, бағалау объектісі, бағалау объектісінің тауарлық нарығы, бағалық ақпаратты ұсыну формасы мен көздері. Әдетте бағаның негізгі түрлеріне нарықтық бағалар және өндірілген өнімнің бағалары жатады. Бағалау объектісінің негізгі түрлері – отандық, шетел өндірісінің жаңа және ұсталған автокөлік құралдары, оларға қосымша жабдық, оларды жөндеу үшін қосалқы бөлшектер мен материалдар, жөндеу бойынша жұмыстар. Автокөлік құралдарына қатысты бағалау объектісінің тауарлық нарығының негізгі түрлері болып ҚР тауарлық нарығы, ҚР аудандық тауарлық нарығы, басқа елдердің тауарлық нарықтары [23]. Қазақстан Республикасы және шетел тауар нарықтарындағы отандық, шетел өндірісінің жаңа және ұсталған автокөлік құралдары туралы бағалық ақпарат толық көрсетілген негізгі басылымдардың тізімі мен сипаттамалары 1.2-кестеде берілген.

1.2-кесте
Қазақстан Республикасы және шетел тауар нарықтарындағы отандық, шетел өндірісінің жаңа және ұсталған автокөлік құралдары туралы бағалық ақпарат толық көрсетілген негізгі басылымдардың тізімі мен сипаттамалары
№	Басылым аты	Бағалық ақпараттың қысқа сипаттамасы
1	Газеттер
1.1.	«Из рук в руки»	ҚР аудандық нарықтарындағы, негізінен жеңіл автомобильдердің нарықтық бағалары
1.2.	«Караван»	Алматы және Алматы облысындағы жеңіл және жүк автомобильдерінің, автобустар мен микроавтобустардың, джиптердің, арнайы техниканың, мотоциклдер мен мопедтердің, тіркемелердің нарықтық бағалары
РЕСЕЙ газеттері
1.3.	«Новые и подержанные автомобили»	Мәскеу және Мәскеу облысындағы жеңіл және жүк автомобильдерінің, автобустар мен микроавтобустардың, джиптердің, арнайы техниканың, мотоциклдер мен мопедтердің, тіркемелердің нарықтық бағалары
1.4.	«Авторевю»	Мәскеу автосалондарындағы кеденнен өткен жеңіл автомобильдердің нарықтық бағалары
2	Журналдар
2.1.	«За рулем»	Алматы және Астана қалалары салондарындағы жеңіл және жүк автомобильдерінің нарықтық бағалары
РЕСЕЙ журналдары
2.2.	«Автомагазин»	Мәскеу автосалондарындағы жеңіл автомобильдердің, мототехниканың нарықтық бағалары
2.3.	«Автопилот»	Мәскеу автосалондарындағы жеңіл автомобильдердің нарықтық бағалары
2.4.	«Автомобили»	Мәскеу автосалондарындағы жеңіл автомобильдердің нарықтық бағалары
3	Каталогтар мен анықтағыштар
РЕСЕЙ
3.1.	Сборник цен «Прайс-Н» (СОЮЗ-НАМИ)	Зауыт-өндірушілердің жеңіл және жүк автомобильдері, автобустар, троллейбустар, арнайы және жеке қызмет автомобильдері, автомобильдер шассиы, тіркемеле және жартылай тіркемелер, мототехника, тракторлар мен бульдозерлердің жіберу бағалары.
ЕВРОПАЛЫҚ нарық
3.2.	Eurotax фирмасының SuperSchwacke анықтағышы	Германиядағыжаңа және ұсталған жеңіл автомобильдерінің, джиптердің және микроавтобустардың орташа нарықтық бағалары
3.3.	Eurotax фирмасының Nutzfahrzeuge анықтағышы	Германиядағыжаңа және ұсталған жүк автомобильдерінің орташа нарықтық бағалары

Экономика-негізгі сандық сипаттамасы әр түрлі активтердің- тауар-ақша қатынастары объектілерінің, сонымен қатар автокөлік құралының құны болып табылатын күрделі жүйе. Құн – минималды ақша бірлігіне (теңге, тиын) пропорционалды өлшемдерді қабылдайтын дискретті шама. Егер құн минималды ақша бірлігінен шамалы жоғары болса, онда оны өсімді шама ретінде қарастыруға болады. Нарықтық экономика жағдайында ол әр түрлі кездейсоқ факторлардың әсеріне тәуелді, мүмкін өлшемдердің біреуін қабылдайтын кездейсоқ шама болып табылады.

Нарық жағдайында құнның қалыптасу үрдісінің статистикалық табиғаты оның өлшемінің кездейсоқ сипатын анықтайды. Кездейсоқ шама ретінде құнның толық бейнесі оның әртүрлі өлшемдерінің пайда болу ықтималдылығын көрсететін, қайта бөлу заңын айқындайды. Бірақ құнның мұндай бейнесі тәжірибелік мақсатта (мәмілелер, салық салу, сот жұмысы, бухгалтерлік есеп және т.б.) қолдануға келмейді, мұнда он,ың бір ғана (нүктелік) өлшемі көрсетілуі талап етіледі [17]. Сонымен, бағалау қызметінің қажеттілігі және актуалдығы нарықтық экономика жағдайында құнның стохастикалық сипаты мен азаматтық заңмен реттелетін мәмілелер және басқа да салалық заңдармен (қылмыстық, салық, кеден, бухгалтерлік және т.б.) реттелетін қатынастар түрлерінің құндық параметрлерінің белгіленген бейнесі арасында жүйелік қарама-қайшылығын туындатады.Автокөлік құралдары жаппай өндіріс өнімі болғандықтан, оны шамалы мөлшерде тұтынады, мұнда оның құнын бағалаудың негізгі әдісі – салыстырмалы. Бұл әдіс автокөлік құралының тауар нарығында осы уақытта қалыптасқан сату және сатып алу бағаларының өзара салыстырылуына сүйенеді.Оны қолдануда қажетті бірінші ақпаратты отандық және шетелдік өндірістің, жаңа және ұсталған автокөлік құралының бағалары көрсетілген көптеген анықтама кітаптарынан, арнайы баспа шығарылымдарынан, өндіруші-зауыттардың, сауда ұйымдары мен дилердің прайс-беттерінен алуға болады.

Автокөлік құралына қатысты құнды бағалауда шығындық әдіс оны өндіріп, шығаруға кеткен шығындарды есептеуге негізделген. Автокөлік құралы сериялы және көп сериялы өндіріс өнімі болғандықтан, мұндай әдіс көптеген қолдануға келмейтін болып шығады. Бұл бір автокөлік құралын дайындауға кеткен үлестік шығындар сериялы өндіріске қарағанда әлдеқайда жоғары. Осы аталған әдіс негізінен автокөлік құралын жөндеумен бұзылу нәтижесінде материалдық залал көлемін анықтаумен және оны эксплуатациялау үрдісінде оның конструкциясына өзгерістер енгізумен байланысты құн түрлерін бағалауда қолданылады және сәйкес калькуляцияны құру арқылы жүргізіледі. Сонымен қатар, оны жеке шығармашылық ұсынысқа сәйкес жасалынған, раритеттік автомобильдерді қалпына келтіруде қолдануы мүмкін.

Табыс әдісі автокөлік құралын қолданғандағы болашақтағы табыстардың жиынтығы ретінде, бағалау объектісінің ағымдағы құнын анықтауға негізделген. Егер табысты тек қана жеке өндіріс әкелетін болса, онда ол өндірістің элементі болып табылатын еңбек құралының жеке түрлерін бағалауда қолданылмайды.Ол өндірісті, өнеркәсіптік кешен мен басқа да бизнес объектілерін бағалауда негізгі әдіс болып табылады. Осындай себептерге байланысты автокөлік құралдарын бағалауда табыс әдісі көбінесе қолданылмайды. Оның шығындық және салыстырмалы әдістермен қосқанда, тек қана раритеттік автомобильдерді бағалауда мүмкін, егер бағаланып жатқан автомобильдер иелеріне фильмдерге түсіруге қолданылатын жағдайда, раритеттік автомобильдер сыйлық қоры бар демонстрациялық жарысқа қатысқан және раритеттік автомобильдерді көрмеге шығарған жағдайда табыс әкелетін болса.

Автокөлік құралына қатысты құнның негізгі түрлері бағалау объектісіне тәуелді, жаңа және ұсталған автокөлік құралының құнынан, жөндеу жұмыстарының, автобөлшектердің және оларды жөндеуге қажетті материалдардың нормо-сағат құнынан тұрады.

Ел экономикасы кеңістік пен уақытта бөлінген параметрлері бар жүйе болып табылады, сондықтан жалпы жағдайда құн территориялық және уақыттық факторлардың функциясын көрсетеді. Территориялық факторлар әр түрлі аймақтық нарықтар үшін ұқсас автокөлік құралдарының құндарының арасындағы айырмашылықты ескереді. Мысалы Алматының тауар нарығында шетел автомобильдерінің құны Атырау нарығындағы ұқсас автомобильдер құнынан орта есеппен 10-15% төмен. Уақытша факторлар инфляция және басқа да тұрақсыз сипаттағы себептер әсерінен ұқсас автокөлік құралдарының құнын бағалағанда бағалау мерзімі және орны көрсетілуі тиіс [25].

Ұсталған автокөлік құралының нарықтық құнын табиғи және моралдық тозуы, көлік құралының агрегаттарын ауыстыру, қайта жинақталуын (разукомплектация), қайта жабдықталу мен эксплуатациялық дефектілерін ескере отырып, бағалауды есептеу көп өлшемді жанама әдіспен, келесі формуламен жүргізіледі:

С=(Сқалд+Сауыс-Сқ.жин)*(1-Им/100)+Сқ.жабд-Сэд (1.1)

мұндағы: Сқалд – газеттер, журналдар мен автомобильдердің құны туралы ақпарат

бар басқа да басылымдар мәліметтері бойынша автомобильдің көлік

құралы нарығындағы бағаларының арифметикалық орташасы;

Сауыс- базалық жинақталған агрегаттардың (тораптардың, жүйелердің,

жабдықтың) ұқсас агрегаттармен ауыстырылуын ескеретін

қалдық құн;

Сқ.жин – автокөлік құралының жинақталуын ескеретін (қайта жабдықтаудағы ауыстыруды қоспағанда), көлік құраушысының құны;

Им – бағалау мерзімінде жалпы жағдайда автокөлік құралының моралдық

тозуы;

Сқ.жабд – бағалау мерзімінде қосымша жабдықты орнату арқылы, бірақ

жинақтаудың агрегаттарын ауыстырусыз автокөлік құралын қайта

жабдықтауды ескеретін құраушысының құны;

Сэд – бағалау мерзімінде істен шығу, ақаулық пен эксплуатациялық

дефектілерін жою құны.

Эксплуатациялау басынан бағалау мерзімінде автокөлік құралдарының нақты жүрісі Lн спидометр бойынша анықталады. Ал егер спидометрлік бұзылған немесе оның нақты жағдайы нормативті құжаттар талабына сәйкес келмесе [14], эксплуатациялау басынан нақты жүрісі есептік жолмен анықталады.

Эксплуатациялау басынан шетел өндірісінің жеңіл автомобильдерінің жүрісін есептеу 2-қосымша кестесінің мәліметтеріне сүйеніп, жүзеге асырылады.

m n

Lн ═∑Li шет + ∑ Li ҚР (1.2.)

i=1 i=m+1

мұндағы: m — жеңіл автомобильдің шетелдегі эксплуатациялау ұзақтығы,

жылдар;

Li шет – i-ші эксплуатациялау жылындағы жеңіл автомобильдің

шетелдегі орташа жылдық жүрісі (2-қосымша кестесімен

анықталады), мың км;

n – бағалау мерзімінде жеңіл автомобиль жасы, жылдар;

Li ҚР – i-ші эксплуатациялау жылындағы жеңіл автомобильдің

Қазақстан Республикасындағы орташа жылдық жүрісі (1- қосымша кестесімен анықталады), мың км.

Сқалд = (С1+С2+С3+…+Сz)/Z (1.2)

мұндағы: С1,С2,С3,…,Сz — газеттер, журналдар мен автомобильдердің құнытуралы ақпарат бар басқа да басылымдар мәліметтері

бойынша автомобильдің көлік құралы нарығындағы

бағалары;

Жалпы жағдайда автокөлік құралдарының моральдық тозуы келесі формуламен есептеледі:

Им = ∑ Имр, (1.3.)

j=1

мұндағы: Имр – автокөлік құралының тозуын анықтауда ескерілетін, р-ші фактор, %.

Автокөлік құралдарын бағалау мерзімінде, оны өндіруді тоқтатуын ескеретін, бірінші фактор төмендегі формуламен есептеледі:

Им1 = 2Ттоқ, егер Ттоқ ≤ 10 жыл (1.4.)

мұндағы: Ттоқ- автокөлік құралының өндірісі тоқтатылған уақытынан бағалау уақытына дейінгі мерзімі, жылдар.

Автокөлік құралдарының өндірісінің тоқтатылғаны туралы мәлімет 5-қосымшада берілген.

Бағалау мерзімінде ұқсас тораптар мен элементтерді ауыстыру кезінде орнатылған шиналар, аккумуляторлар мен глушительдің табиғи тозуын есептеледі. Шиналардың зақымдар мен дефектілер жоқ болса, шиналардың табиғи тозуы келесі формуламен есептеледі:

Нж — Нн

Иш = —————- * 100 % + ΔИш.эу (1.5.)

Нж — Нмүм

мұндағы: Нж – жаңа шинаның протекторы суретінің биіктігі, мм;

Нн – бағалау мерзімінде шина протекторы суретінің нақты биіктігі,

мм;

Нмүм – шина протекторы суретінің минималды мүмкін биіктігі,

мм; ΔИшэу–шинаның эксплуатациялау мерзіміне байланысты қосымша тозуы, %.

Әртүрлі типоөлшемді (маркировкалы) шиналар үшін жаңа шина протекторы суретінің биіктігінің мәндері 4-қосымшада көрсетілген. Автокөлік құралдарын бағалауды жүргізуде жаңа шина протекторы суретінің биіктігі келесідей анықтайды. Алдымен автокөлік құралы шинасының шет жағындағы маркировка бойынша моделі мен типоөлшемі анықталады. Орнатылған модель, типоөлшем және протектор суреті үшін қосымша мәліметтерінен жаңа шина протекторының суреті биіктігінің сандық мәні табылады [12].

Қалпына келтірілген шиналар үшін протектор суретінің биіктігі жаңа ұқсас шина протекторы суретінің биіктігінің 80 %-ын құрайды.

Әрбір шина үшін протектор суретінің нақты биіктігі глубиномер немесе штангенциркуль көмегімен, протектордың жүріс жолының (беговая дорожка) ортасындағы 4-6 нүктелердің өлшемінің орташа арифметикалық мәнімен анықталады.

Жол жүру қауіпсіздігінің ережелеріне сәйкес [4] шина протекторы суреттің минималды мүмкін биіктігі мынаған тең: жеңіл автомобильдер -1,6мм; жүк автомобильдері-1мм; автобустар-2мм; мотоциклдер және мопедтер-0,8мм.

Ишэу = 7 * Тш – 9, егер Тш ≤ 5 жыл (1.6.)

мұндағы: Тш – шинаның эксплуатациялау мерзімі, жылдар.

Аккумуляторлық батареяның табиғи тозуы төмендегі формуламен анықталады:

Так

Иак.б. = ———— * 100 % , (1.7.)

Так.н мұндағы: Так – бағалау мерзімінде аккумуляторлық батареяның нақты

эксплуатациялау мерзімі, жылдар;

Так.н – ауыстыруға (жарамсыз деп табуға) дейінгі аккумуляторлық

Батареяның нормативті қызмет көрсету мерзімі, жылдар.

Аккумуляторлық батареяның нақты қызмет көрсету мерзімі автокөлік құралын бағалау мерзімі мен оны жасау мерзімі арасындағы периодтың ұзақтығымен анықталады.Аккумуляторды жасау мерзімі маркировка бойынша, аккумуляторлық батарея жинағының корпусында көрсетілген (үстінде) немесе цифрлық бекітпе түрінде тұйықтағыш және шығу клеммасы (полюсінде) арқылы анықталады. Шетел өндірісінің аккумуляторлық батареясына жасау мерзімі көрсетілген әріптік-цифрлық маркировка қолданылады, ондағы әріп айды, ал цифр – жасау жылын көрсетеді (мысалы, А8 маркировкасының жасау мерзімі – қаңтар , 1998 ж.).

Аккумуляторлық батареяның ауыстыру (жарамсыз деп табуға) дейінгі қызмет көрсету мерзімі ретінде төменгі мәндерді алу қажет:

4 жыл – автокөлік құралдарының орташа жылдық жүрісі 40 мың км. болуы керек;

3 жыл – автокөлік құралдарының орташа жылдық жүрісі 40 мың км-ден көп болған жағдайда.

2-БӨЛІМ. ЖЕҢІЛ АВТОКӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫНБАНК ҚЫЗМЕТІ УШІН ЖӘНЕ ТӘУЕЛСІЗ НАРЫҚТЫҚ ҚҰНЫН ЕСЕПТЕУ

2.2. Алматы облысы бойынша Көлікті бақылау басқармасының қысқаша сипаттамасы.

Алматы облысы бойынша Көлікті бақылау басқармасының жұмысшылар саны – 50 адам, «Мемлекеттік қызмет туралы», «Автомобильдік көлік туралы», «Лицензиялау туралы», «Бағалау қызметі туралы» заңдарға сүйеніп, № 62 19.01.02ж. Қазақстан Республикасы территориясында автокөлік құралының жүрүін реттейтін кейбір сұрақтар» ҚР Үкіметінің Қаулысы және т.б. нормативті құжаттармен өзінің міндеттерін орындайды [3]:

көлік эксплуатациясының қауіпсіздігін қамтамасыз етуді бақылау бойынша;
өз құзіретінің шегінде (әуе қатынасынан басқа) көліктік қызмет көрсету саласында мемлекеттік реттеу іс-қимылдарын жүзеге асыру бойынша;
көлікті қызмет көрсету саласында кәсіпкерлік қызметті лицензиялау бойынша;
облыс бойынша автокөлік құралдарының жол жүруі жүзеге асырылған кезде заңдар талаптарының орындалуын бақылау бойынша;
мемлекеттік кеме тізімдерін жасау, жіктеу, рұқсат беру және жағалаудағы обьектілерді, су құрылыстарын, қала айдынындағы шағын көлемді кемелер үшін база-тұрақтарын құрал-аспаптық жабдықтарын куәландыруды жүргізу бойынша.

Алматы облысы бойынша Көліктік бақылау бақармасы келесі бөлімдерден тұрады:

қаржыны ұйымдастру және есептеу бөлімі;
- бухгалтерлік есеп бөлімі;
қаржылық қарыздармен жұмыс жасау бөлімі;
лицензия және рұқсат қағаздарын беру бөлімі;
ұйымдық – құқықтық бөлім;
- көлік құралдарына байланысты қылмыстық істерді реттеу бөлімі;
темір – жол көлігін бақылау бөлімі;
су көлігін бақылау бөлімі;
автокөлікті және жолдарды бақылау бөлімі;
көлік құралдарының сараптамасын жүргізу бөлімі;

Қаржыны ұйымдастыру және есептеу бөлімі жалпы көліктік бақылау басқармасының барлық қаржылық операцияларын қамтып, жүргізеді. Негізгі қаржыландыру көздерін табу, негізгі және айналым қорларын есепке алу, шығындарды реттеу, бухгалтерлік жылдық есепті жүргізу, бақылау. Ал осы бөлімнің негізгі көмекші бөлімі бухгалтерлік есеп бөлімі. Бұл бөлімде негізгі атқару жұмыстары жүргізіледі, яғни есепшоты жүргізу, әртүрлі заңи құжаттармен жұмыс жасау, бухгалтерлік жылдық есепті дайындау жұмыстарымен айналысады.

Бухгалтерлік есеп бөлімі мекеменің қаржылық ақпаратын белгіленген әдістер мен тәсілдер бойынша есептеп, өлшеп және оны өңдейді.Ол мекеменің жұмын толығымен бақылап, оны басқару үшін бағыт – бағдар беріп, алдағы уақытта істелінетін жұмысын жоспарлап және сонымен қатар ол ұйымның болашақта атқарылатын жұмысына экономикалық талдау жасацды.

Қаржылық қарыздармен жұмыс жасау бөлімі заңды және жеке тұлғалардың көлі түрлеріне байланысты ( автокөлік түрлері, су көлік түрлері, темір – жол көлігі ) мекеме алдында міндетті төлемдері бойынша артылған қаржылық міндеттер мен борыштарды орындамаған жағдайда реттеу жұмыстарын жүргізеді.

Лицензия және рұқсат қағаздарын беру бөлімі көліктік қызмет көрсету саласында кәсіпкерлікпен айналысуға лицензия беру, (әуе қатынасынан басқа ) лицензияларды, сондай – ақ лицензияның бар екенін растайтын екі және одан артық көлік құралдарына арналған есепке алу құжаттарын беру, сонымен қатар лицензиялық ережелердің сақталуын бақылау.

Ұйымдық – құқықтық бөлім басқарма құзіретті шегінде жеке және заңды тұлғалармен көліктік қызмет ету және пайдалану тәртібін анықтайтын заңи және өзге де нормативтік құқықтық актілердің сақталуына бақылауды жүзеге асыру,олардың бұзылуын анықтау және оған жол бермеу жұмыстарымен айналысады. Осы аталған бөлімнің атқару жұмыстарын жүргізетін бөлім көлік құралдарына байланысты қылмыстық істерді реттеу бөлімі. Ол тексеру нәтижесі бойынша белгілеген тәртіппен өз құзіретінің шегінде актілер құруға және орындауға мінднтті көліктің қызмет етуін, қатынас жолдары мен пайдалану тәртібін анықтайтын заң және басқа да нормативтік – құқықтық актілердің, стандарттар мен нормалар талаптарының айқындалған заң бұзуларын жою туралы, нұсқаулықтар беруге кінәлі тұлғаларды заңды көзделген жауапкершілікке тарту жұмыстарын атқарады.

Темір – жол көлігін бақылау бөлімі өз құзіретінің шегінде облыс аумағындағы темір – жол көлігіндегі (Қазақстан Республикасының темір – жол көлік құралдарымен) қақтығыстарды, апаттарды және жанжалдарды зерттеп, сондай – ақ темір – жол көлігінде қозғалыс қауіпсіздігінің бұзылуының алдын – алу жөніндегі іс – шараларды жүзеге асыруға қатысады.

Су көлігін бақылау бөлімі өз құзіретінің шнгінде облыс аумағындағы су көлігінднгі (Қазақстан Республикасының су көлік құралдарымен) қақтығыстарды, апараттарды жіне жанжалдарды зерттеп, сондай – ақ су көлігі жүйесінде қозғалыс қауіпсіздігінің бұзылуының алдын – алу жөніндегі іс – шараларды жүзеге асыруға қатысады.

Автокөлікті және жолдарды бақылау бөлімі облыс аумағында халықаралық автокөлік тасымалдарын жүзеге асыру кезінде заң талаптарының орындалуын бақылау. Жүк тасымалдаушымен міндеті сақтандыру шартын, тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық – құқықтық жауапкершіліктеріне мемлекеттік бақылауды жүргізеді.

Көлік құралдарының сараптамасын жүргізу бөлімі өз құзіретінің шегінде сараптауға ұсынылған көлік құралының, оның иесіне қатысты тексеру жұмыстарын жүргізіп, өтінім беру мақсатын айқындайды. Бірақ оның техникалық жағдайын анықтап, бағалау жұмыстарын жүргізуге мемлекеттік лицензиясы бар, бағалау қызметімен айналысып жүрген, тәуелсіз экспертті шақырады.

Нарықтық инфрақұрылымды дамытуда, ішкі және сыртқы сауданы кеңейтуде автомобиль көлігі маңызды рөл атқарады. Автомобиль көлігінің республика үшін ерекше маңыздылығын Қазақстанның кең байтақ аумағы және халық тығыздығының сиректігі алдын ала анықтайды. Бұл жекелеген өңірлердің жүктерді және жолаушыларды жеткізудің бірден бір құралы болып табылады.

Республиканың автомобиль паркінде 1365,1 мың көлік бірлігі бар: 314,2 мың жүк автомобилі, 51,4 мың автобус, 1062,6 мың жеңіл және 36,9 мың арнайы автомобиль. Мұнан былай республикада 81 мың мопед және мотоцикл, сондай-ақ 39,8 мың автомобиль тіркемелері және 14,8 мың жартылай тіркемелер тіркелген.

Автокөлік құралдарының жалпы саны республикада 2003 жылы 15,6 мың бірлікке (1,2%) өсті, соның ішінде жүк көлігі – 9,6 мыңға (4,7%), автобустар – 1,2 мыңға (2,4%), жеңіл автомобильдер – 4,8 мыңға (0,5%), ал арнайы автомобильдер – 22 бірлікке төмендеді.

Диаграмма республика автокөлік құралдарының үлесі облыстар бөлінісінде және Астана, Алматы қалалары бойынша келтірілген.

диаграмма. Облыс бөлінісінде және Астана, Алматы қалалары

бойынша республика автокөлік құралдарының үлесі.

Азаматтардың жеке меншігіндегі көлік құралдарының 1168,3 мың бірлігінің 125,5 мыңын жүк көлігі, 27 мыңын – автобустар, 1,5 мыңын – арнайы және 1014,3 мыңын – жеңіл автомобильдер құрайды. Республика азаматтарының жеке жеңіл автомобильдермен қамтамасыз етілуі өткен жылы 1000 отбасыға шаққанда – 27 бірлік, 1000 тұрғынға шаққанда – 68 бірлік болды, 1990 жылы бұл көрсеткіштер тиісінше 19 және 48 бірлікке теңелді.

2003 жылы республика экономикасының барлық саласындағы 20,1 мың кәсіпорынның өз баланстарында 196,7 мың автомобиль болды, оның 45,1 % — жүк автомобилі, 24,5 % — жеңіл автомобиль, 18,0 % — арнайы және 12,4 % — автобустар. 88,6 мың жүк автомобильдерінен жыл аяғына 32,8 мың өзіаударғыш, 22,6 мың борттық машина, 11,8 мың цистерна, 10,5 мың фургон, 5,6 мың тартқыш, 5,3 мың өзге автомобильдер.

Автокөлікке ең көп пайдаланылатын отынның түрі бұрынғысынша бензин болып табылады. Онымен 59,9 % жүк көлігі, 77,6 % автобус, 95,6 % жеңіл және 76,0 % арнайы автомобиль жұмыс істеген. Дизель отымен тиісінше 37,4 %, 19,1 %, 1,8 % және 21,1 % автомобиль жұмыс істеген. Кәсіпорынның барлық автопаркінен 2,1 % ғана автомобиль газбен жұмыс істеген.

2003 жылғы басқарманың қорытынды жұмыстары

Автомильдік көлікті бақылау.

Облыс бойынша барлығы -127659 көлік: жүк – 25715, автобустар – 3305, микроавтобустар – 1103, жеңіл – 1103, арнайы және мотоциклдер – 8543.

Облыс бойынша автокәсіпорын саны: 1376, оның ішінде автомибильдер, барлығы 20796 к.: жүк – 12686, автобустар – 1924, жеңіл – 3892, тіркеме және жартылай тіркеме – 2219.

2003 жылы 10 кәсіпорын тексерілді. Тексерулер кәсіпорынның материалдық – техникалық базасын, жол жүру қауіпсіздігі бойынша жұмыстарды және жұмыскерлердің квалификациясын қарастыру арқылы жүзеге асырылды.

Талдықорған қаласында облыс және қала ішіндегі маршрут бойынша жолаушыларды тасымалдауға қатысты 6903 көлік тексерілді. Басқарма мамандары өз жұмысында «Әкімшілік құқық бұзу туралы» ҚР Кодексіне сүйенеді.

Осы жыл ішінде Әкімшілік, Көлік Департаменті, Салық комитетінің атқарушылары және ІІБ жұмыскерлерімен 24 рейдтер жүргізілді, нәтижесінде 179 бұзушылық анықталып, 463 – баптың 1-бөліміне сәйкес 128 хаттама берілді. Оның ішінде 60 хаттама қарастылып, 60,1 мың тенге көлемінде айыпқұлдар төленді.

Негізгі бұзушылықтар:

экипировканың жоқтығы;
жол қағаздарының жоқтығы;
медициналық тексерудің жоқтығы;
заңсыз тасымалдаушылардың жолаушыларды тасымалдау;
жолаушыларды қалалық тасымалдауға квоталар мен тендерлерді сақтамау.

Халықаралық тасымалдау және рұқсат беру жүйесінің заң талаптарын сақтауды реттеу шекара жанындағы көлікті бақылау посттарында (КБП) жүзеге асырылады:

КБП «Кеген» — 300 км автожол «Алматы – Қарқара» (Қырғыстанмен шекарада).

Тексерілген автокөлік құралы – 353. Жалпы жол ақы – 625,4 мың теңге. Оның ішінде берілген:

«KZ» арнайы рұқсат қағазы – 3, сомасы — 78,5мың теңге;
қазақстандық тасымалдаушылардың рұқсат қағаздары – 171 , сомасы – 277,9 мың теңге.

1,7 мың теңгеге 2 хаттама берілді.

Таразылық жабдық – ауыстырмалы электронды.

КБП «Қалжат» — 350 км автожол «Алматы – Қалжат» (ҚХР-мен шекарада).

Тексерілген автокөлік құралы – 574. Жалпы жол ақы – 3433,9 мың теңге. Оның ішінде берілген:

арнайы рұқсат қағазы – 378, сомасы – 2635,7 мың теңге;
«С» рұқсат қағазы – 457 , сомасы – 798,2 мың теңге.
КБП «Достық» — 744 км автожол «Алматы – Достық» (ҚХР-мен шекарада).

Тексерілген автокөлік құралы – 1523. Жалпы жол ақы – 4418,3 мың теңге. Оның ішінде берілген:

арнайы рұқсат қағазы – 87, сомасы – 2712,7 мың теңге;
«С» рұқсат қағазы – 978 , сомасы – 1705,6 мың теңге.

3,5 мың теңгеге 4 хаттама берілді.

КБП «Хоргос» — 363 км автожол «Алматы – Хоргос» (ҚХР-мен шекарада).

Тексерілген автокөлік құралы – 10072. Жалпы жол ақы – 24502,8 мың теңге. Оның ішінде берілген:

арнайы рұқсат қағазы – 1660, сомасы – 13801,5 мың теңге;
«KZ» арнайы рұқсат қағазы – 24, сомасы – 627,8 мың теңге;
қазақстандық тасымалдаушылардың «В» және «С» рұқсат қағаздары – 5776, сомасы – 10073,4 мың теңге.

39,2 мың теңгеге 45 хаттама берілді.

Көліктік бақылау посттарында әкімшілік бұзушылықтың 547 оқиғасы анықталды, олар:

лицензиясыз кәсіпкерлік қызметпен айналысу – 2оқиға;
халықаралық тасымалдау ережелерін бұзу – 5 оқиға;
жүргізушілердің ірі габаритті және қауіпті жүкті тасымалдау ережелерін сақтамауы – 540 оқиға.

Оның нәтижесінде 99,3 мың теңге алынды.

Талдау көрсеткендей, көбінесе ТМД елдерінің тасымалдаушылары құқық бүзады, оның ішінде Қырғыстан – 2, Ресей – 7, Украина – 77 бұзушылық, оған қоса Иран – 1, ҚХР – 61 бұзушылық.

2.3. Mercedes-Benz 300 SE 2.8 автокөлік құралының тәуелсіз бағалау

Тапсырысты орындау үшін меншік иесі (сенімді тұлға) көлік құралын қараудан өткізіп, оның құжаттарын ұсынады. Егер автокөлік құралы оның кешенділігіне тәуелсіз, жүруге жарамсыз болса, онда оны қосымша ақыға сақтау орнында (автотұрақта) қарайды [18]. Сонымен қатар меншік иесі (тапсырыс беруші) қарауды жүргізу үшін барлық жағдай жасауы керек (барлық жақтан автокөлік құралына ашық жолдар, жарықтандыру, зерттеу барысында тәртіп пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету және т.б.).

Автокөлік құралдарын қарау тапсырыс беруші (немесе оның сенімді уәкілі) және басқа да мүдделі тұлғалар (жақтар) қатысуымен жүзеге асырылады.

Мүдделі тұлғаларды (сенімді уәкілдерді) тапсырыс беруші шақырады. Шақыру міндетті түрде кейіптелген (персинифицировано) қарау жүргізу күні, уақыты мен орны көрсетілуі тиіс. Әдетте, шақыру телеграммамен беріледі, және ол хабарландыру хаты ретінде тапсырылуы тиіс.

Хабарландыру (телеграмма) адресатқа қарау жүргізуге 3 күн қалғанға дейін ғана тапсырылады, ал егер шақылылатын адресат осы қалада тұрмайтын болса – 6 күн қалғанға дейін.

Әрбір көрсетілген қызмет бойынша құжат рәсімделіп, тапсырыс берушіге ұсынылады. Онда келесі мәліметтер көрсетіледі:

автокөлік құралының нақты жағдайы;
тапсыру (зерттеу) күніне автокөлік құралының құны;
бұзылған автокөлік құралының қалпына келтіру (жөндеу) құны ;
автокөлік құралының тұтыну ерекшеліктерінің құнының төмендеуі.

Құжаттар көлік құралын қараудан кейін, 10 күн ішінде дайындалып тапсырыс берушіге ұсынылуы тиіс, сонымен қатар тапсырысты орындаушы кәсіпорынның бланкінде рәсімделіп, орындаушы және сараптамалық ұйым бас қарушысы қол қойып, мөрмен куәландырылуы тиіс.

Егер мүдделі жақтардың біреуі қарау нәтижесімен келіспейтін болса, онда оны ҚР Азаматтық кодексі бекіткен тәртіпке сәйкес қарсылығын білдіре алады.

Автокөлік құралын қарау нәтижесінде бекітілген ақпарат экспертке автокөлік құралының ұсыну уақытына құнын есептеуге мүмкіндік береді.

Автокөлік құралын бағалауға

ӨТІНІШ

______________________________________________________________________________________ (бағалушы – заңды түлға

_______________________________________________________________________________________ немесе жеке кәсіпкер атауы)

кімнен _____________________________________________________________ ( жеке тұлға үшін- тапсырыс берушінің аты-жөні немесе

_______________________________________________________________________________________ заңды тұлға үшін- тапсырыс берушінің атауы)

Автокөлік құралын бағалауды жүргізуіңізді сұраймын:

Типі ___________________ Маркасы, моделі _____________________________

Категориясы (АВСД, тіркеме) __________ Тіркеу сан-реті __________________

Идентификациялық сан-реті (VIN): _____________________________________

Қозғалтқыш: моделі___________________________________________________

Шасси (рама) № ______________ Шанақ (коляска) № _____________________

Түсі: _______________________ Шығарылған жылы _______________________

Жүрісі (км): _________________________________________________________

Көлік құралының төл-құжаты: сериясы ________ № _______________________

Автокөлік құралының меншік иесі_____________________________________

____________________________________________________________________ Меншік иесінің мекен-жайы__________________________________________

Бағалау мақсаты:____________________________________________________

____________________________________________________________________

Құжаттарды ұсынамын (бағалау мақсатына сәйкес):

Көлік құралының төл-құжаты.
Көлік құралының тіркелу куәлігі.
Автокөлік құралын иелену (басқару, пайдалану) құқығын дәлелдейтін құжат.
Автокөлік құралының апаты (бұзылуы) туралы анықтама.
_______________________________________________________________
Басқа да ақпараттар_____________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________ Тапсырыс берушінің реквизиттері____________________________________

__________________________________________________________________

«____» _________________ ______ж. Тапсырыс берушінің қолы

Автокөлік құралын бағалау туралы

Ш А Р Т

_______________________________ «___» ____________________ _____ж.

(қоныстанған мекен атауы)

_________________________________________________________________,

(заңды тұлға немесе жеке кәсіпкердің атауы)

___________________________________________________________________________________

(заңды тұлға бастығының ___________________________________________________________________________________,

аты-жөні, қызметі)

бұдан былай «Бағалаушы», ұйымның жарғысы (жеке кәсіпкердің мемлекеттік тіркелгені туралы құжат) негізінде бір жақтан, және ________

(заңды _________________________________________________________________,

немесе жеке тұлға)

екінші жақтан, бұдан былай «Тапсырыс» төмендегі мәселелер бойынша шартқа отырды.

Шарт сипаты

Автокөлік құралын бағалау бойыншаТапсырыс беруші ұсынып, ал Бағалаушы міндеттемелерді өзіне алады:

Типі___________________________________________________________

Категориясы (АВСД, тіркеме) __________ Тіркеу сан-реті _____________

Идентификациялық сан-реті (VIN): ________________________________

Қозғалтқыш: моделі______________________________________________

Шасси (рама) № ____________ Шанақ (коляска) № __________________

үсі: _______________________ Шығарылған жылы ___________________

Жүрісі (км): ____________________________________________________

Көлік құралының төл-құжаты: сериясы ________ № __________________

Автокөлік құралының меншік иесі________________________________

_______________________________________________________________ Меншік иесінің мекен-жайы_______________________________________

1.2. Бағалау мақсаты:____________________________________________

_______________________________________________________________

1.3. Автокөлік құралына қатысты құнын анықтау мерзімі (бағалау мерзімі) ________________________________________________________

1.4. Бағалау орны _______________________________________________

1.5. Шартқа отыру негізі __________________________________________

Тапсырыс берушінің құқығы мен міндеттері
- Тапсырыс беруші төмендегі мәселелер бойынша құқылы:
  - Бағалаушыдан қолданатын бағалау стандарты туралы барлық қажетті ақпаратты, автокөлік құралына қатысты құнын бағалау бойынша жұмыстардың әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етілуін алуға.
  - Автокөлік құралына қатысты құнын бағалау бойынша жұмыстардың аралық және алдын ала нәтижелерімен танысуға.
- Тапсырыс беруші міндеттері:
  - Бағалаушыға көлік құралының төл-құжатын, көлік құралының тіркелу куәлігін, автокөлік құралын иелену (басқару, пайдалану) құқығын дәлелдейтін құжатты, автокөлік құралының баланстық құны туралы ақпаратты (заңды тұлғалар үшін) ұсыну.
  - Бағалаушыға оның сұрауы бойынша қайтарымсыз және уақытылы бар ақпаратты, сонымен қатар автокөлік құралын бағалауда маңызды болатын, құжатты дәлелденген (есептен уақытша алып тастау немесе эксплатациядан толығымен алып тасталынуы туралы құжат, апаттар туралы анықтамалар, соңғы жасалынған жөндеу жұмыстары туралы квитанция, сонымен қатар жасырынды дефектілер туралы ақпарат, спидометр көрсетуінен нақты жүрістің ауытқуы туралы, көлік құралының бұрын жасалған бағалау жұмыстары туралы) ақпаратты ұсыну.
  - Бұзылған автокөлік құралын бағалау жұмыстарын жүргізгенде, материалдық залалды өтеу туралы талапты ұсыну үшін автокөлік құралын қарау уақыты мен орны, мерзімі, тапсыру туралы хабарландыру телеграммасын кінәлі жаққа беріп, Бағалаушыға поштада осы телеграмма көшірмесін куәландырып, ұсыну. Бұзылған автокөлік құралын қарау жауапты жақ тұратын қоныстанған мекен шегінде жүргізілсе, телеграмма қарауға 3 күн бұрын жіберіледі. Егер жауапты жақ осы қоныстанған мекенде тұрмайтын болса, телеграмма темір-жолмен жүру уақытын қоспағанда, 5 календарлық күн бұрын жіберіледі.
  - Бағалаушы жұмысына осы шарттың талаптарына сәйкес ақы төлеу.

Бағалаушының құқықтары мен міндеттері
- Бағалаушы төмендегі мәселелер бойынша құқылы:
  - Өз бетінше бағалау стандарты мен әдістеме негізінде автокөлік құралына қатысты құнын бағалаудың әдістерін қолдануға.
  - Тапсырыс берушіден автокөлік құралын міндетті бағалау жұмыстарын жүргізгенде, бағалауға қажетті құжатпен толық көлемде қамтамасыз етуін талап етуге.
  - Тапсырыс берушіден автокөлік құралын бағалауды жүзеге асыруға қажетті түсіндірме және қосымша ақпаратты алуға.
  - Автокөлік құралын бағалау жұмыстарына шарт негізінде басқа да бағалаушыларды немесе бағалау бойынша эксперттерді шақыруға.
- Бағалаушының міндеттері:
  - Автокөлік құралына қатысты құнын бағалауды Қазақстан Республикасының заңының, бағалау стандарттарының талаптарына сәйкес, нормативті және әдістемелік құжаттар негізінде жүргізу.
  - Көлік құралын бағалау туралы есеп дайындау. Есепті дайындау кезінде бағалау нәтижелерін тәуелсіз, объективті және дәлелденетін болуын қамтамасыз ету.

Бағалау туралы есепте төмендегі ақпаратты беру:

Бағалау бойынша жұмыстарды жүргізуге берілген лицензия.
Қызмет істеп тұрған заңға сәйкес бағалау саласында маманданған білімін дәлелдейтін эксперттің құжаты.
Маманданған бағалаушылардың қоғамдық ұйымның немесе бағалаушылардың коммерциялық емес ұйымының мүшесі екендігін дәлелдейтін құжат.

Тапсырыс берушіге есептің шарт бойынша аванстық төлемді аударғаннан кейін, (көшірмесі) бір экземплярын 15 календарлық күннен кешіктірмей беру.
Тапсырыс берушіден алған құжаттардың сақталуын және бағалау бойынша жұмыс жүргізу барысында үшінші жақтың сақталуын қамтамасыз ету.
Бағалау туралы есептің көшірмесін 3 жыл сақтау.
Тапсырыс берушіге Қазақстан Республикасының бағалау қызметі туралы заңының талаптары туралы ақпаратты ұсыну.
Тапсырыс берушіден автокөлік құралын бағалау жұмыстарын жүргізуде алынған конфиденциалды ақпаратты таратпау, егер өзге ҚР заңында көрсетілмесе.
Тапсырыс берушіге автокөлік құралын объективті бағалауға кедергі жасайтын себептер туындаса, бағалау жұмыстарына қатыса алмайтынын алдын ала хабарлау.

Қосымша талаптар
- Көлік құралдарын қарау орны________________________________
- Автокөлік құралын бағалау бойынша жұмыстарды жүргізу барысында техникалық жағдаын инструментальды тексеру немесе (және) жүріп тұрған автокөлік құралынан (жол жүру жағдайында) функционалдық сипаттамаларын тексеруде, автокөлік құралының бұзылуына жауапкершілікті, осы автокөлікті жүргізуді жүзеге асыратын тұлға алады.
- Тапсырыс беруші табылған кемшіліктерді ақысыз жоюға құқылы. Егер белгіленген мерзім ішінде кемшіліктер жойылмаса, немесе оларды көрсетілген мерзімде жою мүмкін емес болса. Тапсырыс беруші шарттан бас тартуды немесе бағалау жүргізу үшін ақыны төмендетуді талап ете алады.
- Тапсырыс беруші көлік құралын бағалау боыйнша қызметті тұтынушы ретінде өзінің құқықтары бұзылған жағдайда, ол төмендегі ұйымдарға жолығуға алады:

лицензиялық органға;
тәуелсіз бағалаушылар ұймына;
сотқа.
Егер Тапсырыс беруші автокөлік құралын бағалау нәтижесімен келіспеген болса, онда ол Бағалаушыға жазбаша түрде хабарлап, бағалау туралы есепті қайтарып беруі қажет.
- Бағалаушының автокөлік құралын бағалаудың нәтижелері туралы алдын ала немесе қандай да басқа мәліметтің заңми күші жоқ немесе Тапсырыс берушіге оған ресми түрде сүенуге құқық бермейді.
- Тапсырыс берушіге көлік құралын бағалау бойынша есепті ұсыну және қорғауға қатысты сотта, нотариуста, мемлекеттік билік органдары мен басқармаларда, сонымен қатар басқа да ұйымдарда қызмет көрсетуді осы аталған шартқа қосымша келісім негізінде Бағалаушымен жүзеге асырылады.
- Осы шарт бойынша таластар ҚР заңына сәйкес шешіледі.

Жұмыстың құны, есептеудің мерзімі және тәртібі

5.1. Осы шарт бойынша жұмыстың жалпы құны _____________________

__________________________________________________________ теңге.

5.2.Тапсырыс беруші шартқа отырғаннан кеійн, _____________________

_________________ теңге көлемінде аванстық төлем аударады.

5.3. Егер бағалау туралы есепті тапсырыс беруші Бағалаушы ұсынған күннен, 10 күн ішінде қабылдамаса, 3.2.3.б. бекітілген аванстық төлем сомасы жүргізілген жұмыстар ақысы ретінде есептеледі.

Екі жақтың жауапкершіліктері

Бағалаушы ҚР заңына сәйкес жауапты.
Осы шарттың 3.2.3.б. талаптарын орындамаған жағдайда Бағалаушы әрбір өткен күнге келісілген бағадан 0,5 % есебінде айыпқұл төлейді.

Шарттың қызмет ету мерзімі, оны өзгерту шарттары және бас тарту

Шартты өзгерту екі жақтың келісімімен жүргізіледі.
Шартты бұзу Бағалаушының инициативасы боыйнша болуы мүмкін, егер автокөлік құралын объективті бағалауға кедергі жасайтын себептер туындап, ол бағалау жұмыстарына қатыса алмаса.

Екі жақтың заңды және төлем реквизиттері

Тапсырыс беруші.
Бағалаушы.

ҚОСЫМШАЛАР:

Бағалаушы___________ Тапсырыс беруші ___________

М.О.

АВТОКӨЛІК ҚҰРАЛЫН БАҒАЛАУ ТУРАЛЫ ЕСЕП

Бағалау жүргізу үшін негіз: 13-қараша 2003ж. Тапсырыс берушімен – Алматы облысы бойынша Көлікті бақылау басқармасының автокөлік құралын бағалау туралы шарт.
Бағалауды жүргізу мақсаттары мен міндеттері: сату мақсатында автокөлік құралының нарықтық құнын бағалау.
Бағалау объектісі – автокөлік құралы. Типі – жеңіл автомобиль.

Маркасы, моделі — Mercedes-Benz 300 SE 2.8

Категориясы (АВСД, тіркеме) – В Тіркеу сан-реті — В 089 МТМ

Идентификациялық сан-реті (VIN): В ТО 3002503

Қозғалтқыш: моделі – 104 № 123

Шасси (рама) № — Шанақ (коляска) № — 000100

Түсі: сұр Шығарылған жылы: 1997

Көлік құралының төл-құжаты: сериясы 77 АА № 1234567

Ерекше белгілері: автомобиль Германиядан Қазақстан Республикасына кіргізіліп, МАИ-де тіркелді және 2000ж. қараша айында ЖШС ЖК «М-Интер-трейд»-тің балансына қойылды.

4.Автокөлік құралының меншік иесі: ЖШС ЖК «М-Интер-трейд»

Меншік иесінің мекен-жайы: Талдықорған қаласы, Жансүгірова көшесі, 111/21.

Бағалау жүргізу мерзімі: 13-қараша 2003ж.
Бағалау орны: Талдықорған қаласы.
Автокөлік құралының баланстық құны: 600 мың теңге.
Бағалауды жүргізу барыснда келесі құжаттар қолданылады:

8.1. Көлік құралын бағалау стандарттары.

8.2. Әдістемелік және нормативті – техникалық құжаттар: Көлік құралының қалдық құнын техникалық жағдайын ескере отрырып, бағалау әдістемесі.

8.3. Ақпаратпен қамтамасыз ету: Super Schwacke (Eurotax) анықтағышы, «Калькуляция» анықтағышы.

Эксплуатация басынан жүрісті есептеу:

m n

Lн ═∑Li шет + ∑ Li ҚР (1.2.)

i=1 i=m+1

Автомобиль алғашқы 3 жылында Германияда эксплуатацияланған, кейінгі 3 жыл- Қазақстан Республикасында. Super Schwacke (Eurotax) анықтағышына сәйкес Mercedes-Benz 300 SE 2.8 автомобилі 5.4. категориясына жатады. Көлік құралының қалдық құнын техникалық жағдайын ескере отрырып, бағалау әдістемесі төмендегідей:

Lн ═(25.35+22.5+21.01) + (14+14+13) = 109.9 мың км.

Эксплуатация басынан нақты жүрісі (есептік жолмен анықталды):

109,9 мың км.

Автокөлік құралының қалдық құнын есептеу.

10.1. Жұмысқа қабілетті, қайта жинақталған (разукомплектованный), агрегаттарын ауыстыру және қайта жабдықтау жүргізілмеген, сонымен қатар ақаулығы мен эксплуатациялық дефектілері жоқ автокөлік құралының қалдық құнын Сқалд есептеу.

Сқалд есептеу нарықтық әдіспен жүргізіледі. Газеттер, журналдар мен ұсталған шетел жеңіл автомобильдерінің құны туралы ақпарат бар басқа да басылымдар мәліметтері бойынша 6 жыл жасы мен эксплуатация басынан жүрісі орта есеппен 110 мың км. Mercedes-Benz 300 SE 2.8 модельді жеңіл автомобильдің Алматы қаласының көлік құралы нарығындағы бағалары:

1 – 17 мың долл. 5 – 16,5 мың долл.

2 – 16,5 мың долл. 6 – 18 мың долл.

3 – 20 мың долл. 7 – 18,2 мың долл.

4 – 17 мың долл. 8 – 17,5 мың долл.

Сқалд = (С1+С2+С3+…+Сz)/Z (1.2)

Есептік мәні Сқалд = 17 587,5 долл.

2003 жылдың 13-қараша күніне Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен бекітілген, АҚШ долларының бағамы: 1долл. – 148,2 теңге.

Есептік мәні Сқалд = 2 606 467 теңге.

10.2. Бағалау мерзімінде автокөлік құралының табиғи тозуын Ин есептеу.

Автокөлік құралының эксплуатациялау басынан жасы мен жүрісін ескеріп, табиғи тозуды төмендегі формуламен есептейді:

Ин = 100 (1-е^—^W) (2.1.)

мұндағы: W — эксплуатациялау басынан автокөлік құралының жасы мен

нақты жүрісіне тәуелді функция.

Көлік құралдарының түрлеріне байланысты W функциясының түрі 2.1-кестесіне сәйкес анықталады.

3-қосымшада келтірілген кесте 2.1 формулаға сәйкес есептеуіш техниканың көмегінсіз W — әр түрлі мәні автокөлік құралдарының табиғи тозуын анықтауға мүмкіндік береді.

2.1-кесте
Автокөлік құралдарының түріне сәйкес, нақты жасы Тн және эксплуатациялау басынан нақты жүрісіне Lн тәуелді, Ω функциясының параметрлерінің көрінісі
№	Автокөлік құралдарының түрі	Ω тәуелділігінің түрі
1	Ресейлік жеңіл автомобильдер	0,07 Тн+0,0035 Lн
2	Ресейлік жүк борттық автомобильдер	0,1 Тн+0,003 Lн
3	Ресейлік тартқыштар (тягачи)	0,09 Тн+0,002 Lн
4	Ресейлік самосвалдар	0,15 Тн+0,0025 Lн
5	Ресейлік арнайы автокөлік құралдары	0,14 Тн+0,002 Lн
Б	Ресейлік автобустар	0,16 Тн+0,001 Lн
7	Европейлік өндірістің жеңіл автомобильдері	0,05 Тн+0,0025 Lн
8	Американдық өндірістің жеңіл автомобильдері	0,055 Тн+0,003 Lн
9	Азиаттық өндірістің жеңіл автомобильдері (Жапонияны қоспағанда)	0,065 Тн+0,0032 Lн
10	Жапония өндірісінің жеңіл автомобильдері	0,045 Тн+0,002 Lн

Европалық өндірісінің жеңіл автомобиль үшін W мәнән есептеу методикасы:

W = 0,05 Тн+0,0025 Lн = 0,05 * 6 + 0,0025 * 109,9 = 0,30 + 0,275 = 0,575.

W = 0,575. болса, табиғи тозу Ит = 43,7 % (3-қосымша).

10.3. Базалық жинақталған агрегаттардың (тораптардың, жүйелердің, жабдықтың) ұқсас агрегаттардың ауыстырылуын ескерейтін қалдық құнның құраушысын есептеу.

10.3.1. Бағалау мерзімінде ұқсас тораптар мен элементтерді ауыстыру кезінде орнатылған шиналар, аккумуляторлар мен глушительдің табиғи тозуын бағалауды есептеу. Шиналардың зақымдар мен дефектілер жоқ болса, шиналардың табиғи тозуы келесі формуламен есептеледі:

Нж — Нн

Иш = —————- * 100 % + ΔИш.эу (1.5.)

Нж — Нмүм

Ишэу = 7 * Тш – 9, егер Тш ≤ 5 жыл (1.6.)

мұндағы: Тш – шинаның эксплуатациялау мерзімі, жылдар.

Автомобильге орнатылған шиналардың табиғи тозу:

12 — 8

И1 = ———— * 100 % + (7 * 3 – 9) = 47,1 %.

12 – 1,6

Қосалқы дөңгелек шинасының табиғи тозуы:

12 — 12

И2 = ———— * 100 % + (7 * 3 – 9) = 12 %.

12 – 1,6

Аккумуляторлық батареяның табиғи тозуы төмендегі формуламен анықталады:

Так

И3 = ———— * 100 % , (1.7.)

Так.н

мұндағы: Так – бағалау мерзімінде аккумуляторлық батареяның нақты

эксплуатациялау мерзімі, жылдар;

Так.н – ауыстыруға (жарамсыз деп табуға) дейінгі аккумуляторлық

батареяның нормативті қыззмет көрсету мерзімі, жылдар.

Аккумуляторлық батареяның табиғи тозуы:

И3 = —— * 100 % = 50 %.

Бағалау мерзімінде техникалық жағдайын ескеріп, көлік құралының қалдық құнын бағалау әдістемесі бойынша глушительдің табиғи тозуын есептеу. 2.1.-кестеге сәйкес европалық өндірісінің жеңіл автомобиль үшін W мәнән есептеу:

W = 0,05 * 3 + 0,0025 * 41 = 0,15 + 0,103 = 0,253.

W = 0,575. болса, глушительдің табиғи тозуы И4 = 22,4 % (3-қосымша).

10.3.2. Жаңа түрінде құн мағынасы мен базалық жинақталған, орнатылған ұқсас тораптардың (элементтер) табиғи тозуы 2.2.-кестеде келтірілген:

2.2-кесте
№	Ұқсас тораптардың орнына орнатылған базалық жинақтаудың тораптары (элементтері)	Жаңа түріндегі құны Ci, мың теңге	Табиғи тозу Иi, %
1	Автомобильге орнатылған шиналар	67,2 (16,8*4)	47,1
2	Қосалқы дөңгелектегі шина	16,8	12
3	Аккумулятор	5,28	50
4	Глушитель (негізгі және қосымша)	51,84	22,4

Базалық жинақталған агрегаттардың (тораптардың, жүйелердің, жабдықтың) ұқсас агрегаттармен ауыстырылуын ескеретін қалдық құнның құраушысының есептік мәні:

43,7 – 47,1 43,7 – 12 43,7 – 22,4

67,2 * —————- + 16,8 * ————— + 51,84 * —————- =

100 100 100

= -2,285 + 5,326 + 11,042 = 14,083 мың теңге.

10.4. Автокөлік құралының жинақталуын ескеретін (қайта жабдықтаудағы ауыстыруды қоспағанда) құраушысын есептеу 2.3.-кестеде сәйкес жүргізіледі.

2.3-кесте
№	Көлік құралын бөлшектеу нәтижесінде жоқ базалық комплектацияның агрегаттары	Жаңа түріндегі құны Cl, мың теңге	Орнату шығындары Зl, мың теңге
1	Фирмалық эмблема	2,88	0,96
2	Әйнектазартқыш щеткасы	9,6	0,96
3	Артқы бампер	67,2	8,64

Автокөлік құралының жинақталуын ескеретін (қайта жабдықтаудағы ауыстыруды қоспағанда) құраушысын есептеу.

2,88 * (1- 43,7/100) + 0,96 + 9,6 * (1-43,7/100) + 0,96 + 67,2 * (1-43,7/100) +

+ 8,64 = 55,420 мың теңге.

Бағалау мерзімінде автокөлік құралының моральдық тозуын есептеу.

Жалпы жағдайда автокөлік құралдарының моральдық тозуы келесі формуламен есептеледі:

Им = ∑ Имр, (1.3.)

j=1

Им1 = 2Ттоқ, егер Ттоқ ≤ 10 жыл (1.4.)

Автокөлік құралдарының өндірісінің тоқтатылғаны туралы мәлімет 5-қосымшада берілген.

Автокөлік құралдарының қосалқы бөлшектерінің өндірісінің тоқтатылғанын ескеретін, моральдық тозу факторының мәні Им2 20%-ға тең.

Автокөлік құралының бұрын жол-көліктік оқиғаға түсуін (бағалау мерзіміне дейін) ескеретін, моральдық тозу факторының мәні Им3 5%-ға тең.

Автокөлік құралының меншік иелерінің санын ескеретін, моральдық тозу факторының мәні (егер 4-адамнан кем болса) 0%-ға, басқа жағдайда 20%-ға тең.

Техникалық жағдайын ескере отырып, көлік құралының қалдық құнын есептеу Әдістемесінің мәліметтері бойынша Mercedes-Benz 300 SE 2.8 жеңіл автомобилін өндіру 2000 жылы тоқтатылды. Бағалау мерзімінде автомобильді өндірістен алып тастаудан 10 жыл өтпеген болса, бағалау мерзімінде автомобильді өндірістен алып тастауын ескеретін, моральдық тозудың бірінші факторын келесі формуламен есептейді:

Им1 = 2 * Ттоқ = 2 * 4 = 8 %.

Көлік құралының автобөлшектерін өндіруді тоқтатуды ескеретін моральдық тозу факторы Им2 = 0 %, өйткені “Калькуляция” анықтағышының мәліметтеріне сәйкес Mercedes-Benz 300 SE 2.8 жеңіл автомобилінің автобөлшектерін өндіру тоқтатылмаған. Аталған автобөлшектерді Алматының автобөлшектер нарығында немесе Мәскеу қаласына тапсырыс беру арқылы сатып алуға болады. Бұрын автокөлік құралының жол-көліктік оқиғаларға түсуін ескеретін моральдық тозу факторы (тапсырыс берушінің өтінішінде көрсетіледі), Им3 = 5 %. Меншік иесінің санын ескеретін моральдық тозу факторы Им4 = 0 %, өйткені бағаланып жатқан автомобильдің меншік иелерінің саны 1.

Бағалау мерзімінде автокөлік құралының моральдық тозуын есептеу.

Им = 13 %.

Бағалау мерзімінде қосымша жабдықты орнату арқылы, бірақ базалық жинақтаудың агрегаттарын ауыстырусыз автокөлік құралын қайта жабдықтауды ескеретін құраушыны есептеу 2.4.-кестеде сәйкес жүргізіледі:

2.4-кесте
№ (j)	Қосымша орнатылған жабдық
№ (j)	Атауы	Орнату шығындарын қосқанда, жаңа түріндегіқұны Сj , мың теңге	Табиғи тозу Иj , %
1	Автотелефон (антенна мен орнатуға арналған жабдықты қосқанда)	86,4	30
2	Жүксалғыштағы мини-тоңазытқыш	46,08	30

Бағалау мерзімінде қосымша жабдықты орнату арқылы, бірақ базалық жинақтаудың агрегаттарын ауыстырусыз автокөлік құралын қайта жабдықтауды ескеретін құраушыны есептеу:

86,4 * (1-30/100) + 46,08 * (1-30/100) = 60,48 + 32,26 = 92,736 мың теңге.

Бағалау мерзімінде істен шығу, ақаулылық пен эксплуатацияляқ дефектілерін жою Сэд құнын есептеу.

Жөндеу бойынша жұмыстардың құны 2.5.-кестеге сәйкес есептеледі.

2.5-кесте
№	Жөндеу бойынша жұмыстар
№	Атауы	Еңбек сиымдылығы, нормо-сағ	Бір нормо-сағаттың құны, теңге	Жұмыстар құны, теңге
	Капоттың бояуы	2,б	4800	12480
2	Есік бекітпелерін дәлдеу	0,3	4800	1440
3	Тежуіш шлангілерді ауыстыру	1,5	4800	7200
4	Фараларды ауыстыру	0,7	4800	3360

Жөндеу бойынша жұмыстардың құны 24480 теңгеге тең.

Қосалқы бөлшектерінің құны 2.6.-кестеге сәйкес есептеледі.

2.6.-кесте
№	Қосалқы бөлшектер
№	Атауы	Саны, бірлік	Бірлік құны, теңге	Құны, теңге
1	Фара	1	18240	18240
2	Тежеуіш шлангілер	4	1920	7680

Қосалқы бөлшектерінің құны 25920 теңге.

Материалдардың құны 2.7-кестеге сәйкес есептеледі.

2.7-кесте
№	Материалдар
№	Атауы	Құны, теңге
1	Тежеуіш сұйықтығы	1248
2	Бояу материалдары	19200

Материалдардың құны 20448 теңге.

Автокөлік құралының істен шығуы, ақаулылық пен эксплуатациялық дефектілерінің жою құны 50400 теңге.

Автокөлік құралының істен шығуы, ақаулылық пен эксплуатациялық дефектілерінің жою құнын есептеу нәтижелері автокөлік құралы, автокөлік құралдарына қосалқы бөлшектерінің, жөндеу материалдарының тауар нарығы ақпараттарынан алынған, сонымен қатар Алматының қосалқы бөлшектер нарығында немесе Мәскеу қаласына тапсырыс беру арқылы сатып алулар.

Утилизациялық құны анықталмаған, өйткені бағалау мерзімінде автокөлік құралының табиғи тозуы 80 %-дан әлдеқайда төмен.

Бағалау мерзімінде нарықтық құны:

С=(Сқалд+Сауыс-Сқ.жин)*(1-Им/100)+Сқ.жабд-Сэд (1.1)

С = (2 606 467 + 14083 – 55 420) * (1 – 13/100) + 92 736 – 50 400 =

=2 274 000 теңге.

Бағаланып жатқан автокөлік құралының нарықтық құны 2 274 000 (екі миллион екі жүз жетпіс төрт мың) теңге.

Бағалау бойынша эксперт: Аязбаев А.А. (ЖШС «Жетысу Аудит»)

13-қараша 2003 ж.

13.11.2003ж. бағалау

туралы есепке

1 – қосымша

«Алматы облысы бойынша Көлікті бақылау басқармасы»

Талдықорған қаласы, Шевченко көшесі, 131 үй, т. 24-05-51

АВТОКӨЛІК ҚҰРАЛЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТЕКСЕРУ АКТІ

Тексеру мерзімі: 13 – қараша 2003 ж. Тексеру уақыты: 10:30

Тексеру орны: ЖШС ЖК «М-Интер-трейд», мекен-жайы- Талдықорған қаласы, Жансүгірова көшесі, 111/21.

Автокөлік құралының параметрлері: Типі – жеңіл автомобиль.

Маркасы, моделі — Mercedes-Benz 300 SE 2.8

Категориясы (АВСД, тіркеме) – В Тіркеу сан-реті — В 089 МТМ

Идентификациялық сан-реті (VIN): В ТО 3002503

Қозғалтқыш: моделі – 104 № 123

Шасси (рама) № — Шанақ (коляска) № — 000100

Түсі: сұр Шығарылған жылы: 1997

Көлік құралының төл-құжаты: сериясы 77 АА № 1234567

Автокөлік құралының меншік иесі: ЖШС ЖК «М-Интер-трейд»

Тапсырыс берушінің өтінішінде автомобиль 2002 жылы жол-көліктік оқиғаға түскені туралы мәліметтер берілген.

ТЕКСЕРУ КЕЗІНДЕ БЕКІТІЛДІ:

Қозғалтқыш пен жанақтың идентификациялық нөмірлері, тіркеу белгісі, түсі тіркеу құжаттарындағы мәліметтерге сәйкес.
Спидометр көрсетуі: 56 мың км. Тапсырыс берушінің өтініші бойынша спидометр бұрын жөнделген және оның көрсетуі нақты жүрісіне сәйкес келмейді.
Базалық жинақтаудың агрегаттары ауыстырылған.

Автомобильге орнатылған шиналар (4 бірлік): типоөлшемі –

225/60 R16; өндіру мерзімі – 1999 ж.; протектор суретінің биіктігі – 12 мм. Эксплуатациялық дефектілері мен зақымы жоқ.

Қосалқы дөңгелегінің шинасы: типоөлшемі — 225/60 R16; өндіру мерзімі – 1999 ж.; протектор суретінің биіктігі – 12 мм. Эксплуатациялық дефектілері мен зақымы жоқ.
Аккумулятор: маркасы – VARTA 562 21/19, өндіру мерзімі (ауыстыру) – қаңтар 2001 ж.
Глушитель, ауыстыру мерзімі – 2000 ж.

Базалық жинақтаудың келесі агрегаттары (элементтері) жоқ: фирмалық эмблема, әйнектазартқыш щеткасы, артқы бампер.
Базалық агрегаттарды ауыстырып, қайта жабдықтау жүргізілмеген.
Қосымша орнатылған жабдық (орнату мерзімі көрсетілген): автотелефон (антенна мен орнату жабдығын қосқанда) – 2000 ж.; жүксалғыштағы мини-тоңазытқыш – 2000 ж.
Эксплуатациялық дефектілер:

Капотындағы бояу өшкен (өшкен бояу ауданы – орта есеппен 100 см.кв.) – капотты толық бояу керек;

сол жақтағы алдыңғы есіктің бекітпелерін дәлдеу керек;

оң жақтағы алдыңғы фара әйнегі сынған – фараны ауыстыру керек.

Техникалық күйанықтау (диагностирование) құралдарын қолданып, техникалық жағдайын тексеру нәтижелері: тежеуіш шлангыларды ауыстыру керек.
Автокөлік құралының, агрегаттардың, жүйелер мен аспатардың жұмыс қабілеттілігін тексеру нәтижелері: жұмысқа қабілетті жағдайда.

Бағалау бойынша эксперт қорытындысы

Автомобиль жұмысқа қабілетті жағдайда, жол жүру қауіпсіздігі мен эксплуатациялық дефектілермен байланысты ақаулылықты жою керек.

Бағалау бойынша эксперт: Аязбаев А.А.

(ЖШС «Жетысу Аудит»)

Тапсырыс беруші Син С.Х.

3-БӨЛІМ. АВТОКӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН БАҒАЛАУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ.

3.1. Шетелдегі автокөлік құралдарын бағалау ерекшеліктері.

Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде автокөлік құралдарын бағалау жақсы дамыған және ол жоғары табыстылық деңгейімен, автомобилизация деңгейінің өсуі нәтижесінде табыстың болашақта өсуімен сипатталады. Мысалы, ірі ДЕКРА (Германия) сараптамалық ұйымының автомобильдер мен жол-көліктік оқиғаның материалдық залалын бағалау бойынша сараптама саны динамикасының өсуі келесі ақпараттармен сипатталады: 2001 ж. – 620 180 сараптама, 2002 ж. – 695 160 сараптама, 2003 ж. – 750 610 сараптама. Сонымен сараптама саны орташа жылдық өсуі шамамен 10 % құрайды. ДЕКРА фирмасының табыстың жалпы санының ішінде бағалау қызметінен алынған табыстың үлесі 2003 жылы 32 % болды және оның өсу тенденциясы бар [21]. Жалпы осы аталған қызметтен алынған табыс шамамен 300 млн. евроға тең. Германия бойынша 2001-2003 жж. сараптамалардың жалпы көлемінің ішінде материалдық залал сараптамасының үлесі 2003 ж. 50 % болды. Мұның барлығы жеке меншік иелерінің, автокәсіпорындарының, автомобиль жұмыс қабілеттілігін қалпына келтіру бойынша өндіріс пен сақтандыру компанияларының сапалы сараптаманы жүргізуге мүдделерінің өскенін көрсетеді, өйткені жоғарғы деңгейде жүргізілген сараптама олардың ақша қаражаттарының сақталуының гаранты болып табылады.

Автомобильдердің бағалауын жүргізуде аналитикалық әдістер қолданылады, оның ішінде Рукопф – Зам әдісін және гамбурлық әдісті бөліп көрсетуге болады.

Рукопф – Зам әдісі бойынша есептің негізіне келесі ақпараттар кіреді: жаңа автомобиль бағасы; белгілі бір мерзімде жеке жағдайына байланысты автомобиль құны; автомобиль жасы; автомобильдерді жөндеуге кеткен жалпы шығындар. Автомобиль жүрісі “белгілі бір мерзімде жеке жағдайына байланысты автомобиль құны” құраушысында ескеріледі. Рукопф-Зам әдісіне сәйкес, егер жөндеу құнының белгілі бір мерзімде жеке жағдайына байланысты автомобиль құнына қатынасы 10%-дан төмен болса, онда автомобильдің, оның коммерциялық құнының төмендеуіне әсер етпейтін, аз ғана зақымы бар. Ал егер осы қатынастың мәні одан жоғары болса, 3.1-кестесінде көрсетілген пайыздық мөлшерлемелер қолданылады. Бірақ, мұнда пайыздық мөлшерлеме белгілі бір мерзімде жеке жағдайына байланысты автомобиль құны мен жөндеу шығындарынан алынатынын ескеру қажет.

3.1.-кесте
Рукопф — Зам әдісі бойынша коммерциялық құнның төмендеуінің пайыздық мөлшерлемелері
Эксплуатациялау периоды, жылдар	Коммерциялық құнның төмендеуінің мөлшерлемесі,%
	Жөндеу құнының белгілі бір мерзімде жеке жағдайына байланысты автомобиль құнына қатынасы
	10-30	30-60	60-90
1	5	6	7
2	4	5	6
3 және одан да көп	3	4	5

Гамбурлық әдіс автомобиль жүрісі мен жөндеу шығынын ескереді. Жүрістің сәйкес мәні үшін коммерциялық құнның төмендеуінің пайыздық мөлшерлемелері 3.2.-кестеде келтірілген. Автомобильдің коммерциялық құнының төмендеуі жөндеу жұмыстарының құны мен эксплуатациялау басынан жүріске тәуелді, ол 3.2.-кестесінің мәліметтерінде дәлелденді.

Неміс мамандарының ойынша, Рукопф – Зам әдістемесі ескіріп қалды, өйткені ол жөндеу саласында болған өзгерістерді ескермейді. Оған қоса, ол жалақы мен материалдар шығындарын сипаттайтын ақпаратты ескермейді.

Сондықтан ол бойынша болжамды мөлшерлемелер ғана есептеледі. Осы әдісті жетілдіру жүргізілмеген.

3.2.-кесте
Гамбурлық әдіс бойынша коммерциялық құнның төмендеуінің пайыздық мөлшерлемелері
Жүрісі, мың км.	Коммерциялық құнның төмендеуінің мөлшерлемесі,%
0-20	30
20-40	20
40-75	15
75-100	10
100-ден жоғары	0

Гомбурлық әдісті Рукопф – Зам әдістің жеңілдетілген варианты ретінде қарастыруға болады. Ол бойынша ақпараттар тізімін есептегенде, автомобильдің сату бағасы қолданылады, сондықтан есептелген пайыздық мөлшерлемелері автомобиль нарығындағы жағдайды толығымен көрсетпейді.

Бүгінгі күні қолданылатын әдістер осы екі әдістерге негізделеді, бірақ олар екі әдістен және бір бірінен кіру ақпаратын есептеу деңгейімен ерекшеленеді. “Коммерциялық құнының төмендеуі” термині бірен саран ғана “тауарлық құнның жоғалуы” терминіне сәйкес келеді.

3.3.-кесте
Жол жағдайы мен автомобиль типіне тәуелді эксплуатациялық шығынының өзгеруі,%
Көрсеткіштер	Жол жағдайы	Автомобиль
		Жеңіл	Жүк		Толық массалы автопоезд,т.
			пикап	фургон	26,51	32,25
Ауыспалы шығындар	I	100		100	100	100
	II	130	142	148	152	152
	III	170	200	240	245	290
КМ және Р шығындары	I	100	100	100	100	100
	II	130	140	157	148	157
	III	138	215	270	250	270
Жанармай шығындары	I	100	100	100	100	100
	II	110	108	129	141	137
	III	128	120	140	188	180

Қосымша. Кестеде келесі белгілеулер бар:

I-қатты негізді жетілдіргенжолдар;

II-шара шартты өнделген,әр түрлі типті жолдар;

III-грунттық жолдар;

Кестеде көрсетілгендей, жүк автомобильдері бойынша, жеңіл автомобильдерге қарағанда, жол жағдайы эксплуатациялық шығын көлеміне (сәйкесінше құнына) елеулі әсер етеді.

Германияда статистикалық есеп жүргізіледі және автокөлік құралын бағалауда әр түрлі эксплуатациялық факторлардың әсерін ескеретін сәйкес ақпараттық жинақтар басылып, шығарылады. 3.3-кестесінде эксплуатациялық шығын көлеміне жол жағдайының және автомобиль типінің әсерін сипаттайтын мәліметтер келтірілген.

Тәжірибеге сәйкес Германияда нарықтық құн көлеміне автомобиль жасы да елеулі әсер етеді. 3.1-кестеде жасқа тәуелді, эксплуатациялық шығын мен автомобиль құны (жаңа автомобиль құнына сәйкес %-бен) көлемінің өзгеруін сипаттайтын мәліметтер келтірілген.

3.4.-кесте
Жаңа автомобиль құнына қатысы бойынша ұсталған автомобильдің эксплуатациялық шығындары мен нарықтық бағалардың өзгеруі
Жасы, жылдар	Эксплуатациялық шығындар	Баға	Жасы, жылдар	Эксплуатациялық шығындар	Баға
1	35	61	4	44	15
2	37,5	33	5	48	11
3	41	23	6	50	8

Кестеде көрсетілгендей, автомобиль жасының өсуі оның бағасының төмендеуіне алып келеді. Мысалы, 10жыл эксплуатацияда болған автомобиль бағасы жаңа автомобиль құнының 10%-ын ғана құрайды.

Тозу деңгейіне сәйкес автомобиль нарықтық бағалардың тез төленуі олардың эксплуатациядан интенсивті шығып қалуына алып келеді, ал бұл біріншіден, ұсталған автомобиль нарығына әсер етіп, екіншіден, ликвидициялық құнды анықтау бойынша көп мөлшерлемелерде жұмыстарды жүргізуді талап етеді. 3.5-кестеде үш автомобиль түріне арналған эксплуатациялық мерзімінің ықтимал ұзақтығы жасының тәуелділігін сипаттайтын мәліметтер келтірілген:

-1- жеңіл автомобиль;

-2- толық массасы 4,53 т-ға дейін, жеңіл жүк көтергішті жүк автомобилі;

-3- толық массасы 10,41 т-дан жоғары, ауыр жүк көтергішті жүк автомобилі;

Кестеге сәйкес жеңіл автомобильдің эксплуатациядан ең интенсивті шығып қалуы 7-12 жыл интервалында (автомобильдің 55%-нан астамы) жеңіл жүк көтергішті жүк автомобилі үшін – 9-14 жыл интервалында (автомобильдің 30%-нан астамы) және ауыр жүк көтергішті жүк автомобилі үшін – 8-14 жыл интервалында (автомобильдің 40%) болады.

Автокөлік құралдарын бағалау қызметінің кемшіліктерін талдау.

Автокөлік құралдарын бағалауда анықталатын құн түрлері бағалау объектісі мен бағалау мақсаттарына тәуелді.

Бағалау қызметі – автокөлік құралдарына қатысты сараптамалық (эксперттік) қызметтің бір түрі. Бағалау қызметінің негізгі мақсаты жеке тұлғалар, заңды тұлға мен мемлекет арасында құқықтар қатынастар пайда болғанда, автокөлік құралдарын иелену, басқару және пайдаланумен байланысты, автокөлік құралдарының құнын анықтау болып табылады. Автокөлікті бағалау қызметі келесі негізгі бағытта жүзеге асырылады:

— мемлекетпен өз мүліктік мүддесін қорғау және экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін мемлекеттік реттеу (негізгі қорды қайта бағалау, жекешелендіру, мемлекеттік мүлікпен жасалатын мәмілелер және т.б. Автокөлік құралдары иелерінің азаматтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру енгізіледі);

— нәтижесі мемлекетпен мойындалатын қызмет (автомобильдерді кедендік шекарадан өткенде бағалау, салық салу мақсатында, автомобильді сыйға тарту және мұраға қалдырғанда және т.б.);

— жеке және заңды тұлғаларға көрсетілетін өз еркімен сараптамалық қызмет (автомобильдердісатқан және кепілдікке қалдырғанда бағалау, автомобильдерді өз еркімен сақтандыру және т.б.).

Автокөлік құралдарына қатысты бағалауда қызмет жасап тұратын нормативті, әдістемелік, ақпараттық, ұйымдық және оқу-әдістемелік қамтамасыз етуінің концептуалды және методологиялық негізінің жоқтығы белгілі бір деңгейде субъективтісипатқа ие. Осының нәтижесінде бағалау бойынша қызмет сапасын қажетті деңгеймен қамтамасыз етілмейді және ол тұтынушылар құқығын қорғау заңының талаптарына сәйкес келмейді.

Осы кемшіліктерінің болуы автокөлік құралдарын бағалау бойынша қызмет нарығын ұйымдастыруға кедергі жасайды, қызметтің осы түріне тапсырыс беруші мен бағалаушы ара-қатынасының бұзылуына алып келеді, автокөлік құралдарын бағалау бойынша жұмыстарды ұйымдастыруға, нәтижесіне кері әсер етеді және келесі негативті салдарға алып келедІ [17].

-1- автокөлік құралдарын бағалау бойынша қызметтің төмен сапасының болуы салық пен бюджетке міндетті төлемдерді жинауда мемлекет ұтылады. Оның ұтылулары – автокөлік құралдарын қайта бағалағанда, олармен мәміле жасағанда, мемлекеттік баж салығын жинауда, автокөлік құралдарын сатып алу және эксплуатациямен байланысты салық пен басқа да міндетті төлемдерді жинауда салық салу базасын төмендеуі;

-2- ең маңызды мәселелердің бірі – автокөлік құралдарын бағалаудың ақпаратпен өте нашар қамтамасыз етілуі. Біздің мемлекетіміздегі эксперттердің қолданылатын ақпараттық мәліметтері шетелдік және жақын орналасқан Ресей мемелекетінің басылымдары, жинақтары, журналдары. Бағалау қызметін тежелуіне әсер ететін фактордың маңыздысы – көлік құралдарына қатысты бағалау қызметін есепке алыпжеке ақпараттық базасының жоқтығы;

-3- автокөлік құралдарын бағалау қызметін тежейтін тағы бір факторлардың бір – автокөлік құралдарын өндіруші-зауыттың жоқтығысоңғы 8-12 Қазақстан Республикасының автокөлік құралдары нарығы шетел өндірушілердің ұсталған автокөлік құралымен толып келнді. Олардың 71% 1991-1996 жылдары шығарылған, сонымен қатар жол-көліктік оқиғаға түскен және ары қарай эксплуатациялауға жарамайтын автокөлік құралдары бар. Бұл автокөлік құралымен Қазақстан Республикасының кедендік территориясына кіргізілуі оларға қатысты ақпараттың шектеулігімен сипатталады.Осының барлығы автокөлік құралын шығындық әдіспен бағалау мүмкіндігінің жоқтығын көрсетеді;

-4- ұсталған автокөлік құралын бағалауда қажет болған жағдайда қосалқы бөлшектердің құнын есептеуде туындайтын қиындықтар. Әсіресе Еуропа мемлекеті өндірістің автомобилінің бөлшектерінің құнында үлкен айырмашылық болады, өйткені оларды да шетелден тапсырыс беріп алдырады;

-5- тәуелсіз эксперт және сақтандыру компаниясы берген жол-көліктік оқиға түскен немесе басқа да себептермен залал алған бірдей автокөлік құралының бағалау әр түрлі болуы. Оның себебі автожөндеу шеберханадағы жұмыстарға әр түрлі баға орнатуы, өйткені бүгінгі күні жөндеу жұмыстарының құрылымы біршама өзгерген. Сонымен қатар шеберханада жол-көліктік оқиғадан кейін немесе басқа да себептерден кейін ұсталған автокөлік құралдарын жөндеуде жаңа технологияларды, жаңа жұмыстарда жаңа құрал-жабдықтар мен материалдарды қолдана алу мүмкіндіктерінің жоқтығы;

-6- бағалау бойынша қызметті тұтынушыларға, олардың құқықтарының қорғалмағандығымен және сапасы бағалау салдарынан көп уақытты жоғалтумен байланысты, елеулі мүліктік және моральдық залал тигізіледі. Тұтынушыларға бағалау бойынша қызмет сапасына кепілдеме бермейді, мұның себебі – бағалау бойынша есеп дайындауда туындайтын проблемалар, есеп нәтижесінің сотта, нотариатта және басқа да ұйымдарда дұрыс деп танудағы проблемалар.

ҚОРЫТЫНДЫ

Дүниежүзілік тәжірибеде автокөлік құралдарын бағалау қызметінің қажеттігі – дәлелденген факт. Шетелде автокөлік құралдарын бағалауды бағалау қызметінің жеке тармағы ретінде қарастырады, автокөлік құралдарын бағалау мақсатына, техникалық жағдайына тәуелді сәйкес әдістеме қолданылады. Ал біздің автокөлік құралдарын бағалау үрдісінің ерекшелігі – қалыптасқан әдістердің жоқтығы. Мемлекеттегі жеке бағалау компаниялары шетел тәжірибесін қолданып, бағалау жұмыстарын жүргізеді, бірақ оның нәтижесінде анықталатын автокөлік құралының құны автокөлік нарығындағы ұқсас көлік түрі құнынан алшақ болып шығады.

Бағалау жұмыстарын жеңілдететін бірден-бір құрал бағалау кезінде қолданылатын әдістер болып табылады. Автокөлік құралдарын бағалаудың негізгі үш әдісі бар: шығындық әдіс, салыстырмалы әдіс, табыс әдісі.

Шығын әдісі – шет мемлекеттерде, әсіресе өзінің автомобиль өндірісі дамыған елдерде кеңінен қолданыс тапқан. Оның негізі - автомобильді өндіруге кеткен үлестік шығындарды есептеу, оның бағалау құнын анқтау. Біздің тәжірибеде бұл әдіс қолданылмайды, өйткені тікелей автомобиль өндіретін зауттар жоқ.

Әдетте шығындық әдісті жол-көліктік апттан кейін материялдық залалды және автомобильді эксплуатацтялауда оның конструкциясына өзгерістер енгіңзілумен байланысты құн түрлерін бағалауда қолданады және сәйкес калькуляцияны құру арқылы жүргізеді. Тәжірибеде автокөлі құралдарына келтірілген жол-көліктік оқиғадан кейін материялдық залалын бағалау жиі кездеседі, оның себебі соңғы жылдары Қазақстан территориясына кіргізілген шетел өндірісінің автомобильдері елдің автомобильдік кешенін толтырды.

Мұнда туындайтын негізгі мәселе ─ жол-көлік оқиғадан кейін автомобильдік техниканы жөндеу саласында жұмыс істейтін орталықтардың, яғни тәжірибелі автожөндеу базасының жоқтығы.

Автокөлік құралын мемлекеттік тіркеу жол қозғалысы туралы Конвенцияда бекітілген жүктемеге сәйкес жүргізіледі. Бағалаудың әр түрлі мақсатына арналған автокөлік құралына басқа да жүктемелер қолданылуы мүмкін, егер оның қолданылуы сәйкес нормативті-құқықтық актілерде көрсетілсе. Қазақстан Республикасының Кеден кодексімен бекітілген, Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан өтетін тауарлардың жүктемесі кедендік органдармен сыртқы экономикалық қызметте тауар номенклатурасына сәйкес жүргізіледі.

Колі құралдарын және оның агрегаттарын толық жөндеуден өткізу оның жұмыс қабілеттілік жағдайын және ресурстарын толық қамтамасыз етуге арналған. Ол жөндеу обьектісінің толық бөлшектенуін, дефектацияны, қосалқы бөлшектерін қалпына келтіру немесе ауыстыру, жинау, реттеу, бақылауды ескеретін жеке әдістермен жүргізіледі. Автобустар мен жеңіл автомобильдер толық жөндеуден өткізуге, оның жанағын толық жөндеуден өткізу керек болған жағдайда, жіберіледі. Ал жүк автомобильдері рама, кабина және бір үйлесімдегі үштен артық агрегаттарын толық жөндеуден өткізу (ауыстыру) керек болған жағдайда бағытталады.

Салыстырмалы әдіс ─ автокөліктің тауар нарығындағы осы уақытта қалыптасқан автомобильдің құнын сату және сатып алу бағаларын өзара салыстыру арқылы анықтау әдісі. Бұл әдісті Қазақстанда қолданудағы негізгі мәселе ─ ақпараттық базаның нашар дамығандығы. Егер автомобиль құнын салыстырмалы әдіспен бағалағанда, автокөлік құралдарын бағалаумен айналысатын жеке компанияда автомобильдің маркасы, шығарылған жылы және орналасу орны бойынша жинақталған ақпарат болуы қажет.

Табыс әдісі көмегімен автокөлік құралдарын қолданғанда, болашақтағы табыстың жиынтығы ретінде, бағалау обьектісінің ағымдағы құны анықталады. Бұл әдіс біздің тәжірибеде сирек қолданылады.

Автокөлік құралдарын бағалау қызметі нарығының даму көптеген факторлардың әсерінен қалыптасады. Автокөлік құралдарын бағала бойынша жұмыстарды жүргізу немесе қызмет көрсету нарығын кеңейтуге жағымды әсер ететін факторларға мыналар жатады:

автокөлік құралының стандартты кнструктивті қиыстырылуы;
автокөлік құралдарын міндетті мемлекеттік тіркеу,бұл процесс оның құнын бағалау кезінде көлікті нақты теңестіру үшін қажет;
автокөлік құралдарын эксплуатациялау процесінде апаттылықтың жоғары деңгейі, яғни жол-көліктік апаттан пайда болған материалдық залалды бағалауда көп мөлшерде жұмысты қажет етеді;
автокөлік құралдарына салық салу ережелеріне байланысты құқықтық –нормативтік актілерді бекітуді қажет етеді.

Автокөлік құралдарын бағалауды жүргізуге кері әсер ететін факторларға:

бөлшектер деңгейінің конструктивті қиындылығы және бөлшекті унификацияның төмен деңгейі. Қазігі автокөліктің бір моделінің немесе маркасының қосалқы бөлшектерінің саны 10 мыңға жуық. Ал эксплуатацияда 30 мың әр түрлі маркалы және модельді автокөлік бар, олардың қосалқы бөлшектерінің жиынтық саны ─ жүздеген миллион, және олар өзара ауыстырылмайды. Осының барлығы жөндеу және материяалдық құнын бағалауда ақпараттық қамтамасыз етуде қиындықтар туғызады;
автокөлік құралын бағалауда оның эксплуатациялық сенімділігін ескерудің қажеттігі, ол оның құнын анықтайды. Бағалауда міндетті түрде сенімділіктің келесі құраушылары, тоқтаусыздық және шыдам мерзімі (ұзақ қызмет көрсетушілігі) ескеріледі;
автокөлік құралы жоғары қауіпті обьект болып табылады, сондықтан оның бағасы конструктивті қауіпсіздікжағдайын көрсету қажет, ал егер оның деңгейі төмен болса, автокөлік иесінің шығындары бағалау обьектісінің шығындары бағалау обьектісінің құнынан асып түсуі мүмкін.

Автокөлік құралдары ерекшеліктеріне байланысты бағалау қызметінің жеке пәндік саласымен бөлінеді, яғни қажетті құқықтық, нормативтік, әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етілуі, сонымен қатар бағалау бойынша эксперттердідайындауды ұйымдастыру қажет. Мұндай эксперттерге автокөлік құралын бағалау бойынша төмендегідей қатал талаптар қойылуы керек. Эксперт – бағалаушы:

автокөлік құралын бағалау саласында туындайтын сұрақтарға қажетті ҚР заңдарын, қаулылар мен жарлықтарды, бұйрықтарды және т.б. нормативтік құқықтық-актілерді;
автокөлік құралдары түрлерін және олардың жіктелуін, бағалау мақсаттары мен әдістемелік қағидаларын, автокөлік құралдары құнын анықтауда қолданылатын негізгі әдістер мен басқа методикалық тәсілдерді;

ааавтокөлік құралдарының конструкциясын, оның құны мен техникалық-экономикалық көрсеткіштеріне әсер ететін әр түрлі факторларды;
отандық және шетелдік автокөлік құралдарын бағалау әдістемелерін, басқа бағалаушылардың отандық және шетелдік жұмыс тәжірибесін білу қажет.

Белгілі дайындықтан өткеннен кейінбұл бағалаушыларға автокөлік құралдарын бағалау бойынша куәлік берілуі қажет.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі.
Қазақстан Республикасының «Бағалау қызметі туралы Заңы» 30-қараша 2000 ж.
Қазақстан Республикасының «Жол қозғалысының қауісіздігі туралы Заңы» 15-наурыз 2002ж.
Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы Заңы».
Закон Республики Казахстан «О внесении изменений в некоторые законодательные акты РК по вопросам учета, государственной регистрации и государственного технического осмотра механических транспортных средств и прицепов к ним».
ГОСТ 9.032-74 «Покрытие лакокрасочные. Группы, технические требования и обозначения».
ГОСТ 9.402-80 «Покрытие лакокрасочные. Подготовка металлических поверхностей перед окрашиванием».
ГОСТ 25478-91 «Автотранспортные средства. Требования к техническому состоянию по условиям безопасности движения. Методы проверки».
Андрианов Ю.В. «Оценка автотранспортных средств» Москва: Дело, 2002 г.
Андрианов Ю.В. «Введение в оценку транспортных средств» Москва: Дело, 1999 г.
Букалов Д.И., Степанова В.В. Совершенствование организации судебно-товароведческой экспертизы // Теория и практика криминалистики и судебной экспертизы. Вып 2. Саратов: ЮНИСТ, 1998г.
Букалов Д.И., Степанова В.В. Процессуальные и криманилистические вопросы назначения судебной товароведческой экспертизы: Учебное пособие. Саратов: ЮНИСТ, 1999г.
Андрианов Ю.В. «Как оценить и возместить ущерб от дорожно-транспортного проишествия» Москва: Дело, 2001 г.
«Қазақша-орысша терминологиялық сөздік. Көлік және қатынас жолдары»Алматы: Рауан, 2000 ж.
Андрианов Ю.В. «Основные теоритические принципы и положения оценки транспортных средств» Москва: Дело, 2000 г.
Танбаев Ж.Д., Кузнецов О.Г. «Теория и практика оценки транспортных средств» Алматы: Аркаим, 2002 г.
Бирюков Б.М. «Дорожно-транспортные проишествия. Социальные и правовые аспекты». Москва: Дело, 1998г.
Толмачева С.С., Пушкина И.С. «О пределах компетенции эксперта товароведа// Материалы Всесоюз. Конф. «Актуальные проблемы теории и практики новых видов судебных экспертиз». Москва: Финансы и статистика, 1997г.
Нагайцев А.А. «Исследование маркировочных обозначений легковых автомобилей зарубежного производства» Учебное пособие/ ЭКЦ МВД России. Москва: БИНОМ, 1999г.
Краткий автомобильный справочник / А.Н.Понизовкин, Ю.М.Власко, М.Б. Ляликов и др. Москва: Финансы и статистика, 1994г.
Бирюков Б.М. «Интернет-справочник автомобилиста» Москва: Экзамен, 2001г.
«Методика исследования легковых автомобилей импортного производства при определении остаточной стоимости». Кузнецов А.Г., Алаева Г.Т., Беспалов В.Ю., Иващенко А.Д., Кисляков Ю.Д., Ковалев Н.З., Колесников Н.Н., Стрельцов П.Н., Халлмухамедова Б.А. Алматы: Наука, 1999г.

1- қосымша
Қазақстан Республикасы территориясында эксплуатацияланатын, шетел жеңіл автомобилінің орташа жылдық жүрісі және эксплуатациялау басынан жүрісі
Эксплатациялау жылы	Орташа жылдық жүрісі, мың км.	Көлік құралының жасы Тн, жылдар	Эксплуатациялау басынан жүрісі Lн, мың км.
1	15	1	15
2	15	2	30
3	14	3	44
4	14	4	58
5	14	5	72
б	13	б	85
7	12	7	97
8	12	8	109
9	11	9	120
10	10	10	130
11	10	11	140
12	10	12	150
13	10	13	160
14	9	14	169
15	9	15	178
16	9	16	187
17	8	17	195
18	8	18	203
19	8	19	211
20	8	20	219

												2- қосымша
Германиядағы жеңіл автомобильдердің эксплуатациялау басынан жүрісі және орташа жылдық жүрісі
№	Автомо- биль кате- гория-сы*	Эксплуатациялау басынан жүрісі Lн, мың км. Жылдық жүрісі, мың км.
		Жеңіл автомобильдің жасы (эксплуатациялау жылы)
		1	2	3	4	5	б	7	8	9	10		11	12
1	1.1.	9,75 9,75	18,759,00	27,759,00	36,75 9,00	45,759,00	54,75 9,00	63,75 9,00	72,75 9,00	81,75 9,00		90,75 9,00	99,75 9,00	108,759,00
2	2.1.	13,0013,00	24,1011,10	33,759,65	42,75 9,00	51,75 9,00	60,75 9,00	69,75 9,00	78,75 9,00	87,75 9,00		96,75 9,00	105,759,00	114,759,00
3	2.2.	13,0013,00	25,0012,00	37,0012,00	49,00 12,00	61,00 12,00	73,00 12,00	85,00 12,00	97,00 12,00	109,00 12,00		121,0012,00	133,0012,00	145,0012,00
4	3.1.	15,6015,60	29,5513,95	40,2010,65	49,20 9,00	58,20 9,00	67,20 9,00	76,20 9,00	85,20, 9,00	94,20 9,00		103,209,00	112,209,00	121,209,00
5	3.2.	16,9016,90	31,4514,55	44,2012,75	56,20 12,00	68,20 12,00	80,20 12,00	92,20 12,00	104,2012,00	116,2012,00		128,2012,00	140,2012,00	152,2012,00
б	3.3.	16,9016,90	32,5015,60	48,1015,60	63,70 15,60	79,30 15,60	94,90 15,60	110,5015,60	126,1015,60	141,7015,60		157,3015,60	172,9015,60	188,5015,60
7	4.1.	20,4020,40	37,9517,55	49,8011,85	58,80 9,00	67,80 9,00	76,80 9,00	85,80 9,00	94,80 9,00	103,80 9,00		112,80 9,00	121,80 9,00	130,80 9,00
8	4.2.	22,1022,10	40,5018,40	53,8013,30	65,80 12,00	77,80 12,00	89,80 12,00	101,80 12,00	113,80 12,00	125,80 12,00		137,80 12,00	149,80 12,00	161,80 12,00
9	4.3.	22,1022,10	41,1019,10	57,7016,60	73,30 15,60	88,90 15,60	104,5015,60	120,1015,60	135,7015,60	151,3015,60		166,9015,60	182,5015,60	198,1015,60
10	4.4.	22,1022,10	42,5020,40	62,9020,40	83,30 20,40	103,7020,40	124,1020,40	144,5020,40	164,9020,40	185,3020,40		205,7020,40	226,1020,40	246,5020,40
11	5.1.	23,4023,40	43,2019,80	55,8012,60	64,80 9,00	73,90 9,00	82,80 9,00	91,80 9,00	100,809,00	109,809,00		118,809,00	127,809,00	136,809,00
12	5.2.	23,4023,40	43,9520,55	58,8014,85	70,80 12,00	82,80 12,00	94,80 12,00	106,8012,00	118,8012,00	130,8012,00		142,8012,00	154,8012,00	166,8012,00
13	5.3.	25,5025,50	46,4520,95	63,7017,25	79,30 15,60	94,9015,60	110,5015,60	126,1015,60	141,7015,60	157,3015,60		172,9015,60	188,5015,60	204,1015,60
14	5.4.	25,3525,35	47,8522,50	68,90 21,05	89,30 20,40	109,7020,40	130,1020,40	150,5020,40	170,9020,40	191,3020,40		211,7020,40	232,1020,40	252,5020,40
15	5.5.	25,3525,35	48,7523,40	72,1523,40	95,55 23,40	118,9523,40	142,3523,40	165,7523,40	189,1523,40	212,5523,40		235,9523,40	259,3523,40	282,7523,40
16	б.1.	27,0027,00	49,5022,50	63,0013,50	72,00 9,00	81,00 9,00	90,00 9,00	99,00 9,00	108,009,00	117,009,00		126,009,00	135,009,00	144,009,00
17	б.2.	27,0027,00	50,2523,25	66,0015,75	78,00 12,00	90,00 12,00	102,0012,00	114,0012,00	126,0012,00	138,0012,00		150,0012,00	162,0012,00	174,0012,00

3-қосымша
(2.1.) формуласы бойынша автокөлік құралының табиғи тозуын есептеуге арналған анықтамалық мәліметтер
W	Ин, %	W	Ин, %	W	Ин, %
0	0	0,18	16,5	0,36	30,2
0,005	0,5	0,185	16,9	0,365	30,6
0,01	1	0,19	17,3	0,37	30,9
0,015	1,5	0,195	17,7	0,375	31,3
0,02	2	0,2	18,1	0,38	31,6
0,025	2,5	0,205	18,5	0,385	32
0,03	3	0,21	18,9	0,39	32,3
0,035	3,4	0,215	19,3	0,395	32,6
0,04	3,9	0,22	19,7	0,4	33
0,045	4,4	0,225	20,1	0,405	33,3
0,05	4,9	0,23	20,5	0,41	33,6
0,055	5,4	0,235	20,9	0,415	34
0,06	5,8	0,24	21,3	0,42	34,3
0,065	6,3	0,245	21,7	0,425	34,6
0,07	6,8	0,25	22,1	0,43	34,9
0,075	7,2	0,255	22,5	0,435	35,3
0,08	7,7	0,26	22,9	0,44	35,6
0,085	8,1	0,265	23,3	0,445	35,9
0,09	8,6	0,27	23,7	0,45	36,2
0,095	9,1	0,275	24	0,455	36,6
0,1	9,5	0,28	24,4	0,46	36,9
0,105	10	0,285	24,8	0,465	37,2
0,11	10,4	0,29	25,2	0,47	37,5
0,115	10,9	0,295	25,5	0,475	37,8
0,12	11,3	0,3	25,9	0,48	38,1
0,125	11,8	0,305	26,3	0,485	38,4

3-қосымшаның жалғасы
W	Ин, %	W	Ин, %	W	Ин, %
0,13	12,2	0,31	26,7	0,49	38,7
0,135	12,б	0,315	27	0,495	39
0,14	13,1	0,32	27,4	0,5	39,3
0,145	13,5	0,325	27,7	0,51	40
0,15	13,9	0,33	28,1	0,52	40,5
0,155	14,4	0,335	28,5	0,53	41,1
0,16	14,8	0,34	28,8	0,54	41,7
0,165	15,2	0,345	29,2	0,55	42,3
0,17	15,б	0,35	29,5	0,56	42,9
0,175	16,1	0,355	29,9	0,57	43,4
0,58	44	0,97	62,1	1,36	74,3
0,59	44,б	0,98	62,5	1,37	74,б
0,6	45,1	0,99	62,8	1,38	74,8
0,61	45,7	1	63,2	1,39	75,1
0,62	46,2	1,01	63,б	1,4	75,3
0,63	46,7	1,02	63,9	1,41	75,б
0,64	47,3	1,03	64,3	1,42	75,8
0,65	47,8	1,04	64,7	1,43	76,1
0,66	48,3	1,05	65	1,44	76,3
0,67	48,8	1,06	65,4	1,45	76,5
0,68	49,3	1,07	65,7	1,46	76,8
0,69	49,8	1,08	66	1,47	77
0,7	50,3	1,09	66,4	1,48	77,2
0,71	50,8	1,1	66,7	1,49	77,5
0,72	51,3	1,11	67	1,5	77,7
0,73	51,8	1,12	67,4	1,51	77,9
0,74	52,3	1,13	67,7	1,52	78,1
0,75	52,8	1,14	68	1,53	78,3
0,76	53,2	1,15	68,3	1,54	78,б

4-қосымша
Протектор суретінің типіне байланысты жаңа шиналар протекторының суретінің биіктігі
Дөңгелекқап (покрышка) атауы	Дөңгелекқап (покрышка) типі	Жаңа шина протекторының суретінің биіктігі, мм
		Шина типі
		Жолдық	Универсалды	Қыстық	Жоғары өтімді
215/70R15C			10	11
215/75R14C			12
215/70R16			12	15
215/70R16C			12	15
215/70R17.5			13	15
215/70R17.5C			13	15
215R14				12
215R14C			11	12
215R16			11
225/60R16			12
225/65R15			12
225/70R15			13	14
225/70R15C			13	14
225/75R16			12	15
6.00-16C			11		14
6.00R16			10	13
6.00R16C			11	13
6.50-16			11
6.50-17C			10
6.50R16			11	13	11
6.50R16C			11	13	11
6.70-13			11

			5-қосымша
Өндірістен шығып қалған шетел жеңіл автомобильдерінің тізімі (Eurotax фирмасының мәліметтері бойынша)
Маркасы, моделі	Соңғы шығарылған жылы	Маркасы, моделі	Соңғы шығарылған жылы
Mersedes-Benz
C 250 TD Classic	1997	SLK 200	2000
C 200 CDI Classic	2001	SLK 230 Kompressor	2000
C 220 TD Elegance	2000	SL 280	1998
C 230 T Classic	1997	SL 600	1998
E 200	1997	300 SЕ 2.8	1997
E 230 Classic	1997	V 230 TD Fashion	1999
E 240 Classic	1999	G 320	1999
E 320 Avantgarde	1997	Vito 108 D	1999
E 200 CDI Avantgarde	1999	Vito 110 D	1999
E 290 TD Elegance	1999	Sprinter 212 D Radst.3.00.	2000
E 200 Classic	1999	Sprinter 214 D Radst.3.55. HD	2000
E 230 Elegance	2000	Sprinter 314 D Radst.4.02. HD	2000
E 320 T Elegance	1999	609 D Radst.3.70.	1998

6-қосымша
Шетелдегі автокөлік құралдарының орташа жылдық жүрісі
№	Елдер	Орташа жылдық жүрісі, мың км.
№	Елдер	жүк автомобильдері	жеңіл автомобильдер	мотоциклдер	автобустар
1	Австрия	29,5	9,2	0,3	48,б
2	Белорусь		1,2		27,4
3	Болгария	29,8	7,2		100,5
4	Чех Республикасы	34,б	б,1	0,8	32,8
5	Дания	20,б	19,3	б,0	34,8
б	Финландия	23,1	18,9	14,1	78,2
7	Франция		14,1		78,2
8	Ирландия	16,5	24,4	11	66,8
9	Израиль	33,1	17,2	16,8	65,8
10	Италия		10,1	5,4	20,5
11	Литва	20,1			11,2
12	Люксембург	17,9
13	Нидерланды	182,5	14,3	4,1	49,2
14	Норвегия	10,8	14,4	17,9	12
15	Молдова Республикасы	11,б	1,1		17,1
16	Словения	51,9	25,2	б,7	115,8
17	Швеция	22,7	16,1	9,2	56
18	Швейцария		13,9	3,9
19	Турция	15,3	б,4		9,4
20	Ұлыбритания	27,5	16,4	б,7	30,8
21	Германия (орташашамалар)	29,б	12,7	3,9	42,2
22	АҚШ	61,7	18,5	4,1	14,б

7-қосымша

____________________________________________________________________

(Бағалаушы атауы)

Пошталық мекен-жайы Тел.

АВТОКӨЛІК ҚҰРАЛЫНЫҢ

ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТЕКСЕРУ

Акті

Тексеру мерзімі ____ ___________ ж. Тексеру уақыты _____сағ. ______мин.

Тексеру орны________________________________________________________

Көлік құралының параметрлері: Типі____________________________________

Маркасы, моделі _____________________________________________________

Категориясы (АВСД, тіркеме) __________ Тіркеу сан-реті __________________

Идентификациялық сан-реті (VIN): _____________________________________

Қозғалтқыш: моделі___________________________________________________

Шасси (рама) № ____________ Шанақ (коляска) № _______________________

үсі: _______________________ Шығарылған жылы ________________________

Жүрісі (км): _________________________________________________________

Көлік құралының төл-құжаты: сериясы ________ № _______________________

Автокөлік құралының меншік иесі______________________________________

____________________________________________________________________

Меншік иесінің мекен-жайы____________________________________________

____________________________________________________________________

Тексеру барысында бекітілді:

Қозғалтқыштың, шасси мен шанақтың идентификациялық нөмірлері, тіркеу белгісі, түсі автокөлік құралының тіркелу құжаттарындағы жазуға сәйкес (сәйкес емес) ____________________________________________

____________________________________________________________________

Спидометр көрсетуі ___________________________________ мың км
Жинақтау базасының келесі агрегаттары (тораптар, жүйелер, механизмдер) ауыстырылған (оларды ауыстыру мерзімін көрсету)___________

____________________________________________________________________

Жинақтау базасының келесі агрегаттары (тораптар, жүйелер, элементтер) жоқ ______________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________

Базалық агрегаттарды ауыстырып, қайта жабдықтау жүргізілген (ауыстырылған агрегаттар, тораптар, жүйелер, механизмдер, олардың орнына орнатылған жабдықтар мен ауыстыру мерзімі көрсетіледі) __________________

____________________________________________________________________

6.Қосымша орнатылған жабдық (орнату мерзімі көрсетіледі) _____________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Эксплуатациялық дефектілер ___________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Техникалық күйанықтау құралдарын қолданғандағы техникалық жағдайын тексеру нәтижелері _________________________________________

Автокөлік құралының жұмыс қабілеттілігін, агрегаттарын, жүйелер мен аспаптарды тексеру нәтижелері ________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________________________

БАҒАЛАУ БОЙЫНША ЭКСПЕРТТІҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫ

Қосымша: күй анықтау картасы

Бағалау бойынша эксперт _____________

Тапсырыс беруші ___________

Басқа да мүдделі жақтар ___________

9-қосымша

Алматы облысы бойынша Көлікті бақылау басқармасының линиядағы әкімшілік- құқық бұзушылықты талдау
		2002 ж.	2003 ж.	%
1.	Бұзушылықтар табылған	3402	728	21
а)	Лицензиялау туралы заң	27	2	7
б)	Рұқсат беру жүйесі	289	5	2
в)	Халықаралық тасымалдау ережелері	220
г)	Жолаушы және жүкті тасымалдау ережелері	1243	179	14,4
д)	Жүкті тасымалдау ережелері:	1600	540	33,8
	қауіпті жүктің	97
	ауыр салмақты жүктің	679	379	55,8
	ірігабаритті жүктің	803	159	19,8
	т.б.	21	2	9,5
е)	Тахографты қолдану ережелері	23	2	8,7
2.	Құрылған хаттамалар	1605	121	7,5
3.	Алынған айыпқұлдар	1477,1 т.т	12,б т.т.	7,б


2004 жылға Алматы облысы бойынша ККБ постарына берілген жоспар
№ п/п	КБП Атаулары	2004 ж.
1	КБП «Харгос»	24000
	Арнайы рұқсат беру жиындары	14000
	KZ рұқсат беру жиындары	1000
	КНР «С» беру жиындары	9000
	КБП » Достық «	4500
	Арнайы рұқсат беру жиындары	3000
	KZ рұқсат беру жиындары
	КНР «С» беру жиындары	1500
3	КБП » Кажат «	5500
	Арнайы рұқсат беру жиындары	4000
	КНР «С» беру жиындары	1500
4	КБП » Кеген «	2000
	Арнайы рұқсат беру жиындары	1000
	KZ рұқсат беру жиындары	1000
5	№ 2 Бөлім ( КБП » Еркин» )	3000
	Арнайы рұқсат беру жиындары	2500
	KZ рұқсат беру жиындары	500
Б	№ 1 Бөлім ( Алматы аумағы )	1368
	Арнайы рұқсат беру жиындары	1000
	KZ рұқсат беру жиындары	368
7	Лицензиялау Бөлімі	10000
Барлығы:		50368

10- қосымша

АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША КӨЛІКТІ БАҚЫЛАУ БАСҚАРМАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

БАСҚАРМА

Автокөлік құралын мемлекеттік тіркеу жол қозғалысы туралы Конвенцияда бекітілген жүктемеге сәйкес жүргізіледі [6]. Бағалаудың әр түрлі мақсатына арналған автокөлік құралына басқа да жүктемелер қолданылуы мүмкін, егер оның қолданылуы сәйкес нормативті-құқықтық актілері көрсетілсе. Қазақстан Ресспубликасының Кеден кодексімен бекітілген, Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан өтетін тауарлардың жүктемесі кедендік органдармен сыртқы экономикалық қызметте тауар номенклатурасына сәйкес жүргізіледі.

Көлік құралдарын және оның агрегаттарын толық жөндеуден өткізу оның жұмыс қабілеттілік жағдайын және ресуртарын толық қамтамасыз етуге (80%) арналған. Әдетте ол жөндеу обьектісінің толық бөлшектенуін, дефектацияны, қосалқы бөлшектерін қалпына келтіру немесе ауыстыру, жинау, реттеу, бақылауды ескеретін жеке әдістермен жүргізіледі. Автобустар мен жеңіл автомобильдер толық жөндеуден өткізуге, жанағын толық жөндеуден өткізу керек болған жағдайда, жіберіледі. Ал жүк автомобильдері рама, кабина және бір үйлесімдегі үштен артық агрегаттарын толық жөндеуден өткізу (ауыстыру) керек болған жағдайда бағыттталады.

Азаматтық, кедендік, қылмыс және салық заңдарының нормативті-құқықтық актілерінде, сонымен қатар бугалтерлік есеп туралы заңда автокөлік құралына қатысты құқықтық нормалар бар [10].

Автокөлік құралдары ерекшеліктеріне байланысты бағалау қызметінің жеке пәндік саласымен бөлінеді, яғни қажетті құқықтық, нормативті, әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етілуі, сонымен қатар бағалау бойынша эксперттерді дайындау үшін оқу бағдарламаларын ұйымдастыру қажет.

Автокөлік құралдарын бағалау бойынша жұмыстарды жүргізу немесе қызмет көрсету нарығын кеңейтуге жағымды әсер ететін факторларға мыналар жатады:

автокөлік құралының стандартты конструктивті қиыстырылуы;
автокөлік құралдарын міндетті мемлекеттік тіркеу, бұл процесс оның құнын бағалау кезінде, көлікті нақты теңестіру үшін өте қажет;
автокөлік құралдарын эксплуатациялау процесінде апаттылықтың жоғары деңгейі, яғни жол-апаттық құбылыстардан пайда болған материалдық залалды бағалауда көп мөлшерде жұмысты қажет етеді;
автокөлік құралдарына салық салу ережелеріне байланысты құқықтық-нормативтік актілерді бекітуді қажет етеді.

Автокөлік құралдарын бағалауды жүргізуге кері әсер ететін факторларға:

бөлшектер деңгейінің конструктивті қиындылығы және бөлшекті унификацияның төмен деңгейі. Қазіргі автокөліктің бір моделінің немесе маркасының қосалқы бөлшектерінің саны 10 мыңға жуық. Ал эксплуатацияда 30 мың әр түрлі маркалы және модельді автокөлік бар [12], олардың қосалқы бөлшектерінің жиынтық саны – жүздеген миллион, және олар өзара ауыстырылмайды. Осының барлығы жөндеу және материалдық залал құнын бағалауда ақпараттық қамтамасыз етуде қиындықтар туғызады;
автокөлік құралын бағалауда оның эксплуатациялық сенімділігін ескерудің қажеттігі, ол оның құнын анықтайды. Бағалауда міндетті түрде сенімділіктің мынандай құраушылары, тоқтаусыздық және шыдам мерзімі (ұзақ қызмет көрсетушілігі) ескеріледі [17];
автокөлік құралы жоғары қауіпті объект болып табылады, сондықтан оның бағасы конструктивті қауіпсіздік жағдайын көрсетуі қажет, ал егер оның деңгейі төмен болса, автокөлік иесінің шығындары бағалау объектісінің құнынан асып түсуі мүмкін. Автокөлік құралын бағалауда конструктивті қауіпсіздіктің 4 түрі ескеріледі: белсенді, пассивті, апаттан кейінгі және экологиялық;
ҚР «Жол жүру қауіпсіздігі туралы» заңына сәйкес жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысты көлік құралдары, олардың құрама бөлшектері, қосымша құрал-жабдықтар, қосалқы бөлшектер және әр бөлшектің қосымшасы ережелер мен процедураларға сәйкес міндетті сертификациялауға жататын ескеру қажеттігін ұмытпау керек [4];
өндіруші-зауыттармен шығарылған автокөлік құралының номенклатурасының (маркалары мен модельдері) тұрақты жаңарып отыруы. Бір модельдің өндіріп-шығару мерзімі орта есеппен 2-3 жылға тең.

Белсенді қауіпсіздік- автокөлік құралының конструктивті қасиеттерінің кешені, ол көліктің алғашқы фазасында жол-көліктік оқиғаның алдын алуға негіз болады. Оларға тежеуіш, тұрақтылық, басқарушылық, жылдамдық жинағыш қассиеттер жатады [11]. Белсенді қауіпсіздікті қамтамасыз ететін автокөлік құралы конструкциясының негізгі элементі болып қозғалтқыш, тежеуіштің антиблоктық жүйесі, дөңгелектер, фарлары, сигнализацияның жарық және дыбыс құрылғылары табылады.

Пассивті қауіпсіздік- автокөлік құралдары конструкциясының жол-көліктік оқиға болған жағдайда адамды жарақаттану немесе өлімнен қорғауды қамтамасыз ететін мүмкіндігі. Пассивті қауіпсіздік жанақ пен кабинаның соққыға беріктік ерекшеліктерімен, қауіпсіздік жастықтарымен, жарақаттан сақтағыш рульдік калонкалармен, қауіпсіздік белбеулерімен, есік ұстатқыштарымен, орындықтар және олардың бекітпелерімен, интерьер элементтерімен, орындықтың басқа арналған жастықшаларымен, жанақ және кабина терезелерімен, бамперлермен қамтамасыз етілуі тиіс.

Апаттан кейінгі қауіпсіздік— авариядан кейін, әсіресе өртпен жалғасатын, су астына батумен және т.б. жағдайларда жанақ пен кабинадан адамдарды жедел шығаруды қамтамасыз етуін сипаттайды. Апаттан кейінгі қауіпсіздік құралдарына автобус салонынан қосымша шығу жолдары, люктер және авариялық жағдайда шығудың басқа құрылғылары, сигнализация құрылғылары, өрт сөндіру, кодтың сырын ашу жатады.

Экологиялық қауіпсіздік-автокөлік құралдарының қозғалқышының атмосфераға шығарылған лас газының және шу деңгейімен анықталады. Бағалау кезінде шығарылған газдың нейтрализаторының құнын ескеру қажет, өйткені ол автомобиль құнына елеулі әсер етеді.

Сенімділіктің құраушыларына жеке тоқтап кететін болсақ:

Тоқтаусыздық – көлік құралының белгілі бір қызмет істеу мерзімінде мәжбүрлі демалыссыз жұмыс қабілеттілік жағдайын сақтау қасиеті. Тоқтаусыздық эксплуататциялық шығын көлемін анықтайды [17]. Автокөлік құралының тоқтаусыздығының негізгі көрсеткіштері болып істен шығуға байланысты жұмысты тоқтату және техникалық қызмет көрсету мен жөндеудің үлестік еңбек сиымдылығы табылады. Істен шығуға байланысты жұмысты тоқтату келесі формуламен есептеледі:

lіст.шығ. = L/n

мұндағы:

L- автокөлік құралының жүрісі, мың км;

n- L жүрістегі істен шығу саны, бірлік.

Шыдам мерзімі – көлік құралдарының техникалық қызмет көрсету мен жөндеуге арналған қажетті демалыстары бар жұмыс істеу қабілеттілігін шекті уақытына дейін сақтай алу қасиеті. Көлік құралының шекті уақыты оны болашақта эксплуатациялау мүмкіндігінің жоқтығымен анықталады, ол тиімділіктің төмендеуімен немесе қауіпсіздік талаптарымен сипатталады және техникалық құжаттарда көрсетіледі. Көлік құралының шекті уақыты келгенде, оны жоюға немесе толық жөндеуден өткізуге жібереді. Көлік құралының шыдам мерзімі көрсеткіштеріне ресурс және қызмет көрсету мерзімі жатады.

Ресурс — нормативті-техникалық құжаттарда бекітілген көлік құралының шекті уақытына дейін жұмыс істеуі [18]. Көлік құралдарының ресурсы жүрген жолдағы километрмен өлшенеді. Мысалы, эксплуатациялаудың нақты жағдайында ЗИЛ-130 автомобилінің ресурсы 550 мың км. болады. Қызмет көрсету мерзімі — нормативті-техникалық құжаттарда бекітілген көлік құралын, шекті уақыты туындағанға дейін, эксплуатациялаудың календарлық ұзақтығы. Мысалы, ЗИЛ-130 автомобилінің қызмет көрсету мерзімі, эксплуатациялаудың нақты жағдайында 10 жылға тең. Көлік құралының әр түрлі модельдерінің ресурстарының нормативті шамалары автомабильдік көлікке техникалық қызмет көрсету және жөндеу туралы ережеде келтірілген.

Қазақстан орыс тілін насихаттауға жылына 43 миллион теңге жұмсамақ

«Тойдың жарты ақшасы»: Дархан Жолшыбеков кешін жүргізгені үшін Нұрлан Сабуровке қанша төлеген

Психологтар оқушылардың ата-аналарымен кездесу өткізді

Сербия президенті Тоқаев сыйға тартқан әйгілі Алматы апортын көрсетті

2025 жылдан бастап Қазақстан Гонконг пен Вьетнамға бидай сатады

Диплом Автокөлік құралдарын банк қызметі үшін және тәуелсіз бағалау

Соңғы жаңалықтар

Қазақстан орыс тілін насихаттауға жылына 43 миллион теңге жұмсамақ

«Тойдың жарты ақшасы»: Дархан Жолшыбеков кешін жүргізгені үшін Нұрлан Сабуровке қанша төлеген

Психологтар оқушылардың ата-аналарымен кездесу өткізді

Сербия президенті Тоқаев сыйға тартқан әйгілі Алматы апортын көрсетті

2025 жылдан бастап Қазақстан Гонконг пен Вьетнамға бидай сатады

Үйсіз-күйсіз қалғандар қайда барып паналайды?

Астана қалалық мектептері сыбайлас жемқорлыққа қарсылықтың үлгісін көрсетті

Үздік жаңалықтар

Тина Канделаки Қазақстанға кіре алмайды – ҚР СІМ ресми өкілі

Апат болған жерге барып халық алдында жылаған жас министр елді сүйсінтті (видео)

«Аяғы ауыр»: Төреғали Төреәлінің адвокаты оқиға болған кезде жанында әншінің әйелі болғанын растады (видео)

Біз туралы

Мобильдік қосымша

Бізбен байланыс